Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) đóng vai trò then chốt trong việc tạo quỹ đất sạch để triển khai các dự án hạ tầng, khu công nghiệp, khu đô thị. Tại huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An, dự án đầu tư xây dựng công trình đường giao thông kết nối Tỉnh lộ 533 với đường Hồ Chí Minh và các huyện miền Tây có diện tích thu hồi đất lên tới 14,64 ha, ảnh hưởng đến 314 hộ gia đình, cá nhân và 6 tổ chức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác bồi thường, GPMB và tác động của nó đến đời sống, việc làm, thu nhập của người dân bị thu hồi đất, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này trên địa bàn huyện Thanh Chương trong giai đoạn từ tháng 9/2022 đến tháng 9/2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, góp phần giảm thiểu khiếu kiện, đảm bảo an ninh trật tự xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Qua đó, dự án không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển hạ tầng giao thông mà còn nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân bị ảnh hưởng. Các chỉ số kinh tế xã hội như thu nhập bình quân đầu người đạt 41,1 triệu đồng năm 2020, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 7,89% giai đoạn 2016-2020, cùng với cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, tạo nền tảng thuận lợi cho việc thực hiện dự án và công tác bồi thường GPMB.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, bồi thường và giải phóng mặt bằng, bao gồm:

  • Lý thuyết về quyền sử dụng đất và thu hồi đất: Đất đai là tài nguyên quốc gia có tính cố định, không thể di chuyển, do đó việc thu hồi đất phải tuân thủ các quy định pháp luật nhằm đảm bảo quyền lợi của người sử dụng đất và lợi ích công cộng.
  • Mô hình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư: Quá trình bồi thường không chỉ là đền bù về giá trị đất mà còn bao gồm hỗ trợ ổn định đời sống, chuyển đổi nghề nghiệp và tái định cư nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững cho người dân bị ảnh hưởng.
  • Khái niệm chính: Thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, định giá đất, giải phóng mặt bằng, chính sách pháp luật đất đai.

Khung lý thuyết này giúp phân tích các yếu tố tác động đến công tác bồi thường GPMB, từ đó đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan nhà nước như Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Nghệ An, UBND huyện Thanh Chương, các phòng ban liên quan; đồng thời thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát trực tiếp 60 hộ dân bị ảnh hưởng và 15 cán bộ chuyên môn.
  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng công thức tính cỡ mẫu với sai số 10% và độ tin cậy 90%, đảm bảo tính đại diện cho tổng số 314 hộ bị thu hồi đất.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng bằng phần mềm Excel để tổng hợp, xử lý số liệu, trình bày kết quả dưới dạng bảng biểu, biểu đồ nhằm minh họa các phát hiện chính.
  • Timeline nghiên cứu: Tiến hành từ tháng 9/2022 đến tháng 9/2023, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính giúp đánh giá toàn diện công tác bồi thường, GPMB và tác động đến người dân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và đối tượng thu hồi đất: Dự án thu hồi 14,64 ha đất, ảnh hưởng đến 314 hộ gia đình, cá nhân và 6 tổ chức. Trong đó, 127 hộ có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCN QSDĐ), 187 hộ có các giấy tờ hợp pháp khác. Đất thu hồi chủ yếu là đất giao thông, thủy lợi (82,45%), đất nông nghiệp chiếm 10,86%, đất phi nông nghiệp chiếm 6,69%.

  2. Kinh phí bồi thường và hỗ trợ: Tổng kinh phí bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là khoảng 6,6 tỷ đồng, trong đó bồi thường tài sản trên đất chiếm 35,12%, hỗ trợ chiếm 29,79%, bồi thường đất chiếm 23,96%, kinh phí thực hiện bồi thường GPMB chiếm 11,13%.

