Tội Cho Vay Lãi Nặng Trong Giao Dịch Dân Sự Theo Bộ Luật Hình Sự Năm 2015 (Sửa Đổi Năm 2017): Thực Tiễn Xét Xử tại Hải Dương

• Tác giả: Hoàng Thị Thùy Dương
• Người hướng dẫn: TS. Trần Thu Hạnh
• Trường học: Trường Đại Học Luật - Đại Học Quốc Gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự
• Đề tài: Tội Cho Vay Lãi Nặng Trong Giao Dịch Dân Sự Theo Bộ Luật Hình Sự Năm 2015, Sửa Đổi Năm 2017 (từ thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hải Dương)
• Loại tài liệu: Đề án tốt nghiệp thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TỘI CHO VAY LÃI NẶNG TRONG GIAO DỊCH DÂN SỰ
• 1.1. Một số vấn đề lý luận về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự trong luật hình sự
• 1.2. Khái niệm tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
• 1.3. Cơ sở và ý nghĩa việc quy định tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự theo quy định của Bộ luật hình sự
• 1.4. Quy định của pháp luật về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
• 1.5. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
• 1.6. Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới
• 1.7. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN TỘI CHO VAY LÃI NẶNG TRONG GIAO DỊCH DÂN SỰ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN TỘI CHO VAY LÃI NẶNG TRONG GIAO DỊCH DÂN SỰ
• 2.1. Thực tiễn tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự trên địa bàn tỉnh Hải Dương
• 2.2. Khái quát về tỉnh Hải Dương có ảnh hưởng trong việc áp dụng pháp luật hình sự đối với tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
• 2.3. Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật hình sự về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự trên địa bàn tỉnh Hải Dương
• 2.4. Một số hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng quy định pháp luật hình sự về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự trên địa bàn tỉnh Hải Dương
• 2.5. Một số kiến nghị về hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
• 2.6. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
• 2.7. Kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả xét xử về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
• 2.8. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG

I. Tổng Quan Về Tội Cho Vay Lãi Nặng Nghiên Cứu Hải Dương

Sau đổi mới, hội nhập, Việt Nam đối mặt với thách thức bảo vệ an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Tội phạm xâm phạm tính mạng gia tăng, đặc biệt là hoạt động cho vay lãi nặng diễn biến phức tạp, sử dụng công nghệ tinh vi. Nhà nước ban hành nhiều văn bản pháp luật, trong đó Bộ luật Hình sự là công cụ quan trọng. BLHS năm 2015 sửa đổi “Tội cho vay lãi nặng” thành “Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự” để phù hợp với BLDS năm 2015. Tuy nhiên, việc áp dụng pháp luật hình sự còn hạn chế, khó khăn, vướng mắc. Cần nhận thức và áp dụng thống nhất để đấu tranh hiệu quả. Hải Dương là tỉnh trọng điểm phía Bắc, tập trung nhiều lao động nên tình hình tội phạm phức tạp. Nghiên cứu này tập trung vào thực tiễn tại Hải Dương từ 2017-2023, nhằm làm rõ lý luận, thực trạng và đề xuất giải pháp. Đề tài có tính cấp thiết, góp phần bảo vệ trật tự kinh tế và an toàn xã hội. Cần có thêm nghiên cứu chuyên sâu về tín dụng đen và các biện pháp đối phó hiệu quả.

1.1. Khái Niệm Cơ Bản về Cho Vay Lãi Nặng và Giao Dịch Dân Sự

Để hiểu rõ về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, cần nắm vững các khái niệm: vay, cho vay, lãi, lãi nặng, và giao dịch dân sự. "Vay" là nhận tiền/vật của người khác để sử dụng và trả lại. "Cho vay" là việc cho người khác sử dụng tài sản và nhận lại sau một thời gian, có thể có lãi hoặc không. Giao dịch này thường được thể hiện bằng hợp đồng vay tài sản. Hợp đồng vay tài sản là sự thỏa thuận giữa bên cho vay và bên vay, bên vay phải hoàn trả tài sản cùng loại, đúng số lượng, chất lượng và trả lãi nếu có thỏa thuận. Đối tượng thường là tiền. Hợp đồng vay tài sản là một loại giao dịch dân sự làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. Nó thể hiện ý chí của các bên tham gia. Mỗi bên trong hợp đồng có thể có một hoặc nhiều chủ thể.

