Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Tính Hữu Hiệu Của Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Trong Các Doanh Nghiệp Nhỏ Và Vừa Hoạt Động Tại TP. HCM

• Tác giả: Dương Thị Huyền Trân
• Người hướng dẫn: TS. Trần Thị Thanh Hải
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP. HCM
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Tính Hữu Hiệu Của Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Trong Doanh Nghiệp Nhỏ Và Vừa Tại TP. HCM
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: TP. HCM

• LỜI CAM ĐOAN
• TÓM TẮT
• ABSTRACT
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu
• 1.7. Kết cấu luận văn
• 2. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC
• 2.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 2.2. Các nghiên cứu trong nước
• 2.3. Nhận xét và khe hổng nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 3.1. Tổng quan về kiểm soát nội bộ
• 3.1.1. Khái niệm về kiểm soát nội bộ
• 3.1.2. Các thành phần và nguyên tắc của kiểm soát nội bộ
• 3.1.2.1. Môi trường kiểm soát
• 3.1.2.2. Đánh giá rủi ro
• 3.1.2.3. Hoạt động kiểm soát
• 3.1.2.4. Thông tin và truyền thông
• 3.1.3. Lợi ích của HTKSNB
• 3.1.4. Giới hạn vốn có của kiểm soát nội bộ
• 3.1.5. Tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 3.2. Đặc điểm doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 3.2.1. Về khái niệm doanh nghiệp nhỏ và vừa
• 3.2.2. Về đặc điểm doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 3.3. Các lý thuyết nền có liên quan
• 3.3.1. Lý thuyết đại diện
• 3.3.2. Lý thuyết đối phó ngẫu nhiên
• 3.3.3. Lý thuyết thể chế
• 4. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 4.1. Thiết kế nghiên cứu
• 4.2. Nghiên cứu định tính
• 4.3. Nghiên cứu định lượng
• 4.4. Mô hình nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu
• 4.5. Các biến trong mô hình nghiên cứu
• 4.5.1. Biến phụ thuộc
• 4.5.2. Biến độc lập
• 4.6. Hình thành thang đo các biến trong mô hình nghiên cứu
• 4.7. Mẫu nghiên cứu
• 4.8. Các kỹ thuật phân tích
• 5. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN
• 5.1. Kết quả nghiên cứu
• 5.1.1. Dữ liệu nghiên cứu
• 5.1.1.1. Thực trạng các doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ tại TP.
• 5.1.1.2. Thu thập dữ liệu nghiên cứu
• 5.1.2. Đánh giá thang đo
• 5.1.2.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo
• 5.1.2.2. Đánh giá giá trị thang đo
• 5.1.3. Phân tích hồi quy đa biến
• 5.1.3.1. Mô hình hồi quy tổng thể
• 5.1.3.2. Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình
• 5.1.3.3. Kiểm định trọng số hồi quy
• 5.1.3.4. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến
• 5.1.3.5. Kiểm định hiện tượng tự tương quan của phần dư
• 5.1.3.6. Kiểm định về phân phối chuẩn của phần dư
• 5.1.3.7. Kiểm định giải định phương sai của sai số (phần dư) không đổi
• 5.1.3.8. Kiểm định các giả thuyết nghiên cứu
• 5.2. Bàn luận kết quả nghiên cứu
• 6. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 6.1. Về môi trường kiểm soát
• 6.2. Về đánh giá rủi ro
• 6.3. Về hoạt động kiểm soát
• 6.4. Về thông tin và truyền thông
• 6.5. Công nghệ thông tin
• 6.6. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo của đề tài
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Kiểm Soát Nội Bộ trong DNNVV tại TP

Kiểm soát nội bộ (KSNB) là một quy trình thiết yếu được thực hiện bởi ban giám đốc, quản lý và nhân viên trong tổ chức. Mục đích của KSNB là đảm bảo một cách hợp lý việc đạt được các mục tiêu liên quan đến hoạt động, báo cáo và tuân thủ. Khi doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) phát triển, tính hữu hiệu của hệ thống KSNB càng trở nên quan trọng. Bởi lẽ, người quản lý sẽ gặp khó khăn trong việc giám sát và kiểm soát các rủi ro ảnh hưởng đến mục tiêu của DNNVV. Một hệ thống KSNB vững mạnh không chỉ là yếu tố của quản trị doanh nghiệp mà còn quan trọng trong việc thu hút đầu tư. Tại TP.HCM, nơi tập trung nhiều DNNVV, việc nghiên cứu và hoàn thiện KSNB là vô cùng cần thiết. Theo số liệu, TP.HCM chiếm tỷ lệ lớn số doanh nghiệp đang hoạt động của cả nước, phần lớn trong số đó hoạt động trong lĩnh vực thương mại - dịch vụ.

