I. Tổng quan Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành
Ngày nay, với sự phát triển của kinh tế, ngày càng nhiều doanh nghiệp được thành lập, kéo theo nhu cầu tuyển dụng tăng cao. Kế toán là một trong những vị trí không thể thiếu để xây dựng bộ máy quản lý cho doanh nghiệp (THS Trần Ngọc Thúy, 2017). Hầu hết các trường đại học, cao đẳng có đào tạo kinh tế, thậm chí cả những trường không chuyên về kinh tế, đều có ngành kế toán. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2016, Việt Nam có khoảng 553 cơ sở đào tạo, bao gồm 203 trường đại học và viện, 208 trường cao đẳng và 142 trường trung cấp chuyên nghiệp. Tuy nhiên, theo Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, ngành kế toán đang đối mặt với khủng hoảng do cung vượt quá cầu. Mặc dù cung lớn, tỷ lệ thất nghiệp cao, nhưng nhu cầu tuyển dụng cũng cao, tạo ra một nghịch lý. Giải thích hiện tượng thừa lượng thiếu chất này, theo phản hồi từ các doanh nghiệp tuyển dụng, có đến 80% - 90% sinh viên mới ra trường không có khả năng tiếp cận công việc kế toán thực tế. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán trong thời đại số.
1.1. Thực trạng đào tạo và nhu cầu nhân lực ngành kế toán
Thực tế cho thấy sự mất cân đối giữa số lượng sinh viên theo học ngành kế toán và chất lượng thực tế khi ra trường. Nhiều sinh viên tốt nghiệp nhưng thiếu kỹ năng thực hành, không đáp ứng được yêu cầu của doanh nghiệp trong thời đại số. Điều này đặt ra câu hỏi về chất lượng đào tạo và sự phù hợp của chương trình học với nhu cầu thị trường lao động kế toán. Việc xác định rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán sẽ giúp các trường đại học điều chỉnh chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng sinh viên tốt nghiệp. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng, sinh viên ngành kế toán thường có xu hướng chú trọng đến các yếu tố như cơ hội việc làm kế toán, mức lương kế toán và sự ổn định nghề nghiệp.
1.2. Vì sao cần nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến chọn ngành
Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên. Nó giúp các em hiểu rõ hơn về bản thân, về ngành nghề và đưa ra quyết định phù hợp. Đồng thời, nghiên cứu cũng cung cấp thông tin hữu ích cho các trường đại học, giúp họ xây dựng chiến lược tuyển sinh hiệu quả, thu hút sinh viên giỏi và đam mê với ngành kế toán. Trong bối cảnh thời đại số, việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng còn giúp các trường cập nhật chương trình đào tạo, đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng. Theo Nguyen Huynh Nhu (2021), việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán có thể giúp giải thích vì sao sinh viên vẫn chọn ngành kế toán dù biết rằng thị trường đang bão hòa.
II. Thách thức Khủng hoảng thừa lượng thiếu chất ngành Kế toán
Mặc dù có nhiều sinh viên theo học ngành kế toán, nhưng chất lượng sinh viên tốt nghiệp lại là một vấn đề đáng lo ngại. Theo phản hồi từ các doanh nghiệp tuyển dụng, phần lớn sinh viên thiếu kinh nghiệm thực tế và kỹ năng làm việc độc lập. Điều này dẫn đến tình trạng thừa lượng nhưng thiếu chất trong thị trường lao động kế toán. Nhiều sinh viên ra trường không tìm được việc làm hoặc phải làm những công việc không đúng chuyên môn. Khủng hoảng này đặt ra những thách thức lớn cho các trường đại học và đòi hỏi những giải pháp đồng bộ từ nhiều phía. Các doanh nghiệp cần tham gia vào quá trình đào tạo, cung cấp cơ hội thực tập cho sinh viên. Các trường đại học cần cập nhật chương trình học, tăng cường tính thực tiễn và trang bị cho sinh viên những kỹ năng cần thiết trong thời đại số.
2.1. Phân tích nguyên nhân khủng hoảng nhân lực kế toán
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng thừa lượng thiếu chất trong ngành kế toán. Một trong những nguyên nhân quan trọng là sự mất cân đối giữa cung và cầu. Số lượng sinh viên tốt nghiệp ngành kế toán quá lớn so với nhu cầu thực tế của thị trường. Bên cạnh đó, chất lượng đào tạo còn nhiều hạn chế. Chương trình học chưa thực sự gắn liền với thực tế, thiếu các kỹ năng mềm và kỹ năng làm việc nhóm. Sinh viên ra trường thiếu kinh nghiệm thực tế, không có khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp trong công việc. Theo THS Trần Ngọc Thúy (2017), việc đào tạo kế toán cần phải chú trọng đến việc phát triển các kỹ năng thực hành, giúp sinh viên có thể làm việc ngay sau khi tốt nghiệp. Kỹ năng mềm cho kế toán cũng là một yếu tố quan trọng cần được chú trọng.
2.2. Ảnh hưởng của tự động hóa đến nhu cầu nhân lực kế toán
Sự phát triển của công nghệ trong kế toán, đặc biệt là tự động hóa kế toán và trí tuệ nhân tạo trong kế toán, đang làm thay đổi thị trường lao động kế toán. Nhiều công việc kế toán truyền thống đang dần được thay thế bởi máy móc và phần mềm. Điều này đòi hỏi sinh viên ngành kế toán phải trang bị cho mình những kỹ năng mới, như kỹ năng phân tích dữ liệu, kỹ năng quản lý rủi ro và kỹ năng tư vấn tài chính. Các trường đại học cần cập nhật chương trình học, bổ sung các môn học về kế toán số, big data trong kế toán và phân tích dữ liệu kế toán. Các phần mềm kế toán cũng cần được đưa vào giảng dạy để sinh viên có thể làm quen và sử dụng thành thạo. Sinh viên cũng cần phải trang bị thêm Ngoại ngữ cho kế toán để có thể tiếp cận với các công nghệ mới và làm việc trong môi trường quốc tế.
III. Giải pháp Phương pháp xác định yếu tố ảnh hưởng chọn ngành
Để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán trong thời đại số, cần áp dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học, kết hợp lý thuyết và thực tiễn. Một trong những phương pháp phổ biến là sử dụng các mô hình lý thuyết như TRA (Theory of Reasoned Action), TPB (Theory of Planned Behavior) và SCCT (Social Cognitive Career Theory). Các mô hình này giúp phân tích hành vi của con người, từ đó xác định các yếu tố tác động đến quyết định chọn ngành. Bên cạnh đó, cần tiến hành khảo sát, phỏng vấn sinh viên, cựu sinh viên và các chuyên gia trong lĩnh vực kế toán để thu thập thông tin thực tế. Phân tích dữ liệu thu thập được bằng các phần mềm thống kê như SPSS để đưa ra kết luận chính xác. Theo Lent et al. (1994), SCCT là một lý thuyết phù hợp để giải thích quá trình phát triển nghề nghiệp và lựa chọn nghề nghiệp của cá nhân.
3.1. Ứng dụng mô hình TRA TPB SCCT trong nghiên cứu
Mô hình TRA cho rằng hành vi của con người bị ảnh hưởng bởi thái độ và chuẩn mực xã hội. TPB bổ sung thêm yếu tố kiểm soát hành vi nhận thức. SCCT tập trung vào quá trình nhận thức, tự điều chỉnh và động lực của cá nhân trong việc lựa chọn nghề nghiệp. Việc kết hợp cả ba mô hình này giúp có cái nhìn toàn diện về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán. Ví dụ, thái độ tích cực về ngành kế toán, chuẩn mực xã hội khuyến khích theo học ngành kế toán và niềm tin vào khả năng thành công trong ngành kế toán đều có thể tác động đến quyết định của sinh viên. Nghiên cứu của Felton et al (1994) đã sử dụng TRA để khảo sát sinh viên và cho thấy có sự khác biệt giữa sinh viên chọn ngành kế toán và không chọn ngành kế toán về các yếu tố như thu nhập dài hạn và điều kiện thị trường việc làm.