1.2. Phân Biệt Giữa Hợp Đồng Tín Dụng và Hợp Đồng Vay Tài Sản

Theo quy định pháp luật, hợp đồng vay tài sản trong giao dịch dân sự gồm: hợp đồng vay tài sản là tiền giữa tổ chức tín dụng với khách hàng (hợp đồng tín dụng) và hợp đồng vay tài sản là tiền giữa cá nhân, pháp nhân không phải là tổ chức tín dụng với nhau (hợp đồng vay tài sản không phải là hợp đồng tín dụng). Đối với hợp đồng tín dụng, có sự tham gia của tổ chức tín dụng pháp luật còn điều chỉnh bằng một số luật chuyên ngành là Luật Ngân hàng, Luật Các tổ chức tín dụng và các văn bản hướng dẫn liên quan. Hợp đồng vay tài sản không phải là hợp đồng tín dụng tuân theo quy định về lãi suất được quy định trong BLDS. Trong các hợp đồng vay tài sản, thông thường, ngoài tiền gốc ban đầu thì bên vay phải trả thêm cho bên cho vay một khoản tiền được gọi là tiền lãi. Tiền lãi này được tính dựa trên phần trăm số tiền gốc tương ứng được gọi là lãi suất. Lãi suất do các bên tự thỏa thuận trong giới hạn của pháp luật quy định. Lãi suất vượt quá mức giới hạn pháp luật Việt Nam quy định sẽ được xác định là lãi nặng và sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước, bảo vệ bên vay trong hợp đồng vay tài sản.

II. Thách Thức Áp Dụng Điều 201 BLHS Về Tội Cho Vay Lãi Nặng

Việc nghiên cứu, áp dụng pháp luật hình sự đối với tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự từ giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử còn nhiều hạn chế, khó khăn. Thiếu văn bản hướng dẫn, các văn bản pháp lý liên quan chồng chéo, mâu thuẫn, một số văn bản không còn phù hợp với thực tiễn áp dụng. Vì vậy, cần nhận thức và áp dụng thống nhất hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự để đấu tranh phòng, chống tội phạm hiệu quả. Công tác điều tra cơ bản nắm tình hình chưa thường xuyên, chưa kịp thời, chưa đánh giá đúng thực trạng và làm rõ được nguyên nhân, điều kiện, quy luật, thủ đoạn hoạt động của tội phạm cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự dẫn đến tình trạng bỏ lọt tội phạm. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng để nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, truy tố, xét xử tội phạm cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự.

2.1. Thực Trạng Điều Tra Truy Tố Tội Cho Vay Lãi Nặng Tại Hải Dương

Hải Dương là tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, là đô thị loại I, do đó Hải Dương là nơi tập trung nhiều công nhân, lao động từ nhiều tỉnh thành trên cả nước, vì vậy tình hình tội phạm nói chung và tội phạm cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự nói riêng tại Hải Dương diễn ra rất phức tạp. Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung, đấu tranh phòng chống tội phạm về cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự nói riêng và đặc biệt là những diễn biến phức tạp của tình hình tội phạm về cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự tại tỉnh Hải Dương trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2023, học viên đã lựa chọn đề án: “Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự theo bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017 (từ thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hải Dương)” làm đề án đề án tốt nghiệp thạc sĩ luật học của mình.

2.2. Nguyên Nhân Khách Quan và Chủ Quan Gây Khó Khăn Trong Xử Lý

Tình hình nghiên cứu về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự ở Việt Nam còn hạn chế. Mặc dù tội danh này được quy định tương đối sớm, nhưng số vụ án, số bị cáo bị xét xử về tội danh này thì càng hạn chế hơn nữa. Trong một thời gian dài, ở Việt Nam, tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự không được chú trọng nghiên cứu. Trong những năm gần đây, khi mà hành vi phạm tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự xảy ra trên thực tế nhiều đến mức báo động và trở thành vấn đề nóng của xã hội thì cả lý luận và thực tiễn về tội danh này mới được chú trọng nghiên cứu. Tuy nhiên, vì mới được chú trọng nghiên cứu trong thời gian ngắn gần đây nên số lượng công trình nghiên cứu chuyên sâu liên quan đến tội danh này không nhiều.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Tội Cho Vay Lãi Nặng Góc Nhìn Hải Dương

Luận văn thạc sĩ “Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015” của tác giả Hà Quang Huy thực hiện năm 2019 tại Trường đại học Luật Hà Nội đã phân tích một số vấn đề chung về tội cho vay lãi nặng trong GDDS. Trên cơ sở đó, tác giả đã phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định của BLHS năm 2015 (SĐ, BS năm 2017) về tội cho vay lãi nặng trong GDDS, nêu ra những kết quả đạt được cũng như những vướng mắc, bất cập. Từ đó, công trình đã đưa ra một số biện pháp bảo đảm hiệu quả áp dụng quy định về tội cho vay lãi nặng trong GDDS, chủ yếu là biện pháp liên quan đến hoàn thiện pháp luật. Tuy nhiên với dung lượng của một luận văn thạc sĩ, các vấn đề được nêu ra chưa thực sự đầy đủ và sâu sắc.