  3. Tiến độ bồi thường: Tiến độ bồi thường đất và tài sản cơ bản đúng kế hoạch, tuy nhiên có sự chậm trễ do công tác tuyên truyền vận động chưa hiệu quả, công tác kiểm kê tài sản phức tạp và thời tiết không thuận lợi. Nguyên nhân làm chậm gồm: tuyên truyền vận động chiếm 35%, bố trí nguồn vốn chiếm 35%, kiểm kê tài sản chiếm 29%, các nguyên nhân khác chiếm 21%.

  4. Ảnh hưởng đến đời sống người dân: Sau thu hồi đất, 47,5% hộ có thu nhập tăng, 40% giữ nguyên thu nhập, 12,5% giảm thu nhập. Về sử dụng tiền bồi thường, 41,25% hộ tiết kiệm hoặc cho vay, 31,25% đầu tư sản xuất kinh doanh, 17,5% xây dựng sửa chữa nhà cửa, 10% mua sắm đồ dùng. Về an ninh trật tự, 37,5% hộ đánh giá tốt hơn, 43,75% không đổi, 18,75% kém hơn. Quan hệ nội bộ gia đình tốt lên ở 43,75% hộ, không đổi 46,25%, kém hơn 10%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác bồi thường, GPMB tại dự án đã đạt được nhiều thành tựu, góp phần tạo mặt bằng sạch cho dự án giao thông trọng điểm, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện Thanh Chương. Tỷ lệ hộ có thu nhập tăng sau thu hồi đất phản ánh hiệu quả trong việc sử dụng tiền bồi thường để đầu tư sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận người dân chưa biết cách sử dụng hiệu quả nguồn tiền, dẫn đến thu nhập giảm sút.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nguyên nhân chậm tiến độ chủ yếu do công tác tuyên truyền và kiểm kê tài sản phức tạp là phổ biến. Việc minh bạch thông tin và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng là yếu tố quyết định tiến độ và hiệu quả GPMB. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ các nguyên nhân chậm tiến độ và phân bố thu nhập sau thu hồi đất sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các vấn đề này.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp dữ liệu thực tiễn, làm cơ sở cho việc hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các bên liên quan trong công tác GPMB.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động: Chủ động tổ chức các buổi đối thoại, hội nghị công khai minh bạch chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm nâng cao nhận thức, giảm thiểu hiểu lầm và khiếu kiện. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn chuẩn bị dự án. Chủ thể: UBND huyện, Ban bồi thường GPMB.

  2. Cải tiến quy trình kiểm kê tài sản: Áp dụng công nghệ số hóa, bản đồ GIS để kiểm kê tài sản nhanh chóng, chính xác, giảm thiểu sai sót và thời gian kiểm kê. Thời gian: trong vòng 6 tháng đầu triển khai dự án. Chủ thể: Phòng Tài nguyên và Môi trường, Ban quản lý dự án.

  3. Đảm bảo nguồn vốn chi trả kịp thời: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tài chính và chủ đầu tư để giải ngân đúng tiến độ, tránh gây chậm trễ trong chi trả bồi thường. Thời gian: liên tục trong suốt quá trình thực hiện dự án. Chủ thể: Sở Tài chính, UBND huyện, chủ đầu tư.

  4. Hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và đào tạo kỹ năng: Tổ chức các lớp đào tạo nghề, tư vấn chuyển đổi nghề cho người dân bị thu hồi đất nhằm nâng cao khả năng thích nghi và ổn định thu nhập. Thời gian: trong vòng 12 tháng sau khi thu hồi đất. Chủ thể: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, các tổ chức đào tạo nghề.

  5. Nâng cao chất lượng khu tái định cư: Đầu tư xây dựng khu tái định cư với hạ tầng đồng bộ, đảm bảo điều kiện sống và sinh hoạt, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân ổn định cuộc sống. Thời gian: song song với tiến độ dự án. Chủ thể: UBND huyện, chủ đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và phát triển hạ tầng: Giúp hoàn thiện chính sách, quy trình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, nâng cao hiệu quả công tác GPMB.