3.2. Phương pháp khảo sát và phân tích dữ liệu định lượng
Khảo sát là một phương pháp quan trọng để thu thập dữ liệu về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán. Cần thiết kế bảng hỏi khoa học, đảm bảo tính chính xác và tin cậy của thông tin thu thập được. Số lượng mẫu khảo sát phải đủ lớn để đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thu thập được cần được xử lý và phân tích bằng các phần mềm thống kê như SPSS. Các kỹ thuật phân tích như phân tích hồi quy, phân tích nhân tố và kiểm định giả thuyết được sử dụng để xác định mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố. Kết quả phân tích được trình bày một cách rõ ràng, dễ hiểu và có ý nghĩa thống kê. Việc sử dụng các phương pháp phân tích dữ liệu định lượng giúp đưa ra những kết luận khách quan và chính xác về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán.
IV. Nghiên cứu Các yếu tố then chốt ảnh hưởng đến quyết định
Một nghiên cứu đã được thực hiện trên 400 sinh viên tại các trường đại học ở TP.HCM để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán. Kết quả cho thấy có sáu yếu tố chính, bao gồm động lực bên trong, động lực bên ngoài, ảnh hưởng từ bên thứ ba, cảm nhận về tỷ lệ lợi ích - chi phí, thời đại số và nhận thức về chương trình học. Động lực bên trong bao gồm sự yêu thích ngành kế toán, niềm đam mê với công việc và mong muốn đóng góp cho xã hội. Động lực bên ngoài bao gồm cơ hội việc làm kế toán, mức lương kế toán và sự ổn định nghề nghiệp. Ảnh hưởng từ bên thứ ba bao gồm gia đình, bạn bè và thầy cô. Cảm nhận về tỷ lệ lợi ích - chi phí bao gồm sự cân nhắc giữa chi phí học tập và lợi ích thu được sau khi tốt nghiệp. Thời đại số bao gồm sự phát triển của công nghệ trong kế toán và yêu cầu về kỹ năng mới. Nhận thức về chương trình học bao gồm chất lượng đào tạo, cơ sở vật chất và đội ngũ giảng viên.
4.1. Tác động của động lực bên trong và bên ngoài đến quyết định
Động lực bên trong đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sinh viên theo học ngành kế toán. Khi sinh viên có niềm đam mê với công việc và mong muốn đóng góp cho xã hội, họ sẽ nỗ lực học tập và rèn luyện kỹ năng để trở thành những kế toán viên giỏi. Động lực bên ngoài cũng có tác động đáng kể. Cơ hội việc làm kế toán và mức lương kế toán là những yếu tố quan trọng thu hút sinh viên theo học ngành kế toán. Tuy nhiên, chỉ dựa vào động lực bên ngoài là không đủ. Sinh viên cần phải có niềm đam mê và sự yêu thích với công việc thì mới có thể thành công trong ngành kế toán.
4.2. Ảnh hưởng của gia đình bạn bè và thầy cô đến lựa chọn
Gia đình, bạn bè và thầy cô có ảnh hưởng lớn đến quyết định chọn ngành của sinh viên. Những lời khuyên và định hướng từ người thân và bạn bè có thể tác động đến suy nghĩ và lựa chọn của sinh viên. Thầy cô, đặc biệt là những giáo viên dạy kế toán, có vai trò quan trọng trong việc truyền cảm hứng và khơi gợi niềm đam mê với ngành kế toán. Sinh viên thường có xu hướng lắng nghe và tin tưởng những người mà họ yêu quý và kính trọng. Do đó, cần tạo điều kiện để gia đình, bạn bè và thầy cô có thể cung cấp thông tin chính xác và khách quan về ngành kế toán, giúp sinh viên đưa ra quyết định phù hợp.
