Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong việc phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) của mỗi quốc gia, là công cụ quan trọng để Nhà nước thực hiện các chức năng quản lý và điều tiết nền kinh tế. Tại Việt Nam, NSNN được phân cấp thành ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện giữ vị trí trung gian, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ phát triển KT-XH và an ninh quốc phòng trên địa bàn. Huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng, với diện tích 183 km² và dân số đông, là một địa phương trọng điểm về nông nghiệp và phát triển công nghiệp - dịch vụ, có vai trò quan trọng trong vùng kinh tế ngoại thành của thành phố.

Giai đoạn 2014-2018, công tác quản lý chi NSNN tại huyện Vĩnh Bảo đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế như việc lập dự toán chưa sát thực tế, chi thường xuyên tăng cao ảnh hưởng đến chi đầu tư phát triển, và sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý còn chưa đồng bộ. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng công tác quản lý chi NSNN trên địa bàn huyện Vĩnh Bảo trong giai đoạn này, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN đến năm 2025 nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển KT-XH bền vững.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi NSNN cấp huyện, bao gồm lập dự toán, thực hiện chi, quyết toán và thanh tra, kiểm tra giám sát chi NSNN trên địa bàn huyện Vĩnh Bảo. Nghiên cứu sử dụng số liệu thống kê từ các báo cáo quyết toán ngân sách và báo cáo KT-XH của huyện trong giai đoạn 2014-2018. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền địa phương trong việc hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN, góp phần nâng cao hiệu quả chi tiêu công và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của NSNN trong việc phân phối và điều tiết nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước, bao gồm chức năng phân phối và chức năng giám sát, điều hành ngân sách.

  • Mô hình quản lý chi ngân sách cấp huyện: Phân tích các giai đoạn quản lý chi NSNN gồm lập dự toán, thực hiện chi, quyết toán và thanh tra, kiểm tra giám sát, đồng thời xem xét các yếu tố ảnh hưởng như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế quản lý và chính sách pháp luật.

  • Khái niệm chính: Ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước cấp huyện, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách, hiệu quả chi tiêu công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và phân tích định lượng, cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu về cơ cấu kinh tế, thu chi ngân sách, báo cáo quyết toán ngân sách của huyện Vĩnh Bảo giai đoạn 2014-2018 được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện, Sở Tài chính Hải Phòng, Kho bạc Nhà nước và HĐND huyện.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả để tổng hợp, trình bày số liệu về chi ngân sách, tỷ lệ thực hiện dự toán, cơ cấu chi tiêu.
    • Phương pháp so sánh giữa dự toán và thực hiện chi ngân sách để đánh giá mức độ hoàn thành kế hoạch, xác định các biến động và xu hướng chi tiêu.
    • Phân tích định tính dựa trên các báo cáo, văn bản pháp luật và thực tiễn quản lý để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ số liệu ngân sách của huyện Vĩnh Bảo trong 5 năm (2014-2018), đảm bảo tính đại diện và liên tục để phân tích xu hướng và đánh giá hiệu quả quản lý chi ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng chi đầu tư phát triển: Chi đầu tư phát triển của huyện tăng liên tục qua các năm, từ 120.175 triệu đồng năm 2014 lên 337.820 triệu đồng năm 2018, tương đương mức tăng 116,36% so với năm 2017. Điều này phản ánh sự quan tâm đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế địa phương.

  2. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn: Chi thường xuyên chiếm từ 51,57% đến 60,76% tổng chi ngân sách huyện trong giai đoạn 2014-2018, với mức chi năm 2018 đạt khoảng 681 tỷ đồng. Chi sự nghiệp giáo dục chiếm tỷ lệ cao nhất trong chi thường xuyên, khoảng 19,73% tổng chi ngân sách năm 2018.

  3. Tỷ lệ chi vượt dự toán: Tổng chi ngân sách huyện trong giai đoạn này đều vượt dự toán đầu năm, với mức vượt thấp nhất 37,61% năm 2017 và cao nhất 62,18% năm 2015. Chi đầu tư phát triển vượt dự toán cao nhất 30,01% năm 2018, cho thấy việc lập dự toán còn chưa sát thực tế.

  4. Công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát: Việc thanh tra, kiểm tra chi NSNN được thực hiện thường xuyên, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm như chi không đúng đối tượng, chi không đúng quy định, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng mạnh mẽ của chi đầu tư phát triển cho thấy huyện Vĩnh Bảo đã chú trọng đầu tư vào hạ tầng, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế và cải thiện đời sống nhân dân. Tuy nhiên, tỷ trọng chi thường xuyên cao và vượt dự toán cho thấy công tác lập dự toán còn nhiều hạn chế, chưa phản ánh chính xác nhu cầu thực tế, dẫn đến việc phân bổ ngân sách chưa tối ưu.

