Tội Cho Vay Lãi Nặng Trong Giao Dịch Dân Sự Theo Bộ Luật Hình Sự Năm 2015 (Sửa Đổi Năm 2017): Thực Tiễn Xét Xử tại Hải Dương

Để hiểu rõ về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, cần nắm vững các khái niệm: vay, cho vay, lãi, lãi nặng, và giao dịch dân sự. "Vay" là nhận tiền/vật của người khác để sử dụng và trả lại. "Cho vay" là việc cho người khác sử dụng tài sản và nhận lại sau một thời gian, có thể có lãi hoặc không. Giao dịch này thường được thể hiện bằng hợp đồng vay tài sản. Hợp đồng vay tài sản là sự thỏa thuận giữa bên cho vay và bên vay, bên vay phải hoàn trả tài sản cùng loại, đúng số lượng, chất lượng và trả lãi nếu có thỏa thuận. Đối tượng thường là tiền. Hợp đồng vay tài sản là một loại giao dịch dân sự làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. Nó thể hiện ý chí của các bên tham gia. Mỗi bên trong hợp đồng có thể có một hoặc nhiều chủ thể.

Theo quy định pháp luật, hợp đồng vay tài sản trong giao dịch dân sự gồm: hợp đồng vay tài sản là tiền giữa tổ chức tín dụng với khách hàng (hợp đồng tín dụng) và hợp đồng vay tài sản là tiền giữa cá nhân, pháp nhân không phải là tổ chức tín dụng với nhau (hợp đồng vay tài sản không phải là hợp đồng tín dụng). Đối với hợp đồng tín dụng, có sự tham gia của tổ chức tín dụng pháp luật còn điều chỉnh bằng một số luật chuyên ngành là Luật Ngân hàng, Luật Các tổ chức tín dụng và các văn bản hướng dẫn liên quan. Hợp đồng vay tài sản không phải là hợp đồng tín dụng tuân theo quy định về lãi suất được quy định trong BLDS. Trong các hợp đồng vay tài sản, thông thường, ngoài tiền gốc ban đầu thì bên vay phải trả thêm cho bên cho vay một khoản tiền được gọi là tiền lãi. Tiền lãi này được tính dựa trên phần trăm số tiền gốc tương ứng được gọi là lãi suất. Lãi suất do các bên tự thỏa thuận trong giới hạn của pháp luật quy định. Lãi suất vượt quá mức giới hạn pháp luật Việt Nam quy định sẽ được xác định là lãi nặng và sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước, bảo vệ bên vay trong hợp đồng vay tài sản.

Hải Dương là tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, là đô thị loại I, do đó Hải Dương là nơi tập trung nhiều công nhân, lao động từ nhiều tỉnh thành trên cả nước, vì vậy tình hình tội phạm nói chung và tội phạm cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự nói riêng tại Hải Dương diễn ra rất phức tạp. Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung, đấu tranh phòng chống tội phạm về cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự nói riêng và đặc biệt là những diễn biến phức tạp của tình hình tội phạm về cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự tại tỉnh Hải Dương trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2023, học viên đã lựa chọn đề án: “Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự theo bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017 (từ thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hải Dương)” làm đề án đề án tốt nghiệp thạc sĩ luật học của mình.

Tình hình nghiên cứu về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự ở Việt Nam còn hạn chế. Mặc dù tội danh này được quy định tương đối sớm, nhưng số vụ án, số bị cáo bị xét xử về tội danh này thì càng hạn chế hơn nữa. Trong một thời gian dài, ở Việt Nam, tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự không được chú trọng nghiên cứu. Trong những năm gần đây, khi mà hành vi phạm tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự xảy ra trên thực tế nhiều đến mức báo động và trở thành vấn đề nóng của xã hội thì cả lý luận và thực tiễn về tội danh này mới được chú trọng nghiên cứu. Tuy nhiên, vì mới được chú trọng nghiên cứu trong thời gian ngắn gần đây nên số lượng công trình nghiên cứu chuyên sâu liên quan đến tội danh này không nhiều.

