Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các đơn vị hành chính sự nghiệp có thu ngày càng phát triển, công tác dự toán ngân sách trở thành công cụ quản lý tài chính thiết yếu nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực. Trường Đại học Giao thông Vận tải, với hơn 50 năm hình thành và phát triển, đang đối mặt với yêu cầu nâng cao chất lượng quản lý tài chính trong bối cảnh quy mô đào tạo và hoạt động ngày càng mở rộng. Năm 2014, trường dự kiến tuyển sinh 4.300 sinh viên đại học chính quy, tăng 17% chỉ tiêu đào tạo thạc sĩ và 25% chỉ tiêu đào tạo tiến sĩ so với năm trước, đồng thời duy trì các hệ đào tạo liên thông, bằng hai và vừa làm vừa học. Tuy nhiên, công tác lập dự toán ngân sách tại trường chưa thực sự phù hợp với thực tế, gây khó khăn trong quản lý và điều hành.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng hệ thống dự toán ngân sách tại Trường Đại học Giao thông Vận tải, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đảm bảo sử dụng nguồn kinh phí đúng mục đích, tiết kiệm và phù hợp với chiến lược phát triển của nhà trường. Phạm vi nghiên cứu chủ yếu dựa trên số liệu dự toán ngân sách năm 2014, kết hợp khảo sát ý kiến của 50 cán bộ quản lý, giảng viên và nhân viên kế toán. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ Ban Giám hiệu xây dựng kế hoạch tài chính khoa học, góp phần phát huy tiềm lực và nâng cao năng lực cạnh tranh của trường trong lĩnh vực giáo dục đại học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự toán ngân sách trong đơn vị hành chính sự nghiệp có thu, bao gồm:

  • Khái niệm dự toán ngân sách: Là kế hoạch chi tiết về huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong kỳ hoạt động, thường là một năm tài chính, nhằm giám sát, kiểm soát và điều chỉnh các khoản thu, chi.

  • Phân loại dự toán ngân sách: Theo thời gian (ngắn hạn và dài hạn), theo phương pháp lập (dự toán cố định, linh hoạt), và theo mức độ phân tích (dự toán từ gốc, dự toán cuốn chiếu).

  • Mô hình lập dự toán ngân sách: Áp dụng mô hình thông tin từ dưới lên, trong đó các phòng, khoa lập dự toán chi tiết dựa trên điều kiện thực tế, sau đó tổng hợp lên cấp quản lý cao hơn để phê duyệt. Mô hình này khuyến khích sự tham gia của nhiều cấp quản lý, tăng tính chính xác và khả năng thực thi.

  • Phương pháp lập dự toán: Bao gồm phương pháp truyền thống dựa trên số liệu thực tế kỳ trước, phương pháp lập dự toán theo chương trình và phương pháp lập ngân sách từ số 0 (ZBB), đòi hỏi phân tích chi tiết từng khoản chi.

  • Chức năng dự toán ngân sách: Hoạch định, tổ chức điều hành, kiểm soát và ra quyết định, giúp nhà quản lý đánh giá hiệu quả và trách nhiệm của các bộ phận.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống dự toán ngân sách tại Trường Đại học Giao thông Vận tải. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu dự toán ngân sách năm 2014 của trường, các báo cáo tài chính, báo cáo quy mô đào tạo, đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước, Nghị định 43/2006/NĐ-CP.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Quan sát trực tiếp quy trình lập dự toán, khảo sát bằng bảng câu hỏi với 50 người gồm 20 nhà quản lý, 30 giảng viên và 10 nhân viên kế toán theo phương pháp thuận tiện.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê kết quả khảo sát, phân tích các báo cáo dự toán ngân sách, so sánh số liệu thực tế với kế hoạch, đánh giá sự phù hợp với các quy định pháp luật và thực tiễn hoạt động của trường.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2014, khảo sát và tổng hợp ý kiến trong quý II năm 2015, hoàn thiện đề xuất giải pháp và báo cáo luận văn vào cuối năm 2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mô hình lập dự toán ngân sách áp dụng mô hình từ dưới lên: Các phòng, khoa lập dự toán chi tiết dựa trên chỉ tiêu tuyển sinh, đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất và các hoạt động nghiên cứu khoa học. Tổng số phiếu khảo sát đạt yêu cầu là 50, phản ánh sự tham gia tích cực của các bộ phận. Tuy nhiên, việc tổng hợp và phê duyệt dự toán còn chậm, gây ảnh hưởng đến tiến độ lập kế hoạch.

