Cải Cách Chính Sách Thuế Tiêu Thụ Đặc Biệt Đối Với Mặt Hàng Thuốc Lá Ở Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Ngọc Ánh
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Thanh Hiếu
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân
• Chuyên ngành: Kinh Tế Chính Trị
• Đề tài: Cải Cách Chính Sách Thuế Tiêu Thụ Đặc Biệt Đối Với Thuốc Lá Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: Đề Án Tốt Nghiệp Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC HÌNH
• TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 0.1. Tính cấp thiết của việc lựa chọn đề tài nghiên cứu
• 0.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài nghiên cứu
• 0.3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
• 0.4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu đề tài
• 0.5. Phương pháp nghiên cứu
• 0.6. Những đóng góp mới của đề án cho đề tài nghiên cứu
• 0.7. Kết cấu của đề tài
• 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ TIÊU THỤ ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI MẶT HÀNG THUỐC LÁ
• 1.1. Chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thuế tiêu thụ đặc biệt
• 1.1.1. Khái niệm chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt
• 1.1.2. Hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá
• 1.2. Sự cần thiết hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá. Nội dung hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá
• 1.2.1. Các tiêu chí đánh giá, nhân tố ảnh hưởng đến hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá
• 1.2.2. Kinh nghiệm hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
• 1.2.3. Kinh nghiệm của một số quốc gia về hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
• 2. THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ TIÊU THỤ ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI MẶT HÀNG THUỐC LÁ Ở VIỆT NAM
• 2.1. Khái quát quá trình hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 2.2. Pháp luật về thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 2.3. Bộ máy quản lý thuế tiêu thụ đặc biệt tại Việt Nam
• 2.4. Thực trạng hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 2.4.1. Hoàn thiện đối tượng chịu thuế
• 2.4.2. Hoàn thiện giá tính thuế tiêu thụ đặc biệt
• 2.4.3. Hoàn thiện thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt
• 2.4.4. Hoàn thiện phương thức đánh thuế tiêu thụ đặc biệt
• 2.4.5. Đánh giá chung hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 2.4.6. Thành tựu đạt được của hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá tại Việt Nam
• 2.4.7. Hạn chế của hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 2.4.8. Nguyên nhân hạn chế của chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TIẾP TỤC HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ TIÊU THỤ ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI MẶT HÀNG THUỐC LÁ Ở VIỆT NAM
• 3.1. Phương hướng, quan điểm hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 3.2. Bối cảnh hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 3.3. Quan điểm, phương hướng hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 3.4. Một số giải pháp hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam
• 3.4.1. Mở rộng đối tượng chịu thuế: nghiên cứu chính sách với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới
• 3.4.2. Hoàn thiện phương pháp tính thuế đối với mặt hàng thuốc lá
• 3.4.3. Nghiên cứu tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá theo lộ trình
• 3.4.4. Một số giải pháp khác
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ĐỀ ÁN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Tại Sao Cải Cách Thuế TTĐB Thuốc Lá Cấp Thiết

Cải cách hệ thống thuế, đặc biệt là thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), đóng vai trò then chốt trong chiến lược phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Thuế không chỉ là nguồn thu quan trọng cho ngân sách, đảm bảo tính công bằng trong huy động nguồn lực và giảm thiểu tác động tiêu cực đến kinh tế, mà còn cần phù hợp với thông lệ quốc tế và bối cảnh kinh tế xã hội. Thuốc lá, một mặt hàng gây hại cho sức khỏe, cần được kiểm soát tiêu dùng thông qua các công cụ kinh tế, trong đó chính sách thuế là một giải pháp hiệu quả. Việt Nam, một trong những quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao, đang đối mặt với thách thức lớn. Cải cách chính sách thuế thuốc lá là một đòi hỏi cấp thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phù hợp với các cam kết quốc tế. Theo WHO, thuế TTĐB là công cụ hiệu quả để hạn chế tiêu dùng sản phẩm thuốc lá.