Quy định của pháp luật được nghiên cứu mới chỉ ở mức độ tiếp cận ban đầu mang tính chất gợi mở. Phạm vi nghiên cứu cũng như thời gian nghiên cứu chưa được xác định một cách rõ ràng nên thực tiễn áp dụng pháp luật được phản ánh trong công trình này chưa thực sự đầy đủ, sâu sắc. Tuy nhiên, trên cơ sở quy định của pháp luật hình sự ở thời điểm hiện tại thì những khó khăn vướng mắc được đưa ra ở công trình này chưa đầy đủ và hiện tại đa số khó khăn vướng mắc được công trình này đề cập đến đã được giải quyết nên đa số giải pháp đưa ra không còn giá trị áp dụng cho hiện tại.

Luận văn “Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự theo pháp luật hình sự Việt Nam – từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Hữu Trung thực hiện tại Học viện Khoa học xã hội năm 2020. Trong công trình này, việc nghiên cứu quy định về tội cho vay lãi nặng trong GDDS trong lịch sử pháp luật hình sự Việt Nam còn mang tính chung chung, chưa thực sự cụ thể, rõ ràng. Bên cạnh đó, công trình này nghiên cứu thực tiễn chỉ trong 3 khoảng thời gian ngắn là từ năm 2018 đến năm 2020 trong phạm vi hẹp là thành phố Hồ Chí Minh nên việc tổng kết khó khăn vướng mắc chưa thực sự đầy đủ, toàn diện, điển hình chưa cao khi khái quát cho phạm vi vùng hay cả nước.

Thứ tư, đề án đã làm rõ những vấn đề của thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật hình sự Việt Nam đối với tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự tại tỉnh Hải Dương trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2023, qua đó chỉ ra những hạn chế, vướng mắc và nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc đó. Thứ năm, đề án đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự và bảo đảm hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự đối với tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự tại tỉnh Hải Dương trong thời gian tới.

Đề án được thực hiện trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin; Tư tưởng Hồ Chí Minh; Quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam; Chính sách hình sự của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về tội phạm, về hình phạt, về đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm. Đề án được nghiên cứu trên cơ sở kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau.

Thống kê: Tác giả sử dụng để phân tích thực trạng về tội phạm đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS và việc áp dụng các quy định của pháp luật để xử lý hình sự đối với hành vi phạm tội này tại tỉnh Hải Dương. Phương pháp so sánh: Tác giả đã sử dụng chủ yếu phương pháp này để phân tích các quy định của pháp luật hình sự về tội cho vay lãi nặng trong GDDS trong lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam; phân tích tình hình tội phạm đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS tại tỉnh Hải Dương qua các năm.

Phương pháp hệ thống: được sử dụng xuyên suốt toàn bộ đề án nhằm trình bày các vấn đề, các nội dung trong đề án theo một trình tự, một bố cục hợp lý, chặt chẽ, có sự gắn kết để đạt được mục đích, yêu cầu đã được xác định cho đề án. 7 CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TỘI CHO VAY LÃI NẶNG TRONG GIAO DỊCH DÂN SỰ 1. Một số vấn đề lý luận về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự trong luật hình sự.

Khái niệm một tội phạm cụ thể phải xuất phát từ khái niệm tội phạm nói chung. Trong khoa học luật hình sự, tội phạm là khái niệm rất quan trọng, các BLHS đều đưa ra khái niệm tội phạm, các khái niệm này thay đổi theo thời gian, ngày càng hoàn thiện hơn. Trong đó, BLHS năm 2015 (SĐ, BS năm 2017) quy định: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực TNHS hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự.

Để nghiên cứu về khái niệm tội Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, cần làm rõ một số khái niệm khác như vay, cho vay, lãi, lãi nặng, giao dịch dân sự. Khái niệm “vay” là “nhận tiền hay vật của người khác để sử dụng với điều kiện sẽ trả lại bằng cái cùng loại ít nhất có số lượng hoặc giá trị tương đương” [47, tr. “Cho vay” là việc một người/một tổ chức cho người khác sử dụng tài 6 sản thuộc sở hữu của mình trong một khoảng thời gian và người vay phải hoàn trả tài sản đó cho người cho vay, hai bên có thể thỏa thuận có lãi suất hoặc không có lãi suất.