1.1. Tầm Quan Trọng của Kiểm Soát Nội Bộ Hiệu Quả

Một hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) hiệu quả giúp DNNVV quản lý rủi ro tốt hơn, ngăn ngừa gian lận và sai sót, đồng thời đảm bảo sự tuân thủ các quy định pháp luật. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh kinh tế TP.HCM năng động và cạnh tranh. Một HTKSNB yếu kém có thể dẫn đến thất thoát tài sản, giảm hiệu quả hoạt động và ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của DNNVV.

1.2. Thực Trạng Áp Dụng Kiểm Soát Nội Bộ tại DNNVV TP.HCM

Mặc dù tầm quan trọng của kiểm soát nội bộ đã được nhấn mạnh, nhưng thực tế cho thấy nhiều DNNVV tại TP.HCM vẫn chưa chú trọng đầu tư và xây dựng một HTKSNB hoàn chỉnh. Điều này có thể do hạn chế về nguồn lực, nhận thức hoặc kiến thức về KSNB. Việc thiếu một HTKSNB hiệu quả tạo ra lỗ hổng cho các rủi ro và gian lận có thể xảy ra. Nhiều DNNVV chưa coi trọng và đảm bảo tính hữu hiệu của HTKSNB tại đơn vị mình, quản lý còn lỏng lẻo, rủi ro hoạt động, gian lận, vi phạm pháp luật trong môi trường hoạt động của DNNVV vẫn diễn ra.

II. Thách Thức và Vấn Đề về Kiểm Soát Nội Bộ tại DNNVV

Các DNNVV tại TP.HCM phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc xây dựng và duy trì một hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) hiệu quả. Những thách thức này có thể xuất phát từ nguồn lực hạn chế, kiến thức chuyên môn chưa đầy đủ, hoặc sự ưu tiên cho các hoạt động kinh doanh trước mắt hơn là đầu tư vào KSNB. Sự thiếu hụt về vốn, nhân lực, và kỹ năng quản lý ảnh hưởng lớn đến khả năng xây dựng HTKSNB mạnh mẽ. Bên cạnh đó, văn hóa doanh nghiệp chưa thực sự coi trọng KSNB cũng là một rào cản lớn.

2.1. Nguồn Lực Hạn Chế và Thiếu Chuyên Môn về Kiểm Soát Nội Bộ

DNNVV thường gặp khó khăn trong việc phân bổ nguồn lực cho KSNB do ngân sách eo hẹp và số lượng nhân viên hạn chế. Việc thuê chuyên gia kiểm soát nội bộ hoặc đào tạo nhân viên hiện có về KSNB có thể là một gánh nặng tài chính lớn. Hậu quả là HTKSNB thường không đầy đủ hoặc không được cập nhật thường xuyên. Do đó, hiệu quả kiểm soát không được đảm bảo.

2.2. Thiếu Ưu Tiên và Nhận Thức về Tầm Quan Trọng của KSNB

Nhiều chủ sở hữu và nhà quản lý DNNVV tập trung vào các hoạt động kinh doanh hàng ngày và ít chú trọng đến KSNB. Họ có thể không nhận thức được đầy đủ về những rủi ro tiềm ẩn và hậu quả tiêu cực của việc thiếu KSNB. Sự thiếu nhận thức này dẫn đến việc KSNB bị xem nhẹ và không được đầu tư đúng mức. Gian lận, thất thoát có thể xảy ra bất cứ lúc nào.

III. Mô Hình COSO và Tính Hữu Hiệu của Kiểm Soát Nội Bộ

Mô hình KSNB COSO là một khuôn khổ được công nhận rộng rãi để thiết kế, thực hiện và đánh giá HTKSNB. Mô hình này bao gồm năm thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, và giám sát. Áp dụng mô hình COSO giúp DNNVV xây dựng một HTKSNB toàn diện và hiệu quả, từ đó nâng cao tính hữu hiệu của KSNB và đạt được các mục tiêu kinh doanh. Các thành phần này phải được tích hợp chặt chẽ để tạo ra một hệ thống KSNB hiệu quả.

