Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngành du lịch Việt Nam phát triển mạnh mẽ, việc khai thác các tài nguyên tự nhiên đặc thù nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ngày càng được quan tâm. Huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, với đường bờ biển dài 54 km và nhiều dạng địa chất - địa mạo độc đáo như các vách đá bazan dạng cột, miệng núi lửa cổ, bãi biển đẹp, vịnh nước sâu, được xác định là vùng có tiềm năng lớn để phát triển du lịch biển. Tuy nhiên, hiện trạng khai thác tài nguyên địa chất - địa mạo tại đây chưa tương xứng với giá trị thực tế, thậm chí một số khu vực bị khai thác không hợp lý dẫn đến suy giảm hệ sinh thái và biến đổi cảnh quan tự nhiên.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá giá trị địa chất - địa mạo dải ven biển huyện Bình Sơn phục vụ phát triển du lịch biển, đồng thời đề xuất định hướng không gian và giải pháp khai thác bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dải ven biển huyện Bình Sơn trong giai đoạn 2010-2020, bao gồm các xã ven biển như Bình Châu, Bình Phú, Bình Hải, Bình Trị, Bình Thuận, Bình Đông và Bình Thạnh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị tài nguyên địa chất - địa mạo, góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch biển, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và bảo vệ môi trường sinh thái.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba quan điểm lý thuyết chính: quan điểm hệ thống, quan điểm lãnh thổ và quan điểm sinh thái phát triển bền vững. Quan điểm hệ thống giúp hiểu và phân tích toàn diện các yếu tố địa chất - địa mạo trong mối quan hệ với hệ tự nhiên và kinh tế - xã hội địa phương. Quan điểm lãnh thổ nhấn mạnh tính đặc thù và mối liên hệ giữa các vùng lãnh thổ, giúp xác định phạm vi nghiên cứu phù hợp với đặc điểm địa lý huyện Bình Sơn. Quan điểm sinh thái và phát triển bền vững đặt trọng tâm vào bảo vệ môi trường, cân bằng sinh thái trong khai thác tài nguyên phục vụ du lịch.

Khung lý thuyết còn bao gồm các khái niệm về tài nguyên địa chất, địa mạo, tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân tạo, cũng như các mô hình đánh giá giá trị tài nguyên du lịch. Đặc biệt, mô hình đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch được áp dụng để xác định mức độ thuận lợi của các yếu tố địa chất - địa mạo phục vụ phát triển du lịch biển.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm bản đồ địa chất tỷ lệ 1:200.000, các báo cáo chuyên đề, dữ liệu khảo sát thực địa tại các điểm như Ba Làng An, Gành Yến, Lệ Thủy, Khe Hai, cùng số liệu thống kê kinh tế - xã hội huyện Bình Sơn giai đoạn 2010-2020. Cỡ mẫu khảo sát thực địa được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu có chủ đích, tập trung vào các điểm có giá trị địa chất - địa mạo tiêu biểu.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển du lịch địa chất - địa mạo; phương pháp bản đồ và GIS sử dụng phần mềm MapInfo và ArcGIS để xây dựng bản đồ chuyên đề; phương pháp đánh giá định lượng dựa trên bộ tiêu chí được xây dựng nhằm phân cấp và cho điểm các yếu tố tài nguyên địa chất - địa mạo. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 10 năm 2021, bao gồm khảo sát thực địa, thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích đánh giá và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị địa chất - địa mạo đặc sắc: Các điểm di sản địa chất như vách đá bazan dạng cột tại Gành Yến, miệng núi lửa cổ Ba Làng An, bãi biển Lệ Thủy và Khe Hai có giá trị khoa học, giáo dục và thẩm mỹ cao. Ví dụ, vách đá bazan tại Gành Yến có các cột đá hình lục giác với chiều dài lên đến hàng chục mét, tạo nên cảnh quan độc đáo thu hút khách du lịch.