  2. Chỉ tiêu tuyển sinh năm 2014 có sự biến động rõ rệt: Chỉ tiêu đại học chính quy giảm khoảng 200 sinh viên so với năm 2013 (4.300 so với 4.500), trong khi chỉ tiêu thạc sĩ tăng 17% (1.400 so với 1.200) và tiến sĩ tăng 25% (50 so với 40). Nguyên nhân chủ yếu do quy định thi tuyển liên thông mới và xu hướng chọn ngành nghề của người học bị ảnh hưởng bởi khó khăn trong lĩnh vực giao thông vận tải.

  3. Báo cáo quy mô đào tạo và đội ngũ giảng viên: Quy mô đào tạo năm 2014 dự kiến đạt 1.114 sinh viên trong lĩnh vực kinh doanh và quản lý, tăng nhẹ so với năm trước. Đội ngũ giảng viên cơ hữu gồm 781 người, trong đó có 5 Giáo sư, 52 Phó Giáo sư, 95 Tiến sĩ và 350 Thạc sĩ, thể hiện sự phát triển về chất lượng nhân sự.

  4. Dự toán chi thường xuyên và quỹ lương: Tổng quỹ lương dự kiến năm 2014 là 83,858 triệu đồng, bao gồm lương cơ bản (49,632 triệu đồng), phụ cấp (18,600 triệu đồng) và các khoản đóng góp theo lương (15,926 triệu đồng). Tỷ lệ các khoản trích theo lương tăng từ 32,5% lên 34,5% từ năm 2014 trở đi theo quy định pháp luật.

Thảo luận kết quả

Việc áp dụng mô hình lập dự toán từ dưới lên giúp tăng tính chính xác và sự đồng thuận trong quá trình xây dựng kế hoạch tài chính, phù hợp với đặc thù hoạt động đa ngành của trường. Tuy nhiên, quy trình còn phức tạp, mất nhiều thời gian do sự tham gia của nhiều bộ phận và sự chồng chéo trong phân công nhiệm vụ, dẫn đến khó khăn trong quản lý và kiểm soát.

Sự biến động trong chỉ tiêu tuyển sinh phản ánh tác động của chính sách tuyển sinh và thị trường lao động đến kế hoạch tài chính của trường. Việc tăng chỉ tiêu đào tạo sau đại học cho thấy định hướng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời đặt ra yêu cầu dự toán ngân sách phải linh hoạt và sát thực tế hơn.

Quy mô đội ngũ giảng viên và cơ sở vật chất được cải thiện góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, tuy nhiên cũng làm tăng áp lực chi phí, đòi hỏi dự toán ngân sách phải cân đối hợp lý giữa các khoản thu và chi. Việc tuân thủ các quy định pháp luật về trích nộp bảo hiểm và các khoản phụ cấp đảm bảo tính minh bạch và hợp pháp trong quản lý tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện sự biến động chỉ tiêu tuyển sinh theo từng hệ đào tạo, biểu đồ tròn phân bổ quỹ lương theo các khoản chi, và bảng tổng hợp các báo cáo dự toán ngân sách chi tiết theo từng phòng, khoa để minh họa rõ ràng hơn về thực trạng và các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa quy trình lập dự toán ngân sách: Rút ngắn thời gian tổng hợp và phê duyệt dự toán bằng cách phân công rõ ràng trách nhiệm cho từng bộ phận, áp dụng phần mềm quản lý dự toán để tăng tính tự động và minh bạch. Mục tiêu giảm thời gian lập dự toán xuống còn 70% so với hiện tại, thực hiện trong vòng 1 năm, do Ban Giám hiệu và Phòng Tài chính – Kế toán chủ trì.

  2. Cập nhật và điều chỉnh chỉ tiêu tuyển sinh linh hoạt: Thiết lập cơ chế rà soát định kỳ chỉ tiêu tuyển sinh theo diễn biến thị trường lao động và chính sách tuyển sinh mới, đảm bảo dự toán ngân sách phản ánh sát thực tế. Thực hiện hàng quý, do Phòng Đào tạo phối hợp với Ban Giám hiệu thực hiện.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ lập dự toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật lập dự toán, phân tích tài chính và sử dụng công cụ hỗ trợ cho cán bộ kế toán và quản lý các phòng, khoa. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn, giảm sai sót trong dự toán, triển khai trong 6 tháng, do Phòng Tổ chức cán bộ phối hợp Phòng Tài chính – Kế toán thực hiện.