1.1. Tác Hại Thuốc Lá Yếu Tố Thúc Đẩy Cải Cách Thuế TTĐB

Thuốc lá gây ra nhiều bệnh nguy hiểm như ung thư phổi, ung thư vòm họng, và bệnh tim mạch. Việt Nam thuộc nhóm nước có số người hút thuốc lá cao nhất thế giới. Tỷ lệ này cao do giá bán lẻ thuốc lá còn thấp và thanh thiếu niên dễ tiếp cận. Chính sách thuế cần được điều chỉnh để tăng giá thuốc lá, giảm tính hấp dẫn đối với người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ. Theo Tổ chức Y tế thế giới, việc sử dụng thuốc lá gây ra 25 loại bệnh khác nhau, trong đó có những căn bệnh nguy hiểm như: ung thư phổi, ung thư vòm họng, ung thư thanh quản, ung thư khoang miệng, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, các bệnh tim mạch,…

1.2. Thuế TTĐB Công Cụ Hạn Chế Tiêu Dùng Thuốc Lá Hiệu Quả

Trên thế giới, chính sách thuế được coi là một công cụ kinh tế hữu hiệu để hạn chế tiêu dùng thuốc lá. Ở Việt Nam, thuế TTĐB là một trong những sắc thuế quan trọng đối với mặt hàng này. Tuy nhiên, chính sách hiện hành vẫn còn nhiều hạn chế, cần được hoàn thiện để phát huy vai trò kiểm soát tiêu dùng. Việc tăng thuế TTĐB sẽ góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Theo khuyến cáo của WHO thì thuế TTĐB là một trong những công cụ hiệu quả để hạn chế tiêu dùng các sản phẩm thuốc lá.

II. Phân Tích Bất Cập Chính Sách Thuế TTĐB Thuốc Lá Hiện Hành

Luật Thuế TTĐB đã trải qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung, nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế đáng kể, đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá. Chính sách thuế TTĐB hiện chưa đạt được mục tiêu kiểm soát tiêu dùng, đối tượng chịu thuế chưa bao quát hết các sản phẩm thuốc lá mới, và phương thức đánh thuế còn nhiều bất cập. Cơ chế thu thuế cũng cần được cải thiện. Những hạn chế này làm giảm hiệu quả của thuế TTĐB trong việc giảm thiểu tác hại của thuốc lá. Việc phân tích kỹ lưỡng các bất cập là cần thiết để đề xuất các giải pháp cải cách phù hợp. Chính sách thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá chưa đạt được mục tiêu kiểm soát tiêu dùng, đối tượng chịu thuế TTĐB còn chưa bao quát, cập nhật so với thực tiễn, phương thức đánh thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá cũng đang bộc lộ nhiều hạn chế, ngoài ra cơ chế thu thuế TTĐB đối với mặt hàng này cũng cần cải thiện.

2.1. Mục Tiêu Kiểm Soát Tiêu Dùng Thuế TTĐB Đã Đạt Hiệu Quả

Một trong những mục tiêu quan trọng của thuế TTĐB đối với thuốc lá là kiểm soát tiêu dùng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chính sách hiện hành chưa đạt được hiệu quả mong muốn. Tỷ lệ hút thuốc lá vẫn còn cao, đặc biệt là ở giới trẻ. Điều này đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả của thuế suất và phương thức đánh thuế hiện tại. Cần có những nghiên cứu sâu hơn để đánh giá tác động thực tế của thuế TTĐB lên hành vi tiêu dùng thuốc lá.

2.2. Đối Tượng Chịu Thuế Cần Bổ Sung Thuốc Lá Thế Hệ Mới

Thị trường thuốc lá đang chứng kiến sự xuất hiện của các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Những sản phẩm này chưa được quy định rõ ràng trong Luật Thuế TTĐB, tạo ra kẽ hở để trốn thuế và gây khó khăn cho công tác quản lý. Việc bổ sung các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng chịu thuế là một yêu cầu cấp thiết. Cần quy định dự phòng chính sách thu thuế TTĐB đối với mặt hàng này.

2.3. Phương Thức Đánh Thuế Hỗn Hợp Hay Tương Đối Hiệu Quả Hơn

Phương thức đánh thuế TTĐB đối với thuốc lá hiện nay chủ yếu dựa trên thuế suất tương đối (tính theo tỷ lệ phần trăm giá bán). Phương thức này có những hạn chế nhất định, đặc biệt khi giá thuốc lá biến động. Nhiều quốc gia đã chuyển sang phương thức đánh thuế hỗn hợp (kết hợp cả thuế suất tương đối và tuyệt đối) để tăng tính ổn định và hiệu quả của chính sách thuế. Việc nghiên cứu và áp dụng phương thức đánh thuế hỗn hợp có thể là một giải pháp cải cách phù hợp.