  2. Chủ đầu tư và nhà thầu dự án hạ tầng giao thông: Tham khảo kinh nghiệm thực tiễn trong tổ chức bồi thường, giải phóng mặt bằng, giảm thiểu rủi ro pháp lý và xã hội.

  3. Các tổ chức nghiên cứu, đào tạo về quản lý đất đai, phát triển đô thị: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu về chính sách đất đai và phát triển bền vững.

  4. Người dân và cộng đồng bị ảnh hưởng bởi các dự án thu hồi đất: Nắm bắt quyền lợi, nghĩa vụ và các chính sách hỗ trợ, từ đó chủ động tham gia và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác bồi thường GPMB tại Thanh Chương có những khó khăn chính nào?
    Khó khăn chủ yếu gồm công tác tuyên truyền vận động chưa hiệu quả, công tác kiểm kê tài sản phức tạp do đa dạng loại hình tài sản và điều kiện thời tiết, cùng với việc giải ngân kinh phí chậm trễ. Ví dụ, tỷ lệ nguyên nhân chậm tiến độ do tuyên truyền chiếm 35%.

  2. Người dân bị thu hồi đất được hỗ trợ những gì?
    Người dân được hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, ổn định đời sống và hỗ trợ đất tái định cư. Dự án đã chi trả hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp chiếm 25,8% tổng kinh phí hỗ trợ, hỗ trợ ổn định đời sống chiếm 11,1%, hỗ trợ đất chiếm 63,1%.

  3. Tiến độ bồi thường có ảnh hưởng thế nào đến dự án?
    Tiến độ bồi thường chậm làm trì hoãn tiến độ GPMB, kéo dài thời gian thi công, phát sinh chi phí và có thể gây mất an ninh trật tự. Tiến độ đúng kế hoạch giúp tiết kiệm ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.

  4. Người dân sử dụng tiền bồi thường như thế nào?
    41,25% hộ tiết kiệm hoặc cho vay, 31,25% đầu tư sản xuất kinh doanh, 17,5% xây dựng sửa chữa nhà cửa, 10% mua sắm đồ dùng. Việc sử dụng hợp lý giúp tăng thu nhập và ổn định cuộc sống.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác bồi thường GPMB?
    Cần tăng cường tuyên truyền, cải tiến quy trình kiểm kê, đảm bảo nguồn vốn chi trả kịp thời, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và nâng cao chất lượng tái định cư. Các giải pháp này đã được đề xuất và áp dụng trong dự án.

Kết luận

  • Dự án thu hồi 14,64 ha đất, ảnh hưởng đến 314 hộ gia đình, cá nhân và 6 tổ chức, với tổng kinh phí bồi thường, hỗ trợ khoảng 6,6 tỷ đồng.
  • Tiến độ bồi thường cơ bản đúng kế hoạch nhưng còn chậm do công tác tuyên truyền, kiểm kê tài sản và giải ngân vốn.
  • 47,5% hộ dân có thu nhập tăng sau thu hồi đất, phần lớn sử dụng tiền bồi thường để đầu tư sản xuất hoặc tiết kiệm.
  • Công tác bồi thường GPMB góp phần quan trọng trong phát triển hạ tầng giao thông và kinh tế xã hội huyện Thanh Chương.
  • Cần triển khai các giải pháp đồng bộ về tuyên truyền, kiểm kê, hỗ trợ nghề nghiệp và tái định cư để nâng cao hiệu quả công tác bồi thường GPMB.

Next steps: Tăng cường phối hợp các bên liên quan, áp dụng công nghệ trong kiểm kê tài sản, đẩy mạnh đào tạo nghề và nâng cao chất lượng tái định cư.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, chủ đầu tư và cộng đồng dân cư cần chủ động tham gia, phối hợp chặt chẽ để đảm bảo quyền lợi và thúc đẩy phát triển bền vững.