So với các nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý ngân sách địa phương, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, ảnh hưởng đến khả năng đầu tư phát triển. Việc phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý chi NSNN cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên qua các năm, bảng so sánh dự toán và thực hiện chi ngân sách, giúp minh họa rõ ràng xu hướng và mức độ hoàn thành kế hoạch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán chi ngân sách: Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho các đơn vị dự toán về tầm quan trọng của việc lập dự toán chính xác, sát thực tế. Áp dụng các công cụ phân tích dự báo tài chính để dự toán sát với nhu cầu thực tế, giảm thiểu tình trạng vượt dự toán. Thời gian thực hiện: 2020-2022. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý ngân sách: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước huyện nhằm đồng bộ thông tin, kiểm soát chi ngân sách hiệu quả, tránh chồng chéo và sai sót. Thời gian thực hiện: 2020-2023. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách: Mở rộng phạm vi và tần suất thanh tra, kiểm tra các đơn vị sử dụng ngân sách, đặc biệt là các khoản chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên lớn. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giám sát chi ngân sách để nâng cao tính minh bạch. Thời gian thực hiện: 2020-2025. Chủ thể: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, các cơ quan liên quan.

  4. Khuyến khích xã hội hóa và huy động nguồn lực ngoài ngân sách: Đẩy mạnh xã hội hóa các dịch vụ công như y tế, giáo dục, văn hóa để giảm áp lực chi thường xuyên từ ngân sách nhà nước, đồng thời thu hút đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế. Thời gian thực hiện: 2021-2025. Chủ thể: UBND huyện, các phòng ban chuyên môn, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực lập dự toán, quản lý chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách, quy định phù hợp nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu quả chi tiêu công.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là quản lý chi ngân sách cấp địa phương.

  4. Các tổ chức thanh tra, kiểm toán và giám sát tài chính công: Cung cấp thông tin thực tiễn về công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát chi ngân sách tại địa phương, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách huyện Vĩnh Bảo?
    Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn do nhu cầu duy trì hoạt động các cơ quan nhà nước, sự nghiệp giáo dục, y tế và an sinh xã hội. Đây là đặc điểm chung của ngân sách địa phương, tuy nhiên cần cân đối để không ảnh hưởng đến chi đầu tư phát triển.

  2. Nguyên nhân chính dẫn đến việc vượt dự toán chi ngân sách?
    Nguyên nhân chủ yếu là do việc lập dự toán chưa sát thực tế, các đơn vị dự toán gửi dự toán chậm hoặc không đầy đủ, cùng với sự thay đổi trong các nhiệm vụ phát sinh trong năm chưa được cập nhật kịp thời.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách cấp huyện?
    Cần nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý, đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và khuyến khích xã hội hóa các dịch vụ công để giảm áp lực chi thường xuyên.

  4. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý chi ngân sách huyện là gì?
    Kho bạc Nhà nước chịu trách nhiệm kiểm soát chi ngân sách, đảm bảo các khoản chi đúng quy định, kịp thời phát hiện và xử lý sai phạm, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  5. Các biện pháp nào giúp cải thiện công tác lập dự toán ngân sách?
    Đào tạo cán bộ dự toán, áp dụng công nghệ thông tin và công cụ phân tích dự báo tài chính, tăng cường giám sát và phối hợp giữa các đơn vị liên quan để đảm bảo dự toán sát với nhu cầu thực tế và khả năng cân đối ngân sách.

Kết luận

  • Công tác quản lý chi ngân sách nhà nước tại huyện Vĩnh Bảo giai đoạn 2014-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt là tăng trưởng chi đầu tư phát triển và đảm bảo chi thường xuyên cho các lĩnh vực trọng yếu.
  • Tuy nhiên, việc lập dự toán còn chưa sát thực tế, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn và vượt dự toán là những hạn chế cần khắc phục.
  • Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát chi ngân sách được thực hiện thường xuyên, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng ngân sách.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường phối hợp quản lý, đẩy mạnh thanh tra kiểm tra và khuyến khích xã hội hóa nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách đến năm 2025.
  • Các cấp chính quyền và cơ quan quản lý cần triển khai đồng bộ các giải pháp để nâng cao hiệu quả chi ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Vĩnh Bảo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng huyện Vĩnh Bảo nên tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý ngân sách, đồng thời xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp đề xuất trong giai đoạn 2020-2025 nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước.