I. Tổng Quan Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Thu Nhập Phi Nông Nghiệp ở Việt Nam
Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn ở Việt Nam là vô cùng quan trọng trong bối cảnh kinh tế đang chuyển đổi. Trong gần 25 năm, Chính phủ Việt Nam đã nỗ lực tìm kiếm hướng đi phát triển kinh tế - xã hội để đưa khu vực nông thôn thoát khỏi tình trạng nghèo đói và lạc hậu, thông qua các chương trình xây dựng nông thôn mới. Mục tiêu là nâng cao mức sống của người dân. Quá trình đổi mới kinh tế, mở cửa và vận hành theo cơ chế thị trường đã tạo ra những thay đổi đáng kể. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân đã tăng từ 7,5% (1991-2002) lên 8% (2002-2007). Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, giảm tỷ trọng nông nghiệp trong GDP từ 27,53% năm 2000 xuống 21% năm 2008. Tỷ lệ nghèo đói giảm từ 58% (1993) xuống 14,5% (2008). Sự ổn định kinh tế vĩ mô đã khẳng định tính đúng đắn của chính sách đổi mới.
1.1. Vai Trò Của Thu Nhập Phi Nông Nghiệp Với Hộ Gia Đình
Trong bối cảnh tái cơ cấu kinh tế ở khu vực nông thôn, vị trí hàng đầu của nông nghiệp trong kinh tế hộ gia đình không còn giữ vai trò như trước. Chương trình cơ giới hóa, hiện đại hóa thủy lợi đã giảm đáng kể thời gian lao động trong nông nghiệp. Do có nhiều thời gian rảnh rỗi hơn, các hộ gia đình nông thôn có thể tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp một cách thường xuyên. Bất kỳ hoạt động kinh tế nào hiệu quả đều có thể trở thành hoạt động chính của nền kinh tế hộ gia đình nông thôn. Phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ và các hoạt động khác của khu vực phi nông nghiệp góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập và cải thiện mức sống.
1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Về Thu Nhập Phi Nông Nghiệp Nông Thôn
Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định đóng góp của các hoạt động phi nông nghiệp vào thu nhập hộ gia đình; phân tích các yếu tố quyết định thu nhập của hộ gia đình nông thôn; và đưa ra các giải pháp để thúc đẩy các hoạt động phi nông nghiệp. Dữ liệu từ Khảo sát mức sống dân cư Việt Nam (VHLSS) sẽ được sử dụng để phân tích. Kỹ thuật phân tích định lượng như thống kê mô tả và phân tích hồi quy sẽ được áp dụng. Nghiên cứu sẽ sử dụng cả dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp chủ yếu từ VHLSS, và dữ liệu thứ cấp từ các nguồn như các nghiên cứu thực nghiệm trước đây, Ngân hàng Thế giới (World Bank) và Tổng cục Thống kê (GSO).
II. Cách Phân Tích Các Yếu Tố Tác Động Thu Nhập Phi Nông Nghiệp
Để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập phi nông nghiệp của hộ gia đình ở khu vực nông thôn và tìm ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả của hoạt động này, cần có nền tảng lý thuyết làm cơ sở cho nghiên cứu. Theo đó, thu nhập phi nông nghiệp thường được định nghĩa là thu nhập từ các hoạt động làm công ăn lương và tự làm trong khu vực phi nông nghiệp nông thôn, cũng như các khoản kiều hối. Tuy nhiên, nghiên cứu này sẽ chỉ tập trung vào các hoạt động tự làm phi nông nghiệp do các hộ gia đình hoặc thành viên hộ gia đình sở hữu hoặc điều hành toàn bộ hoặc một phần ở khu vực nông thôn.
2.1. Định Nghĩa Các Khái Niệm Liên Quan Đến Phi Nông Nghiệp
Theo VHLSS, có bốn nguồn thu nhập chính của hộ gia đình: thu nhập từ việc làm, thu nhập từ hoạt động sản xuất nông nghiệp, thu nhập từ dịch vụ nông nghiệp và từ hoạt động tự làm phi nông nghiệp. Trong luận văn này, thu nhập phi nông nghiệp của hộ gia đình được tính bằng thu nhập từ hoạt động tự làm phi nông nghiệp của hộ gia đình hoặc các thành viên hộ gia đình ở khu vực nông thôn.