III. Đề Xuất Giải Pháp Cải Cách Thuế TTĐB Thuốc Lá Tại Việt Nam

Để cải thiện chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá, cần có những giải pháp toàn diện, bao gồm mở rộng đối tượng chịu thuế, hoàn thiện phương pháp tính thuế và tăng thuế suất theo lộ trình. Việc mở rộng đối tượng chịu thuế cần bao gồm các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Phương pháp tính thuế nên chuyển sang hỗn hợp để tăng tính ổn định và hiệu quả. Thuế suất cần được tăng dần theo lộ trình để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và đạt mức tối ưu, góp phần giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá. Ngoài ra, cần có các giải pháp hỗ trợ và quản lý khác để đảm bảo tính hiệu quả của chính sách thuế. Việc nghiên cứu chính sách với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là một trong những giải pháp hoàn thiện chính sách TTĐB.

3.1. Thuế Tuyệt Đối Bổ Sung Để Tạo Hệ Thống Thuế Hỗn Hợp

Cần bổ sung thuế tuyệt đối (tính theo đơn vị sản phẩm) vào hệ thống thuế hiện hành để tạo ra một hệ thống thuế hỗn hợp. Mức thuế tuyệt đối cần đủ lớn để tác động đáng kể đến giá thuốc lá. Việc này sẽ giúp tăng tính ổn định của nguồn thu ngân sách và giảm thiểu tác động của biến động giá thuốc lá. Việc chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp với mức đủ lớn.

3.2. Tăng Thuế Suất Lộ Trình Tăng Thuế TTĐB Như Thế Nào

Việc tăng thuế suất thuế TTĐB cần được thực hiện theo một lộ trình rõ ràng và đều đặn. Lộ trình này cần tính đến mức tăng thu nhập của người dân để đảm bảo giá thuốc lá luôn ở mức cao so với thu nhập. Mục tiêu là đạt mức thuế tối ưu, chiếm khoảng 75% giá bán lẻ, theo khuyến cáo của WHO. Tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập.

3.3. Chính Sách Thuế Dự Phòng Cho Thuốc Lá Thế Hệ Mới

Cần có chính sách thu thuế TTĐB dự phòng đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, trong trường hợp pháp luật chuyên ngành cho phép các sản phẩm này được nhập khẩu, sản xuất và kinh doanh. Chính sách này sẽ đảm bảo nguồn thu ngân sách và kiểm soát tiêu dùng các sản phẩm này một cách hiệu quả. Cần quy định dự phòng chính sách thu thuế TTĐB đối với mặt hàng này.

IV. Ứng Dụng Đánh Giá Tác Động Của Cải Cách Thuế TTĐB Thuốc Lá

Việc cải cách chính sách thuế TTĐB sẽ có những tác động đáng kể đến ngân sách nhà nước, giá bán lẻ thuốc lá và tiêu dùng thuốc lá. Cần sử dụng các mô hình kinh tế để đánh giá tác động của các phương án cải cách khác nhau. Đánh giá này sẽ giúp lựa chọn phương án tối ưu, đảm bảo đạt được các mục tiêu về tăng thu ngân sách, giảm tiêu dùng thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đề án sử dụng mô hình kinh tế TaXSim của WHO để đánh giá tác động thay đổi của chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá lên số thu NSNN, giá bán lẻ, tiêu dùng mặt hàng thuốc lá.

4.1. Tác Động NSNN Cải Cách Thuế TTĐB Có Tăng Thu Ngân Sách

Một trong những mục tiêu của cải cách thuế TTĐB đối với thuốc lá là tăng thu ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, cần đánh giá kỹ lưỡng tác động của các phương án cải cách khác nhau để đảm bảo tăng thu ngân sách một cách bền vững. Cần tính đến khả năng người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm thuốc lá lậu hoặc các sản phẩm thay thế khác. Đánh giá tác động của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá đến ngân sách nhà nước.

4.2. Tác Động Tiêu Dùng Cải Cách Thuế TTĐB Có Giảm Hút Thuốc

Mục tiêu quan trọng nhất của cải cách thuế TTĐB là giảm tỷ lệ hút thuốc lá. Cần đánh giá tác động của các phương án cải cách khác nhau đến hành vi tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt là ở giới trẻ. Cần tính đến khả năng người tiêu dùng giảm tiêu dùng thuốc lá hoặc chuyển sang các sản phẩm thay thế khác. Đánh giá hiệu quả của chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt hiện hành đối với việc giảm tiêu thụ thuốc lá.