  2. Đặc điểm địa hình và địa mạo đa dạng: Dải ven biển Bình Sơn có sự phân bố phức tạp của các dạng địa hình núi lửa, địa hình sông và địa hình biển. Địa hình núi lửa với các sườn bazan phong hóa sâu rộng, địa hình sông với các thềm tích tụ bậc I và II, địa hình biển với các bãi biển cát trắng và thềm biển tích tụ cao từ 4-40 m. Độ dốc bãi biển dao động từ 0,3-0,5%, phù hợp cho các hoạt động du lịch biển.

  3. Tình trạng khai thác và bảo tồn tài nguyên: Một số khu vực như Gành Yến và Ba Làng An đang bị tác động tiêu cực do khai thác không hợp lý, dẫn đến suy giảm rạn san hô và cảnh quan tự nhiên. Tốc độ xói lở bờ biển tại một số điểm đạt 1,5-2,1 m/năm, ảnh hưởng đến sự ổn định của các bãi tắm và hệ sinh thái ven biển.

  4. Tiềm năng phát triển du lịch biển: Với dân số ven biển khoảng 63.000 người, cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực với dịch vụ chiếm gần 50% tổng giá trị sản xuất, huyện Bình Sơn có nền tảng xã hội và kinh tế thuận lợi để phát triển du lịch biển gắn với giá trị địa chất - địa mạo. Các loại hình du lịch sinh thái, du lịch nghiên cứu khoa học và du lịch văn hóa có thể được khai thác hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy giá trị địa chất - địa mạo dải ven biển Bình Sơn là tài nguyên quý giá, có thể trở thành sản phẩm du lịch đặc thù, góp phần đa dạng hóa loại hình du lịch địa phương. So với các nghiên cứu về di sản địa chất tại Vịnh Hạ Long hay Công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh, Bình Sơn có tiềm năng tương đương nhưng chưa được khai thác và bảo vệ đúng mức.

Nguyên nhân của tình trạng khai thác chưa hợp lý bao gồm thiếu cơ chế quản lý chuyên biệt, nhận thức chưa đầy đủ về giá trị tài nguyên và áp lực phát triển kinh tế nhanh. Việc sử dụng phương pháp đánh giá tổng hợp và GIS giúp minh họa rõ ràng các khu vực có giá trị cao và mức độ rủi ro, hỗ trợ cho việc lập kế hoạch phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các bản đồ phân bố giá trị địa chất - địa mạo, biểu đồ so sánh tốc độ xói lở bờ biển và bảng đánh giá tổng hợp các tiêu chí tài nguyên, giúp các nhà quản lý và nhà đầu tư dễ dàng nắm bắt thông tin.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng cơ chế chính sách quản lý chuyên biệt: Thiết lập các quy định bảo vệ và khai thác tài nguyên địa chất - địa mạo, ưu tiên các khu vực có giá trị cao, hạn chế khai thác gây tổn hại. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND huyện Bình Sơn phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi chủ trì.

  2. Phát triển cơ sở hạ tầng du lịch bền vững: Đầu tư xây dựng các tuyến đường, điểm dừng chân, biển báo và các công trình phục vụ du lịch sinh thái tại các điểm di sản địa chất như Gành Yến, Ba Làng An. Mục tiêu nâng cao sức chứa du lịch lên khoảng 20% trong 3 năm tới, do Ban Quản lý Khu du lịch và các doanh nghiệp địa phương thực hiện.

  3. Tuyên truyền, quảng bá và xúc tiến du lịch: Tổ chức các chiến dịch truyền thông, sự kiện giới thiệu giá trị địa chất - địa mạo, kết hợp với các tour du lịch sinh thái và nghiên cứu khoa học. Thời gian triển khai liên tục, tập trung trong 2 năm đầu, do Sở Du lịch và các đơn vị truyền thông phối hợp thực hiện.

  4. Đào tạo nguồn nhân lực và ứng dụng khoa học công nghệ: Tổ chức các khóa đào tạo về quản lý tài nguyên địa chất, hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp, đồng thời ứng dụng GIS và công nghệ số trong quản lý và quảng bá. Kế hoạch đào tạo trong 2 năm, do các trường đại học và trung tâm đào tạo địa phương đảm nhiệm.