2.2. Phân Loại Các Hoạt Động Phi Nông Nghiệp Ở Nông Thôn Việt Nam
Hoạt động trang trại có nghĩa là hoạt động nông nghiệp, liên quan trực tiếp đến động vật và thực vật. Hoạt động phi nông nghiệp tương tự như hoạt động phi nông nghiệp. Các hoạt động phi nông nghiệp liên quan đến xây dựng, khai thác mỏ và khai thác đá, vận tải, sản xuất, thủ công mỹ nghệ, sửa chữa, thương mại, dịch vụ cá nhân, v.v.. Ví dụ: Làm thuê trong trang trại, tự làm trang trại, làm công ăn lương trong ngành sản xuất và/hoặc dịch vụ; chế biến thực phẩm, tự kinh doanh trong ngành sản xuất và/hoặc dịch vụ.
III. Các Yếu Tố Đẩy Kéo Đến Thu Nhập Phi Nông Nghiệp Nông Thôn
Nhiều nghiên cứu đã đề xuất các mô hình để giải thích lý do tại sao hộ gia đình nông thôn có thể tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp. Một mô hình hộ gia đình cơ bản cung cấp một khuôn khổ để phân tích hành vi của hộ gia đình. Một cách giải thích đơn giản khác về lý do tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn là yếu tố “Đẩy – Kéo” (Push - Pull). Các hộ gia đình nông thôn được thúc đẩy thực hiện các hoạt động phi nông nghiệp bởi các yếu tố “kéo” hoặc “đẩy”.
3.1. Yếu Tố Đẩy Push Khỏi Nông Nghiệp Truyền Thống
Các tác giả đề cập đến các yếu tố “đẩy” như sau: (1) tăng trưởng dân số, (2) khan hiếm đất canh tác và giảm khả năng tiếp cận đất đai màu mỡ, (3) giảm độ phì nhiêu và năng suất của đất, (4) suy giảm cơ sở tài nguyên thiên nhiên, (5) giảm lợi nhuận từ canh tác, (6) tăng cường tiền tệ hóa cuộc sống của người dân, (7) các sự kiện và cú sốc tạm thời, (8) thiếu khả năng tiếp cận thị trường đầu vào trang trại, (9) thiếu thị trường tài chính nông thôn. Tóm lại, các yếu tố “đẩy” liên quan đến áp lực hoặc hạn chế của ngành nông nghiệp buộc nông dân phải tìm kiếm thu nhập từ các hoạt động khác để cải thiện điều kiện sống.
3.2. Yếu Tố Kéo Pull Đến Phi Nông Nghiệp Nông Thôn Hấp Dẫn
Các yếu tố “kéo” được đề cập đến: (1) lợi nhuận cao hơn từ lao động trong khu vực phi nông nghiệp nông thôn, (2) lợi nhuận cao hơn từ đầu tư vào khu vực phi nông nghiệp nông thôn, (3) rủi ro thấp hơn của khu vực phi nông nghiệp nông thôn so với các hoạt động trang trại, (4) tạo ra tiền mặt để đáp ứng các mục tiêu của gia đình, (5) cơ hội đầu tư. Các yếu tố “kéo” tạo ra sự hấp dẫn đối với nông dân để tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp, do đó cải thiện đáng kể sinh kế nông thôn.
IV. Tác Động của Đặc Điểm Hộ Gia Đình Đến Thu Nhập Phi Nông Nghiệp
Nghiên cứu cho thấy các đặc điểm hộ gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc xác định thu nhập phi nông nghiệp. Trình độ học vấn của chủ hộ, quy mô hộ gia đình, dân tộc và giới tính đều là những yếu tố cần được xem xét. Các hộ gia đình có trình độ học vấn cao hơn thường có khả năng tiếp cận các cơ hội việc làm tốt hơn và có kỹ năng quản lý kinh doanh hiệu quả hơn. Quy mô hộ gia đình có thể ảnh hưởng đến nguồn cung lao động và nhu cầu tiêu dùng, từ đó tác động đến quyết định tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp.
4.1. Ảnh Hưởng của Trình Độ Học Vấn Đến Thu Nhập Ngoài Nông Nghiệp
Trình độ học vấn cao hơn có thể giúp các hộ gia đình tiếp cận thông tin, công nghệ và thị trường một cách dễ dàng hơn. Họ cũng có thể có khả năng đàm phán tốt hơn và tìm kiếm các cơ hội kinh doanh phù hợp với khả năng của mình. Theo nghiên cứu, các hộ gia đình có chủ hộ gia đình có trình độ học vấn trung học trở lên thường có thu nhập phi nông nghiệp cao hơn so với các hộ gia đình có chủ hộ gia đình có trình độ học vấn thấp hơn.
4.2. Vai Trò của Quy Mô Gia Đình Đến Thu Nhập Phi Nông Nghiệp Nông Thôn
Quy mô hộ gia đình có thể ảnh hưởng đến quyết định tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp. Các hộ gia đình lớn hơn có thể có nhiều lao động hơn để tham gia vào các hoạt động kinh doanh, nhưng cũng có thể có nhu cầu tiêu dùng cao hơn. Các hộ gia đình nhỏ hơn có thể có ít lao động hơn, nhưng cũng có thể có ít gánh nặng về chi phí sinh hoạt hơn.
V. Tác Động của Tiếp Cận Thị Trường Đến Thu Nhập Phi Nông Nghiệp
Tiếp cận thị trường, bao gồm cả cơ sở hạ tầng giao thông và thông tin liên lạc, là một yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến thu nhập phi nông nghiệp. Khả năng tiếp cận thị trường giúp các hộ gia đình dễ dàng bán sản phẩm và dịch vụ của mình, đồng thời tiếp cận các nguồn cung cấp đầu vào và thông tin về thị trường. Các hộ gia đình ở các khu vực có cơ sở hạ tầng tốt thường có thu nhập phi nông nghiệp cao hơn.
5.1. Ảnh Hưởng Của Giao Thông Đến Thu Nhập Phi Nông Nghiệp Nông Thôn
Cơ sở hạ tầng giao thông tốt giúp các hộ gia đình dễ dàng vận chuyển hàng hóa và dịch vụ đến thị trường, giảm chi phí vận chuyển và tăng khả năng cạnh tranh. Ngoài ra, cơ sở hạ tầng giao thông tốt cũng giúp các hộ gia đình tiếp cận các cơ hội việc làm ở các khu vực khác.
5.2. Vai Trò Của Truyền Thông Đối Với Thu Nhập Phi Nông Nghiệp Nông Thôn
Thông tin liên lạc tốt giúp các hộ gia đình tiếp cận thông tin về thị trường, giá cả và các cơ hội kinh doanh. Họ cũng có thể sử dụng thông tin liên lạc để quảng bá sản phẩm và dịch vụ của mình và kết nối với khách hàng. Nghiên cứu cho thấy các hộ gia đình có khả năng truy cập internet thường có thu nhập phi nông nghiệp cao hơn.
VI. Khuyến Nghị Nâng Cao Thu Nhập Phi Nông Nghiệp Cho Nông Dân
Dựa trên những phân tích trên, có một số khuyến nghị có thể được đưa ra để nâng cao thu nhập phi nông nghiệp cho hộ gia đình ở khu vực nông thôn. Đầu tư vào giáo dục và đào tạo kỹ năng là rất quan trọng để giúp người dân có thể tiếp cận các cơ hội việc làm tốt hơn và có kỹ năng quản lý kinh doanh hiệu quả hơn. Cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông và thông tin liên lạc là cần thiết để giúp các hộ gia đình dễ dàng tiếp cận thị trường và thông tin.
6.1. Đầu Tư Giáo Dục Nâng Cao Kỹ Năng Nghề Nghiệp Cho Lao Động
Chính phủ nên đầu tư vào giáo dục và đào tạo kỹ năng cho người dân ở khu vực nông thôn, đặc biệt là các kỹ năng liên quan đến các ngành nghề phi nông nghiệp. Các chương trình đào tạo nên được thiết kế phù hợp với nhu cầu của thị trường và nên được cung cấp ở các địa điểm dễ tiếp cận cho người dân ở khu vực nông thôn.
6.2. Chính Sách Hỗ Trợ Tiếp Cận Vốn Cho Hộ Gia Đình Nông Thôn
Chính phủ nên tạo điều kiện cho các hộ gia đình tiếp cận vốn để đầu tư vào các hoạt động kinh doanh phi nông nghiệp. Các chính sách hỗ trợ có thể bao gồm các khoản vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng và các chương trình hỗ trợ tài chính khác.