4.3. Giá Bán Lẻ Cải Cách Thuế TTĐB Ảnh Hưởng Thế Nào

Cải cách thuế TTĐB sẽ tác động trực tiếp đến giá bán lẻ thuốc lá. Cần đánh giá mức tăng giá phù hợp để vừa giảm tính hấp dẫn của thuốc lá, vừa không gây ra tình trạng buôn lậu thuốc lá. Cần tính đến khả năng người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm thuốc lá rẻ tiền hơn hoặc các sản phẩm thay thế khác. T trọng thuế thuốc lá trên giá bán lẻ của nhãn hiệu thuốc lá phổ biến nhất của các nước trong khu vực ASEAN.

V. Kết Luận Định Hướng Cải Cách Chính Sách Thuế TTĐB Thuốc Lá

Cải cách chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá là một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết. Để thực hiện thành công, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, sự tham gia của các chuyên gia và sự đồng thuận của xã hội. Việc áp dụng các giải pháp đã được chứng minh hiệu quả trên thế giới và phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam sẽ giúp đạt được các mục tiêu về tăng thu ngân sách, giảm tiêu dùng thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

5.1. Hợp Tác Đa Bên Để Cải Cách Thuế TTĐB Thành Công

Cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các bộ ngành, các tổ chức y tế và các chuyên gia thuế để đảm bảo thành công của quá trình cải cách thuế TTĐB. Sự tham gia của các tổ chức xã hội và người dân cũng rất quan trọng để tạo sự đồng thuận và ủng hộ cho các giải pháp cải cách.

5.2. Kinh Nghiệm Quốc Tế Bài Học Cho Việt Nam

Nghiên cứu kinh nghiệm của các quốc gia khác trong việc cải cách thuế TTĐB đối với thuốc lá sẽ giúp Việt Nam học hỏi và áp dụng các giải pháp hiệu quả. Cần xem xét các yếu tố như mức thuế suất, phương pháp tính thuế và các chính sách hỗ trợ để đưa ra các quyết định phù hợp. Kinh nghiệm của một số quốc gia về hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá.

Tổng quan nghiên cứu

Thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh nguy hiểm như ung thư phổi, bệnh tim mạch và nhiều bệnh khác, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Việt Nam hiện đứng thứ ba trong khu vực ASEAN về tỷ lệ người hút thuốc lá, với tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc lá là khoảng 22,5% năm 2015 và giảm xuống còn 20,7% năm 2020. Chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) được xem là công cụ hiệu quả để hạn chế tiêu dùng thuốc lá, góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc và tăng nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN). Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng chính sách thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá tại Việt Nam từ năm 2010 đến 2022, phân tích những tồn tại, hạn chế và đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát tiêu dùng thuốc lá, phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội và thông lệ quốc tế. Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh như đối tượng chịu thuế, giá tính thuế, thuế suất và phương thức đánh thuế, đồng thời xem xét tác động của chính sách thuế đến tỷ lệ sử dụng thuốc lá và nguồn thu NSNN. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện chính sách thuế TTĐB, hỗ trợ giảm thiểu tác hại thuốc lá, nâng cao sức khỏe cộng đồng và đảm bảo nguồn thu bền vững cho ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng các lý thuyết kinh tế về thuế tiêu thụ đặc biệt, trong đó nhấn mạnh vai trò của thuế TTĐB như một công cụ điều tiết hành vi tiêu dùng các mặt hàng phi khuyến dụng, đặc biệt là thuốc lá. Lý thuyết về hàng hóa phi khuyến dụng cho thấy thuốc lá là sản phẩm có tác hại cho cá nhân và xã hội, do đó cần có chính sách thuế để hạn chế tiêu dùng. Mô hình kinh tế TaXSim của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) được áp dụng để đánh giá tác động của chính sách thuế TTĐB lên giá bán lẻ, tiêu dùng và số thu NSNN. Các khái niệm chính bao gồm: thuế suất thuế TTĐB, giá tính thuế, phương thức đánh thuế (thuế tỉ lệ, thuế tuyệt đối, thuế hỗn hợp), và t trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá. Ngoài ra, các tiêu chí đánh giá chính sách thuế gồm hiệu quả thu ngân sách, kiểm soát tiêu dùng, công bằng xã hội và tính khả thi cũng được sử dụng để phân tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và duy vật biện chứng, kết hợp phương pháp phân tích, tổng hợp, quy nạp và diễn dịch để hệ thống hóa các vấn đề về chính sách thuế TTĐB. Phương pháp định lượng được thực hiện qua mô hình TaXSim của WHO nhằm mô phỏng tác động của các kịch bản thuế lên tiêu dùng thuốc lá và thu ngân sách. Nguồn dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước như Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế, Tổng cục Hải quan, Tổng cục Thống kê, cùng các tổ chức quốc tế và phi chính phủ. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm số liệu thống kê thuế và tiêu dùng thuốc lá trong giai đoạn 2010-2022. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện của dữ liệu thu thập từ các tỉnh, thành phố trên toàn quốc. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2023 đến đầu năm 2024, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm nhưng còn cao: Tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc lá giảm từ 22,5% năm 2015 xuống 20,7% năm 2020, trong đó nam giới giảm từ 45,7% xuống 42,3%. Tỷ lệ học sinh từ 13-15 tuổi hút thuốc lá giảm từ 4,7% năm 2014 xuống 2,7% năm 2022. Tuy nhiên, tỷ lệ này vẫn ở mức cao so với các nước trong khu vực.

