Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2014-2018, công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước (KBNN) huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng đã được triển khai với nhiều nỗ lực nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách nhà nước (NSNN). Huyện Thủy Nguyên có diện tích 242 km², dân số trên 30 vạn người, với 35 xã và 2 thị trấn, là một trong những huyện giàu có nhất miền Bắc, có nền kinh tế đa dạng gồm nông nghiệp, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thủy sản và du lịch. Tổng chi thường xuyên ngân sách xã qua KBNN Thủy Nguyên trong giai đoạn này đạt hàng nghìn tỷ đồng, với các khoản chi cho quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế, văn hóa, thể thao, đảm bảo xã hội và quản lý hành chính.

Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi thường xuyên vẫn còn nhiều tồn tại như chi chưa đúng chế độ, thủ tục chưa đầy đủ, chi tiêu lãng phí và chưa thực hiện tiết kiệm. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách xã tại KBNN huyện Thủy Nguyên nhằm tăng cường kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, đảm bảo chi đúng dự toán, tiêu chuẩn, định mức và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác chi thường xuyên ngân sách xã trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, TP. Hải Phòng, sử dụng số liệu từ năm 2014 đến 2018. Ý nghĩa nghiên cứu góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý chi ngân sách xã, nâng cao hiệu quả tài chính công, đồng thời hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý kinh tế và tài chính công, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách xã trong hệ thống ngân sách nhà nước, đặc biệt là tính pháp lý, phân cấp quản lý và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.
  • Lý thuyết kiểm soát chi ngân sách: Tập trung vào nguyên tắc kiểm soát chi, bao gồm kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của các khoản chi, đảm bảo chi đúng dự toán, tiêu chuẩn, định mức và thủ tục hành chính.
  • Mô hình quản lý chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước: Mô tả quy trình kiểm soát chi từ tiếp nhận hồ sơ, kiểm tra chứng từ, phê duyệt đến thanh toán, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính công.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách xã, chi thường xuyên ngân sách xã, kiểm soát chi ngân sách, tiêu chuẩn và định mức chi tiêu, thủ tục hành chính trong quản lý chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phân tích định lượng: Thu thập và xử lý số liệu chi thường xuyên ngân sách xã qua KBNN Thủy Nguyên giai đoạn 2014-2018, với cỡ mẫu gồm 35 xã và 2 thị trấn. Số liệu được tổng hợp từ báo cáo tài chính, hồ sơ thanh toán và các báo cáo kiểm soát chi của KBNN.
  • Phân tích định tính: Đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi, phân tích các tồn tại, khó khăn và nguyên nhân dựa trên tài liệu pháp luật, quy định hiện hành và kinh nghiệm thực tiễn.
  • So sánh và tổng hợp: Đối chiếu kết quả với các kinh nghiệm từ KBNN các tỉnh, thành phố khác như Hà Nội, Nam Định, Bắc Giang để rút ra bài học và đề xuất giải pháp phù hợp.
  • Phương pháp thống kê mô tả: Sử dụng bảng biểu, biểu đồ để trình bày số liệu về chi thường xuyên, tỷ lệ từ chối thanh toán, số món chi chưa đủ thủ tục nhằm minh họa rõ ràng các phát hiện.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2018, địa bàn nghiên cứu là huyện Thủy Nguyên, TP. Hải Phòng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng chi thường xuyên ngân sách xã tăng ổn định: Tổng chi thường xuyên qua KBNN Thủy Nguyên năm 2014 là khoảng 1.111 tỷ đồng, tăng lên 1.188 tỷ đồng năm 2018, với mức tăng bình quân hàng năm khoảng 2-5%. Chi cho các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế, văn hóa, thể thao và quản lý hành chính chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi.

  2. Tỷ lệ chi chưa đủ thủ tục thanh toán còn cao: Trong giai đoạn 2014-2018, tổng số món chi thường xuyên chưa đủ thủ tục thanh toán là khoảng 180 món với tổng số tiền hơn 1,1 tỷ đồng. Tỷ lệ từ chối thanh toán chiếm khoảng 0,03% tổng chi thường xuyên, tập trung chủ yếu ở các lĩnh vực sự nghiệp kinh tế, quản lý hành chính và giáo dục.

  3. Chi sự nghiệp kinh tế và quản lý hành chính có số món từ chối thanh toán nhiều nhất: Chi sự nghiệp kinh tế có số món từ chối tăng từ 48 món (635 triệu đồng) năm 2014 lên 65 món (khoảng 1 tỷ đồng) năm 2018. Chi quản lý hành chính, đảng, đoàn thể cũng có số món từ chối cao với 220 món, tổng số tiền 1,83 tỷ đồng trong 5 năm.

  4. Công tác kiểm soát chi thường xuyên được thực hiện chặt chẽ nhưng còn tồn tại: KBNN Thủy Nguyên đã phát hiện và từ chối nhiều khoản chi sai mục đích, không đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức. Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng chi chưa đúng dự toán, thủ tục chưa đầy đủ, gây ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại chủ yếu do trình độ cán bộ làm công tác kiểm soát chi còn hạn chế, thủ tục hành chính phức tạp, và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các đơn vị sử dụng ngân sách với KBNN. So với các địa phương như Hà Nội và Bắc Giang, Thủy Nguyên có quy mô chi ngân sách nhỏ hơn nhưng tỷ lệ từ chối thanh toán vẫn còn cao, cho thấy cần cải thiện quy trình và nâng cao năng lực kiểm soát.