3.1. Áp Dụng Môi Trường Kiểm Soát Mạnh Mẽ cho DNNVV

Môi trường kiểm soát bao gồm các giá trị đạo đức, năng lực của nhân viên và triết lý quản lý. DNNVV cần xây dựng một môi trường kiểm soát mạnh mẽ bằng cách thiết lập các quy tắc ứng xử rõ ràng, tuyển dụng và đào tạo nhân viên có năng lực, và thúc đẩy văn hóa tuân thủ. Văn hóa doanh nghiệp cần chú trọng sự trung thực, minh bạch.

3.2. Đánh Giá Rủi Ro và Hoạt Động Kiểm Soát Phù Hợp

Đánh giá rủi ro là quá trình xác định và đánh giá các rủi ro có thể ảnh hưởng đến việc đạt được các mục tiêu của DNNVV. Hoạt động kiểm soát là các chính sách và thủ tục được thiết lập để giảm thiểu các rủi ro đã được xác định. DNNVV cần thực hiện đánh giá rủi ro thường xuyên và thiết lập các hoạt động kiểm soát phù hợp với quy mô và tính chất hoạt động của doanh nghiệp. Cần thường xuyên cập nhật để có thể đối phó được với những rủi ro mới.

IV. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Kiểm Soát Nội Bộ tại TP

Để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ (KSNB) trong DNNVV tại TP.HCM, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức nghề nghiệp và chính bản thân các doanh nghiệp. Các cơ quan nhà nước có thể hỗ trợ thông qua việc cung cấp thông tin, đào tạo và tư vấn về KSNB. Tổ chức nghề nghiệp có thể đóng vai trò trong việc xây dựng các tiêu chuẩn và hướng dẫn về KSNB phù hợp với DNNVV. Quan trọng nhất, các doanh nghiệp cần chủ động xây dựng và thực hiện HTKSNB một cách nghiêm túc.

4.1. Tăng Cường Đào Tạo và Tư Vấn về Kiểm Soát Nội Bộ

Cần có các chương trình đào tạo và tư vấn về KSNB dành riêng cho DNNVV. Các chương trình này nên tập trung vào các kiến thức và kỹ năng thực tế, giúp các doanh nghiệp có thể tự xây dựng và vận hành HTKSNB hiệu quả. Có thể tổ chức các hội thảo, khóa học ngắn hạn.

4.2. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin vào Kiểm Soát Nội Bộ

Sử dụng công nghệ thông tin (CNTT) có thể giúp DNNVV tự động hóa nhiều hoạt động kiểm soát, giảm thiểu rủi ro sai sót và gian lận. Các phần mềm quản lý doanh nghiệp, kế toán và kiểm toán có thể tích hợp các chức năng kiểm soát nội bộ, giúp doanh nghiệp dễ dàng theo dõi và quản lý các hoạt động. Tận dụng các phần mềm có sẵn trên thị trường hoặc xây dựng phần mềm riêng.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn và Kết Quả Nghiên Cứu về Kiểm Soát

Các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy rằng việc áp dụng HTKSNB hiệu quả có thể cải thiện đáng kể hiệu quả hoạt động và khả năng sinh lời của DNNVV. Một nghiên cứu của tác giả Dương Thị Huyền Trân đã chỉ ra rằng các yếu tố như môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, và giám sát đều có tác động tích cực đến tính hữu hiệu của KSNB trong DNNVV tại TP.HCM. Dựa trên kết quả này, các doanh nghiệp có thể tập trung vào việc cải thiện các yếu tố này để nâng cao hiệu quả kiểm soát.

5.1. Tác Động của Môi Trường Kiểm Soát và Đánh Giá Rủi Ro

Môi trường kiểm soát mạnh mẽ tạo nền tảng cho một HTKSNB hiệu quả. Việc đánh giá rủi ro giúp doanh nghiệp xác định các rủi ro tiềm ẩn và có biện pháp phòng ngừa kịp thời. Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro có mối quan hệ mật thiết với nhau. Đánh giá rủi ro là một phần của môi trường kiểm soát.