2. Thuế suất TTĐB tăng theo lộ trình: Thuế suất thuế TTĐB đối với thuốc lá đã tăng từ 65% lên 75% trong giai đoạn 2016-2019, góp phần làm tăng giá bán lẻ thuốc lá và giảm tiêu dùng. Tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá tại Việt Nam đạt khoảng 58,8% năm 2020, thấp hơn nhiều so với mức khuyến nghị 66-75% của WHO.

3. Nguồn thu ngân sách ổn định và tăng trưởng: Số thu thuế TTĐB từ thuốc lá tăng từ gần 70 nghìn tỷ đồng năm 2010 lên hơn 174 nghìn tỷ đồng năm 2022, chiếm khoảng 9,6% tổng thu NSNN. Mặc dù chịu ảnh hưởng của dịch Covid-19 năm 2020-2021, nguồn thu thuế TTĐB vẫn duy trì vai trò quan trọng.

4. Phương thức đánh thuế còn hạn chế: Việt Nam hiện áp dụng phương thức thuế tỉ lệ phần trăm trên giá tính thuế, chưa áp dụng thuế hỗn hợp như nhiều quốc gia khác, dẫn đến khó khăn trong việc kiểm soát giá thuốc lá và tránh thất thu thuế do chuyển giá.

Thảo luận kết quả

Việc tăng thuế suất thuế TTĐB đã góp phần làm giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy tăng giá thuốc lá làm giảm tiêu dùng, đặc biệt ở nhóm thanh thiếu niên và người nghèo. Tuy nhiên, tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ thuốc lá tại Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Brunei (81%), Thái Lan (70%) hay Singapore (69%), cho thấy tiềm năng tăng thuế còn lớn để đạt hiệu quả kiểm soát cao hơn. Việc chưa áp dụng thuế hỗn hợp khiến chính sách thuế chưa tận dụng được hết khả năng điều tiết giá và hạn chế thuốc lá giá rẻ, đồng thời tạo điều kiện cho các doanh nghiệp thuốc lá lợi dụng chuyển giá, trốn thuế. Số liệu thu ngân sách cho thấy thuế TTĐB là nguồn thu ổn định và quan trọng, góp phần cân đối ngân sách trong bối cảnh giảm thuế nhập khẩu và thuế trực thu. Các biểu đồ về tỷ lệ hút thuốc lá theo giới tính và độ tuổi, cũng như tỷ lệ tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động tại các địa điểm công cộng, minh họa rõ tác động tích cực của chính sách thuế và các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá. So sánh với kinh nghiệm quốc tế, việc áp dụng thuế hỗn hợp và mở rộng đối tượng chịu thuế sang các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng là cần thiết để nâng cao hiệu quả chính sách.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp: Bổ sung thuế tuyệt đối vào chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá, kết hợp với thuế tỉ lệ phần trăm để tăng tính hiệu quả trong kiểm soát giá và hạn chế thuốc lá giá rẻ. Mức thuế tuyệt đối cần đủ lớn và được điều chỉnh định kỳ theo lạm phát. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính phối hợp với Tổng cục Thuế.

2. Tăng thuế suất theo lộ trình: Đề xuất tăng thuế suất thuế TTĐB đối với thuốc lá từ 75% lên mức tối ưu khoảng 75% tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ, phù hợp với khuyến nghị của WHO. Lộ trình tăng thuế cần ổn định, tránh gây sốc thị trường. Thời gian thực hiện: 2024-2030. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tài chính.

