Bị Hại Là Người Dưới 18 Tuổi Theo Luật Tố Tụng Hình Sự Việt Nam (Cơ Sở Thực Tiễn Xét Xử Tại Tòa Án Nhân Dân Hai Cấp Tỉnh Hải Dương)

Từ điển tiếng Việt định nghĩa người bị hại là người chịu tác động tiêu cực từ hành vi gây thiệt thòi, mất mát hoặc tổn thương. Các nhà nghiên cứu tội phạm học phân loại nạn nhân theo nghĩa hẹp (thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tinh thần, kinh tế) và nghĩa rộng (cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại trực tiếp). Theo nghĩa rộng, bị hại phải là cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại trực tiếp do tội phạm gây ra và được cơ quan tiến hành tố tụng xác định. Quan trọng hơn, thiệt hại này phải có tính hiện tại, xác định và có mối quan hệ nhân quả với hành vi phạm tội.

Cơ sở quy định địa vị pháp lý của bị hại dưới 18 tuổi trong luật tố tụng hình sự Việt Nam xuất phát từ các nguyên tắc bảo vệ trẻ em được ghi nhận trong Hiến pháp, Luật Trẻ em và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Các quy định này nhằm đảm bảo quyền được bảo vệ, chăm sóc và giáo dục của trẻ em, đặc biệt khi trẻ em là nạn nhân của tội phạm. Đồng thời, cũng nhằm đảm bảo quá trình tố tụng diễn ra một cách công bằng, khách quan và phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi của trẻ em.

Tình hình tội phạm xâm hại trẻ em, đặc biệt là bạo lực trẻ em và xâm hại trẻ em có xu hướng gia tăng và diễn biến phức tạp tại Hải Dương. Điều này gây ra những hậu quả nghiêm trọng về thể chất và tinh thần cho bị hại dưới 18 tuổi. Các vụ án thường liên quan đến các tội phạm xâm hại như xâm hại tình dục, cố ý gây thương tích, hành hạ, ngược đãi trẻ em. Việc thống kê và phân tích chi tiết các vụ án là cần thiết để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Cơ quan tiến hành tố tụng đôi khi chưa có nhận thức đầy đủ và đúng đắn về vai trò, quyền lợi của bị hại dưới 18 tuổi. Thủ tục tố tụng còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho việc bảo đảm thực hiện quyền của bị hại chưa thành niên. Các biện pháp hỗ trợ tâm lý và pháp lý cho bị hại dưới 18 tuổi còn hạn chế. Cần có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan chức năng để bảo vệ tốt nhất quyền lợi của bị hại.

Người đại diện hợp pháp (cha mẹ, người giám hộ) đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ quyền lợi của bị hại dưới 18 tuổi. Họ có quyền tham gia vào các giai đoạn tố tụng, cung cấp chứng cứ, yêu cầu bồi thường thiệt hại và khiếu nại các quyết định tố tụng. Luật sư cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tư vấn pháp lý, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại. Sự phối hợp chặt chẽ giữa người đại diện hợp pháp và luật sư là cần thiết để đảm bảo quyền lợi của bị hại.

Hỗ trợ tâm lý cho bị hại dưới 18 tuổi là vô cùng quan trọng để giúp họ vượt qua những tổn thương về tinh thần. Cần có các chuyên gia tâm lý có kinh nghiệm làm việc với trẻ em để cung cấp dịch vụ tư vấn, trị liệu. Đồng thời, cần cung cấp tư vấn pháp lý miễn phí cho bị hại và gia đình để họ hiểu rõ về quyền lợi và nghĩa vụ của mình. Các dịch vụ này cần được cung cấp một cách kịp thời, dễ tiếp cận và bảo mật.

Cần sửa đổi, bổ sung các quy định về quyền của bị hại dưới 18 tuổi trong Bộ luật Tố tụng hình sự, đảm bảo phù hợp với Luật Trẻ em và các điều ước quốc tế. Cần quy định rõ ràng về quyền được thông tin, quyền được tham gia, quyền được bảo vệ và quyền được bồi thường thiệt hại của bị hại. Cần quy định chi tiết về thủ tục tố tụng đặc biệt áp dụng đối với bị hại chưa thành niên.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng cho cán bộ điều tra, kiểm sát viên, thẩm phán về tâm lý trẻ em, kỹ năng giao tiếp và làm việc với bị hại dưới 18 tuổi. Cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ tố tụng trong việc bảo vệ quyền lợi của bị hại chưa thành niên. Cần có cơ chế giám sát và kiểm tra việc thực hiện các quy định về bảo vệ quyền lợi của bị hại trong quá trình tố tụng.

Thống kê số lượng vụ án hình sự có bị hại dưới 18 tuổi được Tòa án hai cấp tỉnh Hải Dương xét xử từ năm 2019 đến 2023. Phân tích các loại tội phạm phổ biến, độ tuổi của bị hại, mối quan hệ giữa bị cáo và bị hại, và các tình tiết liên quan đến vụ án. Đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo vệ quyền lợi của bị hại trong từng vụ án.

Đánh giá việc tuân thủ các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về bảo vệ quyền của bị hại dưới 18 tuổi trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Phân tích những khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng pháp luật và đề xuất các giải pháp khắc phục. Đánh giá hiệu quả của công tác phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong việc bảo vệ quyền lợi của bị hại.

Nghiên cứu và xây dựng Luật Tư pháp người chưa thành niên để có một hệ thống pháp luật chuyên biệt, đồng bộ và hiệu quả trong việc giải quyết các vụ án liên quan đến người chưa thành niên, bao gồm cả bị hại. Luật này cần quy định chi tiết về thủ tục tố tụng đặc biệt, các biện pháp bảo vệ và hỗ trợ, và các cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng.

Tăng cường hợp tác quốc tế trong việc bảo vệ quyền trẻ em và phòng chống bạo lực trẻ em, xâm hại trẻ em. Học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia tiên tiến về xây dựng hệ thống tư pháp thân thiện với trẻ em và các biện pháp bảo vệ bị hại dưới 18 tuổi. Tham gia các diễn đàn quốc tế và chia sẻ kinh nghiệm của Việt Nam trong lĩnh vực này.