Tổng quan nghiên cứu

Việc thu hồi đất và giải phóng mặt bằng là một trong những vấn đề cấp thiết trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt tại các địa phương có nhiều dự án hạ tầng trọng điểm như huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Năm 2019, diện tích đất nông nghiệp tại huyện Quỳnh Lưu là khoảng 34.215 ha, trong đó có sự biến động do chuyển đổi mục đích sử dụng đất để thực hiện hơn 159 công trình, dự án. Tuy nhiên, chỉ khoảng 28,95% diện tích đất nông nghiệp được chuyển đổi thực tế, còn lại phần lớn chưa được triển khai. Hai dự án trọng điểm nghiên cứu gồm: Cải tạo, mở rộng Quốc lộ 1A (đoạn qua xã Quỳnh Giang) với diện tích thu hồi 22.917 m² và 228 hộ gia đình bị ảnh hưởng; dự án Xây dựng nút giao khác mức giữa Quốc lộ 1A với Quốc lộ 48B (đoạn qua xã Sơn Hải) với diện tích thu hồi 8.529 m² và 380 hộ bị ảnh hưởng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng (GPMB) tại huyện Quỳnh Lưu, phân tích ảnh hưởng của việc thu hồi đất đến đời sống, việc làm và thu nhập của người dân, đồng thời đề xuất các giải pháp ổn định và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân bị thu hồi đất. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 1/2019 đến tháng 1/2020, tập trung tại huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và khái niệm chuyên ngành về quản lý đất đai, bao gồm:

  • Thu hồi đất: Theo Luật Đất đai 2013, thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân nhằm phục vụ lợi ích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, công cộng hoặc phát triển kinh tế.
  • Bồi thường: Là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất và tài sản trên đất cho người bị thu hồi, có thể bằng tiền hoặc đất tái định cư theo quy định pháp luật.
  • Hỗ trợ: Là sự trợ giúp của Nhà nước nhằm ổn định đời sống, sản xuất, đào tạo nghề và tìm kiếm việc làm cho người bị thu hồi đất.
  • Tái định cư: Quá trình di chuyển và ổn định cuộc sống tại nơi ở mới cho người dân bị thu hồi đất ở, bao gồm bồi thường, hỗ trợ và các hoạt động hỗ trợ khác.
  • Việc làm: Hoạt động lao động tạo ra thu nhập hợp pháp, bao gồm việc làm chính thức, không chính thức, bền vững, và việc làm trong khu vực nông thôn.

Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các mô hình quản lý đất đai và chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của một số quốc gia như Thái Lan, Hàn Quốc và Đài Loan để so sánh và rút ra bài học kinh nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan nhà nước như Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Thống kê huyện Quỳnh Lưu, cùng các văn bản pháp luật liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua điều tra trực tiếp 150 hộ dân, trong đó 120 hộ bị thu hồi đất và 30 hộ không bị thu hồi để so sánh.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn ngẫu nhiên, đảm bảo tính đại diện cho khu vực nghiên cứu, phân chia theo nhóm hộ bị thu hồi đất và không bị thu hồi, với các tiêu chí về nghề nghiệp, giới tính và độ tuổi.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp so sánh, tổng hợp và phân tích số liệu thống kê. Các số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel để đảm bảo tính chính xác và nhanh chóng. Phân tích tập trung vào các tiêu chí như diện tích thu hồi, mức bồi thường, ảnh hưởng đến đời sống, việc làm và thu nhập của người dân.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 1/2019 đến tháng 1/2020, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng đất và thu hồi đất: Năm 2019, diện tích đất nông nghiệp tại huyện Quỳnh Lưu là khoảng 34.215 ha, giảm 371,5 ha do chuyển đổi mục đích sử dụng cho các dự án. Tuy nhiên, chỉ khoảng 28,95% diện tích đất nông nghiệp được chuyển đổi thực tế, còn lại phần lớn chưa được triển khai. Dự án 1 thu hồi 22.917 m² đất với 228 hộ bị ảnh hưởng, dự án 2 thu hồi 8.529 m² đất với 380 hộ bị ảnh hưởng.

  2. Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư: Giá bồi thường đất nông nghiệp tại dự án 1 là 55.000 đồng/m², đất ở là 5.000 đồng/m²; tại dự án 2, giá đất nông nghiệp cũng là 55.000 đồng/m², đất ở là 6.000 đồng/m². Tổng số tiền bồi thường về đất tại dự án 1 là khoảng 16 triệu đồng, dự án 2 là khoảng 21,8 triệu đồng. Bồi thường thiệt hại về hoa màu và tài sản trên đất được thực hiện theo các quyết định của UBND tỉnh Nghệ An, tuy nhiên mức bồi thường tài sản còn thấp so với giá trị thực tế, gây bức xúc cho người dân.

  3. Ảnh hưởng đến đời sống và việc làm: Sau khi thu hồi đất, nhiều hộ dân mất đất sản xuất nông nghiệp phải chuyển đổi nghề nghiệp hoặc tìm việc làm mới. Thu nhập bình quân của người dân bị thu hồi đất giảm khoảng 20-30% so với trước khi thu hồi. Tỷ lệ hài lòng với mức bồi thường và hỗ trợ chỉ đạt khoảng 60%, còn lại người dân phản ánh mức bồi thường chưa thỏa đáng và khó khăn trong việc ổn định cuộc sống.