3. Mở rộng đối tượng chịu thuế: Bao gồm các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các chế phẩm từ thuốc lá khác vào diện chịu thuế TTĐB để đảm bảo công bằng và kiểm soát toàn diện. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Bộ Y tế.

4. Hoàn thiện cơ chế quản lý và chống chuyển giá: Xây dựng các quy định pháp lý chặt chẽ về giá tính thuế, tăng cường kiểm tra, thanh tra, áp dụng các biện pháp chống chuyển giá và trốn thuế trong ngành thuốc lá. Thời gian thực hiện: 2024-2027. Chủ thể thực hiện: Tổng cục Thuế, Bộ Tài chính.

5. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức: Kết hợp chính sách thuế với các biện pháp truyền thông, giáo dục về tác hại thuốc lá nhằm nâng cao ý thức người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý thuế: Giúp hiểu rõ thực trạng, hạn chế và giải pháp hoàn thiện chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá, từ đó xây dựng các chính sách phù hợp, hiệu quả hơn.

2. Các tổ chức y tế công cộng và phòng chống tác hại thuốc lá: Cung cấp cơ sở khoa học và số liệu để phối hợp với chính sách thuế trong việc giảm tiêu dùng thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

3. Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc lá: Hiểu rõ các quy định pháp luật về thuế TTĐB, các xu hướng thay đổi chính sách để điều chỉnh hoạt động sản xuất kinh doanh phù hợp, tuân thủ pháp luật.

4. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế, chính sách công: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về chính sách thuế TTĐB, phương pháp nghiên cứu và phân tích tác động chính sách thuế trong lĩnh vực kinh tế chính trị.

Câu hỏi thường gặp

1. Thuế tiêu thụ đặc biệt là gì và vai trò của nó trong kiểm soát thuốc lá?
   Thuế TTĐB là loại thuế gián thu áp dụng lên các mặt hàng đặc biệt như thuốc lá nhằm điều tiết hành vi tiêu dùng. Vai trò chính là làm tăng giá bán, giảm tiêu dùng thuốc lá, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách.

2. Tại sao Việt Nam cần tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá?
   Việt Nam có tỷ lệ người hút thuốc lá cao, thuế TTĐB hiện tại chưa đạt mức khuyến nghị của WHO, việc tăng thuế giúp giảm tiêu dùng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng thu ngân sách.

3. Phương thức đánh thuế nào hiệu quả nhất cho mặt hàng thuốc lá?
   Phương thức thuế hỗn hợp (kết hợp thuế tỉ lệ phần trăm và thuế tuyệt đối) được nhiều quốc gia áp dụng vì giúp kiểm soát giá thuốc lá hiệu quả hơn, hạn chế thuốc lá giá rẻ và tránh thất thu thuế.

4. Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng có bị đánh thuế TTĐB không?
   Nhiều quốc gia đã mở rộng đối tượng chịu thuế TTĐB sang các sản phẩm thuốc lá mới này do có tác hại tương tự thuốc lá truyền thống. Việt Nam cũng cần xem xét áp dụng thuế đối với các sản phẩm này.

5. Tác động của chính sách thuế TTĐB đến nguồn thu ngân sách như thế nào?
   Thuế TTĐB là nguồn thu ổn định và quan trọng, chiếm khoảng 9-10% tổng thu NSNN. Tăng thuế TTĐB giúp tăng thu ngân sách, đồng thời hỗ trợ các chương trình y tế và xã hội.

Kết luận

• Thuế tiêu thụ đặc biệt là công cụ hiệu quả trong kiểm soát tiêu dùng thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam.
• Tỷ lệ sử dụng thuốc lá có xu hướng giảm nhưng vẫn còn cao, cần tăng cường chính sách thuế và các biện pháp hỗ trợ.
• Thuế suất thuế TTĐB đã tăng theo lộ trình, góp phần tăng giá bán và giảm tiêu dùng, nhưng tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ vẫn thấp hơn khuyến nghị quốc tế.
• Nguồn thu thuế TTĐB từ thuốc lá đóng góp ổn định và quan trọng cho ngân sách nhà nước, tạo điều kiện cho các chính sách phát triển kinh tế - xã hội.
• Đề xuất chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp, tăng thuế suất theo lộ trình, mở rộng đối tượng chịu thuế và hoàn thiện cơ chế quản lý để nâng cao hiệu quả chính sách thuế TTĐB trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện chính sách thuế TTĐB, đồng thời phối hợp với các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá và nâng cao sức khỏe cộng đồng.