5.2. Vai Trò của Hoạt Động Kiểm Soát và Thông Tin Truyền Thông

Hoạt động kiểm soát đảm bảo rằng các chính sách và thủ tục được thực hiện đúng cách. Thông tin và truyền thông giúp doanh nghiệp thu thập và truyền tải thông tin một cách hiệu quả. Hoạt động kiểm soát và thông tin truyền thông cần được phối hợp chặt chẽ để đảm bảo tính hữu hiệu của KSNB.

VI. Triển Vọng và Định Hướng Phát Triển Kiểm Soát Nội Bộ ở TP

Trong bối cảnh kinh tế TP.HCM ngày càng phát triển, KSNB sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững của DNNVV. Các doanh nghiệp cần chủ động cập nhật các kiến thức và kỹ năng về KSNB, áp dụng các công nghệ mới và xây dựng một văn hóa doanh nghiệp coi trọng KSNB. Nghiên cứu sâu hơn về các nhân tố khác ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của HTKSNB cũng cần được quan tâm.

6.1. Phát Triển Kiểm Soát Nội Bộ Bền Vững cho DNNVV

Sự phát triển bền vững của DNNVV phụ thuộc vào việc xây dựng một HTKSNB vững chắc. HTKSNB không chỉ giúp doanh nghiệp quản lý rủi ro mà còn tạo ra một môi trường làm việc minh bạch và tin cậy. Phát triển đội ngũ chuyên gia kiểm soát nội bộ cũng là một nhiệm vụ quan trọng.

6.2. Nghiên Cứu và Đề Xuất Giải Pháp Kiểm Soát Nội Bộ

Cần có thêm nhiều nghiên cứu về KSNB trong DNNVV tại TP.HCM, tập trung vào các vấn đề cụ thể mà doanh nghiệp đang gặp phải. Các nghiên cứu này cần đưa ra các giải pháp thiết thực và dễ áp dụng, giúp doanh nghiệp nâng cao tính hữu hiệu của KSNB và đạt được các mục tiêu kinh doanh. Các nghiên cứu cần đi sâu hơn về đặc thù DNNVV.

Tổng quan nghiên cứu

Tính đến ngày 31/12/2019, thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM) có khoảng 271 nghìn doanh nghiệp (DN), chiếm 32,1% tổng số DN đang hoạt động trên toàn quốc, trong đó phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) hoạt động trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ. Năm 2019, tổng sản phẩm trên địa bàn TP. HCM (GRDP) đạt 1.369 nghìn tỷ đồng, tăng 8,32% so với năm trước, trong đó khu vực thương mại – dịch vụ tăng trưởng 8,51%. Mặc dù kinh tế phát triển, các DNNVV tại TP. HCM vẫn gặp nhiều khó khăn về vốn, lao động và kỹ năng quản lý, dẫn đến hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh còn hạn chế. Đặc biệt, nhiều DN chưa chú trọng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB), gây ra rủi ro hoạt động, gian lận và vi phạm pháp luật.

Luận văn tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của HTKSNB trong các DNNVV hoạt động trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ tại TP. HCM, nhằm xác định các yếu tố tác động và đo lường mức độ ảnh hưởng của chúng. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2019, với mục tiêu góp phần hoàn thiện HTKSNB phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý và giúp DN đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng đối với việc xây dựng chính sách quản trị nội bộ và phát triển bền vững các DNNVV trong bối cảnh kinh tế năng động của TP. HCM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khuôn khổ kiểm soát nội bộ của COSO (2013), trong đó HTKSNB được định nghĩa là một quá trình do ban giám đốc, quản lý và nhân viên thực hiện nhằm đảm bảo hợp lý việc đạt các mục tiêu về hoạt động, báo cáo và tuân thủ. COSO (2013) xác định năm thành phần chính của HTKSNB gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi thành phần bao gồm các nguyên tắc cụ thể nhằm đảm bảo tính hữu hiệu của hệ thống.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng ba lý thuyết nền tảng:

• Lý thuyết đại diện (Jensen & Meckling, 1976) giải thích mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người quản lý, nhấn mạnh vai trò của HTKSNB trong việc giảm xung đột lợi ích và nâng cao hiệu quả quản trị.
• Lý thuyết đối phó ngẫu nhiên (Donaldson, 2001) cho rằng HTKSNB cần được thiết kế phù hợp với đặc điểm tổ chức và môi trường hoạt động để đạt hiệu quả tối ưu.
• Lý thuyết thể chế (Di Maggio & Powell, 1983) nhấn mạnh áp lực tuân thủ các chuẩn mực và quy định bên ngoài, qua đó thúc đẩy tính hợp pháp và hiệu quả của HTKSNB.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: tính hữu hiệu của HTKSNB, môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát, và công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng.

