Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2011-2019, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đã huy động tổng nguồn lực khoảng 2 triệu tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước hỗ trợ trực tiếp 319.289 tỷ đồng, chiếm 13,2%. Đến tháng 10/2019, cả nước có 4.665 xã (52,4%) được công nhận đạt chuẩn NTM, vượt mục tiêu đề ra. Tuy nhiên, kết cấu hạ tầng nông thôn như điện, nước, đường xá, trường học, trạm y tế vẫn còn nhiều hạn chế, sản xuất nông nghiệp manh mún, nhỏ lẻ, chưa gắn kết với thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước. Huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng, một địa phương miền núi còn nhiều khó khăn, bắt đầu triển khai xây dựng NTM từ năm 2011. Đến tháng 6/2019, huyện có 3/18 xã đạt chuẩn NTM, bình quân đạt 10,94 tiêu chí/xã, thu nhập bình quân đạt 13,9 triệu đồng/năm, tăng 6,9 triệu đồng so với năm 2011. Tổng nguồn vốn đầu tư cho chương trình giai đoạn 2016-2019 trên địa bàn huyện là trên 509 tỷ đồng, tăng 120,2% so với giai đoạn trước. Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, việc thực hiện chính sách xây dựng NTM tại Hà Quảng còn tồn tại nhiều khó khăn như nhận thức của cán bộ và người dân còn hạn chế, công tác phối hợp chưa hiệu quả, nguồn lực huy động còn khó khăn, nợ đọng xây dựng cơ bản cao, trình độ cán bộ cơ sở còn yếu. Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng, đánh giá hiệu quả thực hiện chính sách xây dựng NTM tại huyện Hà Quảng giai đoạn 2016-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện trong thời gian tới. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng miền núi, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời hỗ trợ hoàn thành các mục tiêu phát triển bền vững của tỉnh Cao Bằng và cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp cách tiếp cận hệ thống, đa ngành và liên ngành trong khoa học xã hội. Khung lý thuyết tập trung vào chu trình thực thi và đánh giá chính sách công, gồm các bước: xây dựng kế hoạch, phổ biến tuyên truyền, phân công phối hợp, duy trì, điều chỉnh, theo dõi kiểm tra và đánh giá tổng kết. Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các lý thuyết về chính sách công, phát triển nông thôn mới, chuyển dịch cơ cấu lao động và huy động nguồn lực tài chính trong phát triển nông nghiệp. Các khái niệm chính bao gồm: chính sách xây dựng nông thôn mới, thực hiện chính sách công, chuyển dịch cơ cấu lao động, huy động nguồn lực tài chính, và vai trò của hệ thống chính trị cấp cơ sở trong thực hiện chính sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu bao gồm: báo cáo tổng kết của Trung ương, tỉnh Cao Bằng và huyện Hà Quảng; các văn bản pháp luật liên quan đến xây dựng NTM; các công trình nghiên cứu khoa học trước đây; dữ liệu khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 96 phiếu hợp lệ từ cán bộ quản lý cấp huyện và xã; phỏng vấn sâu với lãnh đạo xã, các tổ chức đoàn thể và chuyên gia tư vấn chính sách. Cỡ mẫu khảo sát gồm 30 cán bộ cấp huyện và 66 cán bộ cấp xã, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có tính đại diện cho các chủ thể thực hiện chính sách. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình đánh giá các tiêu chí thực hiện chính sách. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2016 đến 2020, phù hợp với giai đoạn triển khai chính sách xây dựng NTM tại huyện Hà Quảng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn lực đầu tư và kết quả xây dựng hạ tầng: Giai đoạn 2016-2019, huyện Hà Quảng huy động trên 509 tỷ đồng cho xây dựng NTM, tăng 120,2% so với giai đoạn 2011-2015. Đã thực hiện 137 tuyến đường giao thông nông thôn với tổng chiều dài 161,31 km, đạt 49,66% kế hoạch; 90,1% xóm có đường ô tô đến trung tâm. Đầu tư xây dựng 125 công trình thủy lợi với tổng chiều dài 92,81 km; 11 trường đạt chuẩn quốc gia; 13/19 trạm y tế xã đạt tiêu chí quốc gia. Thu nhập bình quân đầu người đạt 20,4 triệu đồng/năm, tăng 6,5 triệu đồng so với giai đoạn trước.

  2. Nhận thức và phối hợp thực hiện chính sách: Khảo sát cho thấy mức độ hiểu biết và nhận thức về mục tiêu xây dựng NTM của các chủ thể thực hiện chính sách còn thấp với điểm trung bình 2,63/5. Công tác phân công, phối hợp thực hiện chính sách được đánh giá ở mức trung bình 3,05/5 điểm, cho thấy sự chỉ đạo còn chưa chặt chẽ và phối hợp chưa hiệu quả.

  3. Công tác xây dựng kế hoạch và tuyên truyền: Kế hoạch triển khai xây dựng NTM được đánh giá chưa rõ ràng, linh hoạt và kịp thời với điểm trung bình 2,73/5. Công tác tuyên truyền được thực hiện đa dạng với hơn 83 hội nghị tuyên truyền, 3.123 lượt người tham gia, trên 100 tin bài đăng tải trên báo địa phương, tuy nhiên phương pháp tổ chức tuyên truyền còn hạn chế, điểm trung bình 2,71/5.