  5. Bảo vệ và tôn tạo tài nguyên tự nhiên: Thực hiện các biện pháp phục hồi rạn san hô, trồng rừng phòng hộ ven biển, kiểm soát xói lở và ô nhiễm môi trường. Thời gian thực hiện dài hạn, bắt đầu ngay trong năm đầu tiên, do các cơ quan chức năng và cộng đồng dân cư phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý địa phương và tỉnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, quản lý tài nguyên địa chất - địa mạo hiệu quả, đồng thời lập quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội phù hợp.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả ngành Địa lý tự nhiên, Du lịch sinh thái: Tham khảo phương pháp đánh giá tổng hợp tài nguyên địa chất - địa mạo, ứng dụng GIS trong nghiên cứu lãnh thổ ven biển, phục vụ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Khai thác tiềm năng du lịch biển gắn với giá trị địa chất - địa mạo, phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù như du lịch sinh thái, du lịch nghiên cứu khoa học, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  4. Cộng đồng dân cư ven biển: Nâng cao nhận thức về giá trị tài nguyên địa chất - địa mạo, tham gia bảo vệ môi trường và phát triển du lịch cộng đồng, tạo thêm nguồn thu nhập bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giá trị địa chất - địa mạo có vai trò gì trong phát triển du lịch biển?
    Giá trị địa chất - địa mạo tạo nên cảnh quan độc đáo, hấp dẫn du khách, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học và giáo dục về lịch sử địa chất. Ví dụ, các cột đá bazan dạng lục giác tại Gành Yến thu hút nhiều khách tham quan và nghiên cứu.

  2. Phương pháp đánh giá tổng hợp tài nguyên địa chất - địa mạo được thực hiện như thế nào?
    Phương pháp này dựa trên bộ tiêu chí đánh giá các yếu tố như tính độc đáo, độ ổn định, khả năng tiếp cận và sức chứa du lịch, được cho điểm và phân cấp để xác định mức độ thuận lợi. Kết quả được thể hiện qua bản đồ và bảng điểm tổng hợp.

  3. Tình trạng khai thác tài nguyên địa chất - địa mạo hiện nay ở Bình Sơn ra sao?
    Một số khu vực như Gành Yến và Ba Làng An đang bị khai thác không hợp lý, gây suy giảm rạn san hô và cảnh quan. Tốc độ xói lở bờ biển tại một số điểm lên đến 1,5-2,1 m/năm, ảnh hưởng đến môi trường và du lịch.

  4. Các giải pháp chính để phát triển du lịch địa chất - địa mạo bền vững là gì?
    Bao gồm xây dựng chính sách quản lý chuyên biệt, phát triển cơ sở hạ tầng bền vững, tuyên truyền quảng bá, đào tạo nguồn nhân lực và bảo vệ tài nguyên tự nhiên. Các giải pháp này cần được phối hợp thực hiện đồng bộ và liên tục.

  5. Ai nên tham khảo nghiên cứu này và vì sao?
    Nhà quản lý, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng dân cư ven biển nên tham khảo để hiểu rõ giá trị tài nguyên, áp dụng phương pháp quản lý và phát triển du lịch hiệu quả, góp phần bảo tồn và phát huy tiềm năng địa phương.

Kết luận

  • Đánh giá giá trị địa chất - địa mạo dải ven biển huyện Bình Sơn cho thấy nhiều điểm di sản địa chất độc đáo, có giá trị khoa học, giáo dục và du lịch cao.
  • Địa hình và địa mạo đa dạng với các dạng núi lửa, bãi biển, vịnh nước sâu tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển các loại hình du lịch biển sinh thái và nghiên cứu.
  • Hiện trạng khai thác tài nguyên còn nhiều hạn chế, cần có cơ chế quản lý và bảo vệ hiệu quả để tránh suy thoái môi trường và cảnh quan.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về chính sách, hạ tầng, tuyên truyền, đào tạo và bảo vệ tài nguyên nhằm phát triển du lịch bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp trong việc khai thác và phát huy giá trị tài nguyên địa chất - địa mạo phục vụ phát triển du lịch biển huyện Bình Sơn trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đa dạng hóa sản phẩm du lịch địa chất - địa mạo nhằm nâng cao giá trị kinh tế và bảo vệ môi trường bền vững.