  4. Tăng cường kiểm soát và giám sát chi tiêu: Xây dựng hệ thống báo cáo theo dõi thực hiện dự toán ngân sách hàng tháng, phát hiện kịp thời các sai lệch và đề xuất điều chỉnh phù hợp. Mục tiêu nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thực hiện liên tục, do Phòng Tài chính – Kế toán và Ban Giám hiệu phối hợp thực hiện.

  5. Hoàn thiện các báo cáo dự toán theo quy định pháp luật: Cập nhật các văn bản pháp luật mới nhất liên quan đến ngân sách, bảo hiểm và các khoản chi để đảm bảo tính hợp pháp và minh bạch trong dự toán. Thực hiện hàng năm, do Phòng Tài chính – Kế toán chủ động phối hợp với các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu các trường đại học và đơn vị sự nghiệp công lập: Giúp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, xây dựng kế hoạch ngân sách phù hợp với chiến lược phát triển và yêu cầu pháp luật.

  2. Phòng Tài chính – Kế toán các cơ sở giáo dục: Cung cấp phương pháp và quy trình lập dự toán ngân sách chi tiết, hỗ trợ công tác tổng hợp, phân tích và báo cáo tài chính chính xác.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Quản trị tài chính: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về công tác dự toán ngân sách trong đơn vị hành chính sự nghiệp có thu, giúp hiểu rõ các mô hình và phương pháp lập dự toán.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính công và giáo dục: Hỗ trợ đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách hoàn thiện công tác dự toán ngân sách trong lĩnh vực giáo dục đại học và đơn vị sự nghiệp công lập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dự toán ngân sách là gì và tại sao quan trọng trong đơn vị sự nghiệp?
    Dự toán ngân sách là kế hoạch chi tiết về thu, chi tài chính trong kỳ hoạt động, giúp tổ chức kiểm soát nguồn lực, đảm bảo sử dụng hiệu quả và minh bạch. Ví dụ, tại Trường Đại học Giao thông Vận tải, dự toán ngân sách giúp cân đối chi phí đào tạo, nghiên cứu và quản lý nhân sự.

  2. Mô hình lập dự toán ngân sách nào phù hợp với trường đại học?
    Mô hình thông tin từ dưới lên được đánh giá phù hợp vì khuyến khích sự tham gia của các phòng, khoa, tăng tính chính xác và khả năng thực thi. Tuy nhiên, cần có sự phối hợp chặt chẽ để tránh trùng lặp và chậm trễ.

  3. Phương pháp lập dự toán ngân sách nào được áp dụng phổ biến?
    Phương pháp truyền thống dựa trên số liệu thực tế kỳ trước kết hợp điều chỉnh theo tỷ lệ lạm phát và tăng trưởng được sử dụng phổ biến do đơn giản và ổn định. Tuy nhiên, phương pháp lập ngân sách từ số 0 (ZBB) giúp phân tích chi tiết hơn nhưng tốn thời gian.

  4. Làm thế nào để cải thiện hiệu quả công tác lập dự toán ngân sách?
    Cải thiện bằng cách tối ưu quy trình, nâng cao năng lực cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm soát, giám sát thực hiện dự toán. Ví dụ, sử dụng phần mềm quản lý tài chính giúp tự động hóa và minh bạch hóa quy trình.

  5. Các yếu tố pháp lý nào ảnh hưởng đến công tác dự toán ngân sách?
    Luật Ngân sách Nhà nước, Nghị định 43/2006/NĐ-CP, các Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính và Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định rõ về nguồn thu, chi, trích nộp bảo hiểm và các khoản phụ cấp, ảnh hưởng trực tiếp đến việc lập và thực hiện dự toán ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết thực trạng công tác dự toán ngân sách tại Trường Đại học Giao thông Vận tải dựa trên số liệu năm 2014 và khảo sát ý kiến 50 cán bộ, giảng viên, kế toán viên.
  • Áp dụng mô hình lập dự toán từ dưới lên giúp tăng tính chính xác và sự đồng thuận, nhưng cần tối ưu quy trình để giảm thời gian và chi phí.
  • Chỉ tiêu tuyển sinh biến động đáng kể, đặc biệt tăng trưởng mạnh ở bậc sau đại học, đòi hỏi dự toán ngân sách phải linh hoạt và sát thực tế.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả lập dự toán, bao gồm tối ưu quy trình, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát và cập nhật pháp luật.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo là triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất trong vòng 1 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để hoàn thiện hệ thống dự toán ngân sách.

Hành động ngay hôm nay: Các đơn vị quản lý tài chính trong giáo dục nên áp dụng các giải pháp hoàn thiện dự toán ngân sách để nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo nguồn lực phát triển bền vững.