  4. Tình hình tái định cư: Số hộ được bố trí tái định cư tại dự án 1 là 2 hộ, dự án 2 là 5 hộ. Khu tái định cư còn thiếu về quỹ đất và chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu, ảnh hưởng đến sự ổn định của người dân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến những hạn chế trong công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là do khung giá đất chưa sát với giá thị trường, quy trình thực hiện chưa công khai, minh bạch và chưa phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương. So với các nghiên cứu và kinh nghiệm quốc tế, như Thái Lan và Hàn Quốc, việc tổ chức bồi thường và tái định cư tại Quỳnh Lưu còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, cũng như chưa có các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm hiệu quả cho người bị thu hồi đất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh mức bồi thường giữa hai dự án, tỷ lệ hài lòng của người dân, cũng như bảng thống kê thu nhập trước và sau thu hồi đất để minh họa rõ ràng hơn về tác động của thu hồi đất đến đời sống người dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách bồi thường: Cần điều chỉnh khung giá đất sát với giá thị trường, đảm bảo mức bồi thường đủ để người dân có thể tái đầu tư sản xuất hoặc ổn định cuộc sống. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do UBND tỉnh và các cơ quan liên quan chủ trì.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền và minh bạch: Đẩy mạnh công khai quy trình thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư để nâng cao nhận thức và sự đồng thuận của người dân. Thời gian triển khai liên tục, do các cấp chính quyền địa phương thực hiện.

  3. Phát triển các chương trình đào tạo nghề và tạo việc làm: Hỗ trợ đào tạo nghề cho lao động bị thu hồi đất, đặc biệt là nhóm trên 35 tuổi, đồng thời phối hợp với doanh nghiệp để tạo việc làm ổn định. Kế hoạch thực hiện trong 3 năm, phối hợp giữa Sở Lao động, Thương binh và Xã hội, các doanh nghiệp và địa phương.

  4. Xây dựng và nâng cao chất lượng khu tái định cư: Đảm bảo quỹ đất tái định cư đủ và chất lượng hạ tầng tốt hơn hoặc bằng nơi ở cũ, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân ổn định cuộc sống. Thời gian thực hiện 2-3 năm, do UBND huyện và các đơn vị liên quan quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý đất đai và chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ hơn về các vấn đề thực tiễn trong công tác thu hồi đất, bồi thường và tái định cư, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giải quyết các khiếu nại.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý đất đai, Kinh tế nông nghiệp: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về ảnh hưởng của thu hồi đất đến đời sống người dân, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức phát triển và doanh nghiệp đầu tư hạ tầng: Hỗ trợ trong việc xây dựng kế hoạch bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phù hợp, giảm thiểu rủi ro pháp lý và xã hội trong quá trình triển khai dự án.

  4. Người dân và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về quyền lợi và nghĩa vụ khi bị thu hồi đất, từ đó chủ động tham gia và giám sát quá trình thực hiện chính sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Việc thu hồi đất có ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập của người dân?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích đất sản xuất, dẫn đến giảm thu nhập từ nông nghiệp. Nghiên cứu cho thấy thu nhập bình quân của người dân bị thu hồi đất giảm khoảng 20-30% so với trước khi thu hồi, đặc biệt đối với các hộ thuần nông.

  2. Chính sách bồi thường hiện nay có đáp ứng được nhu cầu của người dân không?
    Mức bồi thường hiện tại còn thấp hơn giá thị trường, đặc biệt là giá đất và tài sản trên đất, gây khó khăn cho người dân trong việc tái đầu tư hoặc ổn định cuộc sống. Khoảng 40% người dân không hài lòng với mức bồi thường.

  3. Người dân bị thu hồi đất có được hỗ trợ đào tạo nghề và tìm việc làm không?
    Hiện nay, chính quyền địa phương đã triển khai một số chương trình đào tạo nghề cho lao động bị thu hồi đất, đặc biệt là nhóm dưới 35 tuổi. Tuy nhiên, việc hỗ trợ còn hạn chế và chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của người dân.

  4. Khu tái định cư có đảm bảo chất lượng và đủ diện tích cho người dân không?
    Khu tái định cư hiện còn thiếu quỹ đất và chất lượng hạ tầng chưa đạt yêu cầu, gây khó khăn cho người dân trong việc ổn định cuộc sống và phát triển sản xuất.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư?
    Cần hoàn thiện chính sách bồi thường sát giá thị trường, tăng cường minh bạch và công khai quy trình, phát triển các chương trình đào tạo nghề và tạo việc làm, đồng thời nâng cao chất lượng khu tái định cư. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân là yếu tố then chốt.

Kết luận

  • Thu hồi đất tại huyện Quỳnh Lưu ảnh hưởng rõ rệt đến đời sống, việc làm và thu nhập của người dân, đặc biệt là các hộ thuần nông.
  • Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đã được thực hiện nhưng còn nhiều hạn chế về mức bồi thường, chất lượng tái định cư và hỗ trợ việc làm.
  • Việc hoàn thiện chính sách, minh bạch quy trình và phát triển các chương trình đào tạo nghề là cần thiết để ổn định và nâng cao đời sống người dân.
  • Kinh nghiệm quốc tế cho thấy sự phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân là yếu tố quan trọng để thành công trong công tác thu hồi đất và tái định cư.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại huyện Quỳnh Lưu trong giai đoạn 2021-2025.

Để góp phần phát triển bền vững địa phương, các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng dân cư cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ trong việc thực hiện các chính sách liên quan đến thu hồi đất và giải phóng mặt bằng.