• Nghiên cứu định tính: Thu thập ý kiến từ 5 chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực kiểm soát nội bộ và quản lý DNNVV tại TP. HCM để xây dựng và điều chỉnh mô hình nghiên cứu, thang đo các biến.
• Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu từ 219 DN nhỏ và vừa hoạt động trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ tại TP. HCM thông qua bảng câu hỏi dựa trên thang đo Likert 5 mức độ.

Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 22.0, thực hiện kiểm định độ tin cậy (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA) và phân tích hồi quy đa biến để kiểm tra mô hình và các giả thuyết nghiên cứu. Cỡ mẫu 219 được chọn theo phương pháp gieo mầm nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của HTKSNB: Nghiên cứu xác định sáu nhân tố chính gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát, và công nghệ thông tin.
2. Mức độ tác động của các nhân tố:
   • Môi trường kiểm soát có hệ số β = 0.293, là nhân tố có tác động mạnh nhất đến tính hữu hiệu của HTKSNB.
   • Đánh giá rủi ro (β = 0.260) và công nghệ thông tin (β = 0.248) cũng có ảnh hưởng đáng kể.
   • Hoạt động kiểm soát (β = 0.224) và thông tin truyền thông (β = 0.2x) có tác động tích cực nhưng thấp hơn.
   • Giám sát có mức độ tác động thấp hơn so với các nhân tố trên.
3. Mô hình hồi quy đa biến cho thấy các biến độc lập giải thích khoảng 50-64% sự biến thiên của tính hữu hiệu HTKSNB, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế.
4. Đặc điểm DNNVV tại TP. HCM như quy mô nhỏ, hạn chế về nguồn lực và kỹ năng quản lý ảnh hưởng đến việc thiết lập và vận hành HTKSNB, làm giảm tính hữu hiệu của hệ thống.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy môi trường kiểm soát là nền tảng quan trọng nhất, phản ánh vai trò của văn hóa tổ chức, đạo đức và cơ cấu tổ chức trong việc xây dựng HTKSNB hiệu quả. Điều này phù hợp với lý thuyết COSO và các nghiên cứu quốc tế. Đánh giá rủi ro và công nghệ thông tin cũng đóng vai trò then chốt, đặc biệt trong bối cảnh các DN nhỏ và vừa cần nhận diện và quản lý rủi ro hiệu quả, đồng thời ứng dụng CNTT để nâng cao khả năng kiểm soát.

Hoạt động kiểm soát và thông tin truyền thông có tác động tích cực nhưng mức độ thấp hơn, có thể do các DN nhỏ thường thiếu quy trình kiểm soát chặt chẽ và hệ thống truyền thông nội bộ chưa hoàn thiện. Giám sát có tác động thấp nhất, phản ánh thực trạng các DN chưa chú trọng đến việc giám sát liên tục và đánh giá hiệu quả HTKSNB.