Việc sử dụng biểu đồ thể hiện số món và số tiền chi chưa đủ thủ tục qua các năm giúp minh họa rõ xu hướng tăng giảm và các lĩnh vực có tỷ lệ vi phạm cao, từ đó tập trung giải pháp phù hợp. Kết quả nghiên cứu cũng khẳng định vai trò quan trọng của KBNN trong việc đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật trong quản lý chi ngân sách xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát chi: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nghiệp vụ kiểm soát chi thường xuyên cho cán bộ KBNN và cán bộ tài chính xã nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng thực hiện thủ tục, đảm bảo kiểm soát chặt chẽ và hiệu quả. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do KBNN phối hợp với Sở Tài chính chủ trì.

  2. Đơn giản hóa thủ tục hành chính: Rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về thủ tục chi ngân sách xã để giảm bớt các bước rườm rà, tạo thuận lợi cho các đơn vị sử dụng ngân sách trong việc hoàn thiện hồ sơ, chứng từ. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Bộ Tài chính và KBNN phối hợp thực hiện.

  3. Mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt: Khuyến khích các đơn vị sử dụng ngân sách xã thực hiện thanh toán trực tiếp qua tài khoản ngân hàng, hạn chế thanh toán bằng tiền mặt nhằm tăng tính minh bạch và giảm rủi ro thất thoát. Chủ thể thực hiện là KBNN huyện và các đơn vị sử dụng ngân sách, triển khai trong 18 tháng.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất: Thiết lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra công tác kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã nhằm phát hiện kịp thời các sai phạm, xử lý nghiêm minh và rút kinh nghiệm. Thời gian thực hiện liên tục hàng năm, do KBNN phối hợp với các cơ quan chức năng địa phương.

  5. Phối hợp chặt chẽ giữa KBNN và chính quyền địa phương: Tăng cường trao đổi thông tin, giải quyết vướng mắc trong quá trình kiểm soát chi, đồng thời tham mưu cho UBND huyện, xã hoàn thiện cơ chế quản lý chi ngân sách xã phù hợp với thực tiễn địa phương. Chủ thể thực hiện là KBNN huyện, UBND huyện và các phòng ban liên quan, triển khai thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách tại các cấp xã, huyện: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, thủ tục và các biện pháp kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý tài chính địa phương.

  2. Lãnh đạo và cán bộ Kho bạc Nhà nước các cấp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện quy trình kiểm soát chi, nâng cao năng lực nghiệp vụ và cải cách thủ tục hành chính trong quản lý chi ngân sách.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo quý giá về công tác quản lý chi ngân sách xã, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế tại địa phương.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định phù hợp với đặc thù quản lý chi ngân sách xã, đồng thời tham khảo kinh nghiệm thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã là gì?
    Kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã là quá trình Kho bạc Nhà nước kiểm tra, giám sát các khoản chi ngân sách xã để đảm bảo chi đúng dự toán, tiêu chuẩn, định mức và thủ tục theo quy định pháp luật. Ví dụ, KBNN Thủy Nguyên kiểm soát các khoản chi lương, chi mua sắm thiết bị, chi hoạt động hành chính.

  2. Tại sao cần hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách xã?
    Hoàn thiện công tác quản lý giúp nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, giảm thất thoát, lãng phí, đảm bảo chi đúng mục đích và pháp luật. Thực tế tại Thủy Nguyên cho thấy còn nhiều khoản chi chưa đủ thủ tục, gây khó khăn trong quản lý và kiểm soát.

  3. Những khó khăn chính trong kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã là gì?
    Khó khăn gồm thủ tục hành chính phức tạp, hồ sơ chứng từ chưa đầy đủ, trình độ cán bộ hạn chế, sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các đơn vị sử dụng ngân sách và KBNN. Điều này dẫn đến tỷ lệ từ chối thanh toán còn cao.

  4. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên?
    Các biện pháp gồm nâng cao năng lực cán bộ, đơn giản hóa thủ tục, mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt, tăng cường thanh tra kiểm tra và phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Những giải pháp này đã được áp dụng tại KBNN Thủy Nguyên và các địa phương khác.

  5. Làm thế nào để giảm tỷ lệ chi chưa đủ thủ tục thanh toán?
    Cần tổ chức tập huấn nghiệp vụ cho cán bộ, hướng dẫn chi tiết về hồ sơ chứng từ, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các vi phạm. Ví dụ, KBNN Hà Nội đã giảm đáng kể số món chi chưa đủ thủ tục nhờ các biện pháp này.

Kết luận

  • Công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách xã tại KBNN huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2014-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn còn tồn tại các hạn chế về thủ tục và hiệu quả kiểm soát.
  • Tổng chi thường xuyên ngân sách xã tăng ổn định, với các khoản chi trọng yếu như quốc phòng, an ninh, giáo dục và y tế được đảm bảo.
  • Tỷ lệ chi chưa đủ thủ tục thanh toán còn cao, tập trung ở các lĩnh vực sự nghiệp kinh tế và quản lý hành chính, phản ánh nhu cầu nâng cao năng lực kiểm soát và cải cách thủ tục.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực cán bộ, đơn giản hóa thủ tục, mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt và tăng cường thanh tra, kiểm tra nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách xã.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, rà soát quy trình, áp dụng công nghệ và tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý tài chính, KBNN và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách xã, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.