  4. Tình hình huy động và sử dụng nguồn lực: Huyện đã huy động được nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và nhân dân, trong đó nhân dân đóng góp trên 15.000 m2 đất, hơn 10 nghìn ngày công lao động. Tuy nhiên, việc huy động nguồn lực còn gặp khó khăn do nhận thức của người dân và doanh nghiệp chưa cao, dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản vẫn còn tồn tại.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy huyện Hà Quảng đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong xây dựng NTM, đặc biệt là về hạ tầng giao thông, thủy lợi, giáo dục và y tế. Thu nhập bình quân đầu người tăng rõ rệt, tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tuy nhiên, nhận thức của cán bộ và người dân về chính sách còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phối hợp và huy động nguồn lực. So với các địa phương như thành phố Cao Bằng và huyện Nghi Xuân, Hà Quảng còn nhiều khó khăn do đặc thù miền núi, tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số cao, địa hình phức tạp. Việc xây dựng kế hoạch và tổ chức tuyên truyền chưa thực sự linh hoạt, chưa phát huy hết vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư. Dữ liệu khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm trung bình đánh giá các tiêu chí thực hiện chính sách, bảng tổng hợp nguồn lực huy động và tiến độ xây dựng các công trình hạ tầng. Những hạn chế này cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xây dựng NTM, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội vùng miền núi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho cán bộ và người dân: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo nâng cao hiểu biết về mục tiêu, nội dung và lợi ích của xây dựng NTM cho cán bộ các cấp và người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số. Mục tiêu nâng điểm nhận thức lên trên 4/5 trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các sở ngành và tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Cải tiến công tác xây dựng kế hoạch và tổ chức tuyên truyền: Xây dựng kế hoạch triển khai linh hoạt, rõ ràng, có sự tham gia đóng góp của các chủ thể liên quan. Đổi mới phương pháp tuyên truyền đa dạng, phù hợp với đặc điểm địa phương, tăng cường sử dụng truyền thông đa phương tiện và các hình thức trực quan sinh động. Mục tiêu nâng điểm đánh giá công tác tuyên truyền lên trên 3,5/5 trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Văn phòng Điều phối NTM huyện, phòng Văn hóa - Thông tin.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành và phân công nhiệm vụ rõ ràng: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban, tổ chức đoàn thể và chính quyền xã trong triển khai chính sách, tránh chồng chéo, nâng cao hiệu quả thực hiện. Mục tiêu đạt điểm phối hợp trên 4/5 trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, UBND các xã.

  4. Đẩy mạnh huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực: Khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng dân cư tham gia đóng góp bằng nhiều hình thức, đồng thời tăng cường quản lý, giám sát sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản để tránh nợ đọng. Mục tiêu tăng nguồn vốn huy động thêm 20% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Ban Quản lý dự án huyện.

  5. Phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp hàng hóa tập trung: Hỗ trợ chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phù hợp với điều kiện địa phương, ứng dụng khoa học công nghệ, xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp để nâng cao thu nhập người dân. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các hợp tác xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp trong thực hiện chính sách xây dựng NTM tại địa phương miền núi, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và chỉ đạo.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành chính sách công, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn phong phú để tham khảo, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư: Nắm bắt vai trò, trách nhiệm và cách thức phối hợp trong triển khai chính sách xây dựng NTM, từ đó tăng cường sự tham gia và đồng thuận của người dân.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển hạ tầng: Hiểu rõ bối cảnh, tiềm năng và thách thức trong xây dựng NTM tại vùng miền núi, từ đó có chiến lược đầu tư phù hợp, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách xây dựng nông thôn mới là gì?
    Chính sách xây dựng NTM là tập hợp các chủ trương, chiến lược và hành động của Nhà nước nhằm phát triển nông thôn toàn diện, bao gồm phát triển hạ tầng, sản xuất, văn hóa, giáo dục, y tế và bảo vệ môi trường, hướng tới nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.

  2. Huyện Hà Quảng đã đạt được những kết quả gì trong xây dựng NTM?
    Huyện đã huy động trên 509 tỷ đồng, xây dựng 137 tuyến đường giao thông nông thôn dài 161,31 km, 90,1% xóm có đường ô tô đến trung tâm, 11 trường đạt chuẩn quốc gia, thu nhập bình quân đầu người đạt 20,4 triệu đồng/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện chính sách xây dựng NTM tại Hà Quảng là gì?
    Bao gồm nhận thức của cán bộ và người dân còn hạn chế, công tác phối hợp chưa hiệu quả, nguồn lực huy động còn khó khăn, nợ đọng xây dựng cơ bản cao, trình độ cán bộ cơ sở yếu, địa hình phức tạp và tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số cao.

  4. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 96 phiếu hợp lệ, phỏng vấn sâu các lãnh đạo và chuyên gia, phân tích dữ liệu định lượng và định tính, dựa trên các báo cáo, văn bản pháp luật và nghiên cứu trước đó.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xây dựng NTM?
    Bao gồm nâng cao nhận thức cán bộ và người dân, cải tiến công tác xây dựng kế hoạch và tuyên truyền, tăng cường phối hợp liên ngành, huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực, phát triển mô hình sản xuất nông nghiệp hàng hóa tập trung.

Kết luận

  • Huyện Hà Quảng đã đạt nhiều kết quả tích cực trong xây dựng NTM với nguồn vốn huy động trên 509 tỷ đồng và nhiều công trình hạ tầng được hoàn thành.
  • Nhận thức và phối hợp thực hiện chính sách còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai.
  • Công tác xây dựng kế hoạch và tuyên truyền cần được cải tiến để phù hợp với đặc điểm địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, tăng cường phối hợp, huy động nguồn lực và phát triển sản xuất.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho việc hoàn thiện chính sách xây dựng NTM tại huyện Hà Quảng và các địa phương miền núi khác.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các huyện miền núi khác để hoàn thiện chính sách xây dựng nông thôn mới toàn diện. Đề nghị các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện để phát huy tối đa hiệu quả chương trình.