4.3. Vai trò của nhận thức về lợi ích chi phí trong thời đại số
Sinh viên thường cân nhắc giữa chi phí học tập và lợi ích thu được sau khi tốt nghiệp. Chi phí học tập bao gồm học phí, chi phí sinh hoạt và chi phí tài liệu. Lợi ích thu được bao gồm cơ hội việc làm kế toán, mức lương kế toán và sự ổn định nghề nghiệp. Trong thời đại số, sinh viên cũng cần cân nhắc đến chi phí đầu tư vào các thiết bị công nghệ và phần mềm kế toán. Nhận thức về tỷ lệ lợi ích - chi phí có thể ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành kế toán. Nếu sinh viên cảm thấy rằng lợi ích thu được lớn hơn chi phí bỏ ra, họ sẽ có xu hướng chọn ngành kế toán. Ngược lại, nếu sinh viên cảm thấy rằng chi phí quá cao so với lợi ích thu được, họ có thể lựa chọn một ngành nghề khác.
V. Tương lai Xu hướng và Cơ hội việc làm ngành Kế toán số
Tương lai của ngành kế toán gắn liền với sự phát triển của công nghệ và kế toán số. Các công việc kế toán truyền thống sẽ dần được thay thế bởi máy móc và phần mềm, nhưng nhu cầu về các chuyên gia kế toán có kỹ năng phân tích dữ liệu, quản lý rủi ro và tư vấn tài chính sẽ ngày càng tăng. Cơ hội việc làm kế toán trong thời đại số là rất lớn, nhưng đòi hỏi sinh viên phải trang bị cho mình những kỹ năng mới và luôn cập nhật kiến thức. Các trường đại học cần chủ động thay đổi chương trình đào tạo, đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động và giúp sinh viên có thể cạnh tranh thành công trong thời đại số. Các chứng chỉ kế toán quốc tế như ACCA, CPA, CMA sẽ ngày càng trở nên quan trọng.
5.1. Phát triển kỹ năng số để thích ứng với kế toán thông minh
Để thành công trong ngành kế toán trong thời đại số, sinh viên cần phát triển các kỹ năng kế toán liên quan đến kế toán thông minh, big data trong kế toán và phân tích dữ liệu kế toán. Kế toán thông minh là việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong kế toán và các công nghệ khác để tự động hóa các quy trình kế toán và cung cấp thông tin chính xác và kịp thời. Big data trong kế toán là việc sử dụng lượng lớn dữ liệu để phân tích và đưa ra các quyết định kinh doanh. Phân tích dữ liệu kế toán là việc sử dụng các công cụ và kỹ thuật phân tích để hiểu rõ hơn về hoạt động kinh doanh và tài chính của doanh nghiệp. Sinh viên cần phải làm quen và sử dụng thành thạo các phần mềm kế toán mới nhất và có khả năng phân tích và diễn giải dữ liệu một cách hiệu quả.
5.2. Định hướng sự nghiệp và tầm quan trọng của chứng chỉ kế toán
Việc định hướng sự nghiệp kế toán là rất quan trọng để sinh viên có thể xác định mục tiêu và lập kế hoạch phát triển bản thân. Sinh viên cần tìm hiểu về các vị trí công việc khác nhau trong ngành kế toán và xác định vị trí mà mình mong muốn đạt được. Các chứng chỉ kế toán quốc tế như ACCA, CPA, CMA có thể giúp sinh viên nâng cao trình độ chuyên môn và tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường lao động. Việc sở hữu các chứng chỉ kế toán này cũng giúp sinh viên có nhiều cơ hội việc làm kế toán tốt hơn và có thể đạt được mức lương kế toán cao hơn. Do đó, sinh viên nên tìm hiểu về các chứng chỉ kế toán và lập kế hoạch để đạt được các chứng chỉ kế toán phù hợp với mục tiêu sự nghiệp của mình.