So sánh với các nghiên cứu trong nước như của Triệu Phương Hồng (2016) và Nguyễn Thị Ánh Nguyệt (2017), kết quả tương đồng về các nhân tố và mức độ tác động, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng của công nghệ thông tin được đánh giá cao hơn trong nghiên cứu này do sự phát triển nhanh của CNTT tại TP. HCM. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện hệ số β của từng nhân tố, giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường xây dựng môi trường kiểm soát vững mạnh: DN cần thiết lập các quy tắc đạo đức, chính sách nhân sự rõ ràng, phân công trách nhiệm minh bạch và đào tạo nâng cao năng lực nhân viên. Chủ thể thực hiện là ban lãnh đạo DN, thời gian triển khai trong 6-12 tháng.
2. Nâng cao năng lực đánh giá rủi ro: Thiết lập bộ phận chuyên trách đánh giá rủi ro, xây dựng hồ sơ rủi ro và kế hoạch phòng ngừa, giảm thiểu rủi ro định kỳ. Chủ thể là phòng quản lý rủi ro hoặc ban kiểm soát nội bộ, thực hiện liên tục hàng năm.
3. Hoàn thiện hoạt động kiểm soát: Xây dựng và áp dụng các thủ tục kiểm soát phù hợp với quy mô DN, đặc biệt trong quy trình mua hàng, quản lý hàng tồn kho và ghi nhận chi phí. Chủ thể là bộ phận kế toán và quản lý vận hành, triển khai trong 3-6 tháng.
4. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông: Đảm bảo thông tin được thu thập, xử lý và truyền đạt kịp thời, chính xác trong nội bộ DN và với các bên liên quan bên ngoài. Chủ thể là bộ phận CNTT và truyền thông nội bộ, thực hiện liên tục.
5. Tăng cường giám sát và đánh giá HTKSNB: Thiết lập các hoạt động giám sát thường xuyên và định kỳ, báo cáo kịp thời các khiếm khuyết và đề xuất biện pháp khắc phục. Chủ thể là ban kiểm soát nội bộ và ban giám đốc, thực hiện hàng quý.
6. Ứng dụng công nghệ thông tin hiệu quả: Đầu tư hệ thống CNTT hỗ trợ kiểm soát nội bộ, như phần mềm quản lý tài chính, ERP, và công cụ giám sát tự động. Chủ thể là ban lãnh đạo và bộ phận CNTT, kế hoạch triển khai trong 12 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo và quản lý DN nhỏ và vừa: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến HTKSNB, từ đó xây dựng hệ thống kiểm soát phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro.
2. Chuyên gia tư vấn quản trị và kiểm soát nội bộ: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để tư vấn, thiết kế và cải tiến HTKSNB cho các DNNVV trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ.
3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu, phương pháp luận và kết quả thực nghiệm liên quan đến HTKSNB trong bối cảnh DN Việt Nam.
4. Cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức hỗ trợ DNNVV: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật nhằm nâng cao năng lực quản trị nội bộ cho các DNNVV, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. HTKSNB là gì và tại sao nó quan trọng với DNNVV?
   HTKSNB là hệ thống các quy trình và biện pháp do DN thiết lập nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, báo cáo chính xác và tuân thủ pháp luật. Với DNNVV, HTKSNB giúp giảm thiểu rủi ro, nâng cao quản lý và tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến tính hữu hiệu của HTKSNB?
   Môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro và công nghệ thông tin là ba nhân tố có tác động mạnh nhất, theo kết quả nghiên cứu với hệ số β lần lượt là 0.293, 0.260 và 0.248.

3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
   Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính (khảo sát chuyên gia) và định lượng (khảo sát bảng hỏi với 219 DN), sử dụng phần mềm SPSS để phân tích dữ liệu và kiểm định mô hình.

4. Làm thế nào để DN nhỏ áp dụng kết quả nghiên cứu này?
   DN có thể xây dựng hoặc cải tiến HTKSNB dựa trên sáu nhân tố chính, tập trung vào hoàn thiện môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, ứng dụng CNTT và tăng cường giám sát, với kế hoạch triển khai cụ thể và phân công trách nhiệm rõ ràng.

5. Nghiên cứu có giới hạn nào cần lưu ý không?
   Nghiên cứu tập trung vào DNNVV trong lĩnh vực thương mại – dịch vụ tại TP. HCM, do đó kết quả có thể chưa hoàn toàn áp dụng cho các ngành hoặc khu vực khác. Ngoài ra, một số biến số chưa được khảo sát có thể ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của HTKSNB.

Kết luận

• Luận văn đã xác định sáu nhân tố chính ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của HTKSNB trong các DNNVV lĩnh vực thương mại – dịch vụ tại TP. HCM: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát, và công nghệ thông tin.
• Môi trường kiểm soát là nhân tố có tác động mạnh nhất, tiếp theo là đánh giá rủi ro và công nghệ thông tin.
• Phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng đã giúp xây dựng mô hình nghiên cứu phù hợp và kiểm định các giả thuyết một cách chặt chẽ.
• Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, giúp DN nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu rủi ro và đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu sang các lĩnh vực và khu vực khác, đồng thời cập nhật mô hình theo sự phát triển của môi trường kinh doanh và công nghệ.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý DNNVV và chuyên gia quản trị nội bộ nên áp dụng các kiến nghị từ nghiên cứu để xây dựng HTKSNB hiệu quả, góp phần phát triển bền vững DN trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.