3.1. Sử Dụng Phương Pháp Thống Kê So Sánh và Phân Tích Tổng Hợp

Quy định của pháp luật được nghiên cứu mới chỉ ở mức độ tiếp cận ban đầu mang tính chất gợi mở. Phạm vi nghiên cứu cũng như thời gian nghiên cứu chưa được xác định một cách rõ ràng nên thực tiễn áp dụng pháp luật được phản ánh trong công trình này chưa thực sự đầy đủ, sâu sắc. Tuy nhiên, trên cơ sở quy định của pháp luật hình sự ở thời điểm hiện tại thì những khó khăn vướng mắc được đưa ra ở công trình này chưa đầy đủ và hiện tại đa số khó khăn vướng mắc được công trình này đề cập đến đã được giải quyết nên đa số giải pháp đưa ra không còn giá trị áp dụng cho hiện tại.

3.2. Luận Văn Tham Khảo và Giá Trị Ứng Dụng Trong Thực Tiễn

Luận văn “Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự theo pháp luật hình sự Việt Nam – từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Hữu Trung thực hiện tại Học viện Khoa học xã hội năm 2020. Trong công trình này, việc nghiên cứu quy định về tội cho vay lãi nặng trong GDDS trong lịch sử pháp luật hình sự Việt Nam còn mang tính chung chung, chưa thực sự cụ thể, rõ ràng. Bên cạnh đó, công trình này nghiên cứu thực tiễn chỉ trong 3 khoảng thời gian ngắn là từ năm 2018 đến năm 2020 trong phạm vi hẹp là thành phố Hồ Chí Minh nên việc tổng kết khó khăn vướng mắc chưa thực sự đầy đủ, toàn diện, điển hình chưa cao khi khái quát cho phạm vi vùng hay cả nước.

IV. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Xử Lý Tội Cho Vay Lãi Nặng

Nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội cho vay lãi nặng tại Hải Dương, đánh giá thành tựu và hạn chế, xác định nguyên nhân. Đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự, bảo đảm hiệu quả áp dụng đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS. Thứ nhất, đề án góp phần làm rõ hơn cơ sở lý luận về việc áp dụng pháp luật đối với tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự.Thứ hai, đề án đã phân tích quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự và quy định về tội tương tự với tội danh này trong BLHS của một số quốc gia trên thế giới.

4.1. Hoàn Thiện Pháp Luật và Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng

Thứ tư, đề án đã làm rõ những vấn đề của thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật hình sự Việt Nam đối với tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự tại tỉnh Hải Dương trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2023, qua đó chỉ ra những hạn chế, vướng mắc và nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc đó. Thứ năm, đề án đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự và bảo đảm hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự đối với tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự tại tỉnh Hải Dương trong thời gian tới.

4.2. Tăng Cường Hợp Tác Quốc Tế Trong Phòng Chống Tội Phạm

Đề án được thực hiện trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin; Tư tưởng Hồ Chí Minh; Quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam; Chính sách hình sự của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về tội phạm, về hình phạt, về đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm. Đề án được nghiên cứu trên cơ sở kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau.

V. Thực Tiễn Xét Xử Tội Cho Vay Lãi Nặng Ở Hải Dương 2017 2023

Phân tích thực tiễn xét xử tội cho vay lãi nặng tại Hải Dương từ 2017-2023, sử dụng số liệu thống kê và vụ án điển hình. Rút ra kết luận về hiệu quả công tác xét xử và những tồn tại cần khắc phục. Nghiên cứu này góp phần cung cấp thông tin hữu ích cho các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu.

5.1. Thống Kê Số Vụ Án và Bị Cáo Bị Xét Xử Tại Tòa Án Hải Dương

Thống kê: Tác giả sử dụng để phân tích thực trạng về tội phạm đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS và việc áp dụng các quy định của pháp luật để xử lý hình sự đối với hành vi phạm tội này tại tỉnh Hải Dương. Phương pháp so sánh: Tác giả đã sử dụng chủ yếu phương pháp này để phân tích các quy định của pháp luật hình sự về tội cho vay lãi nặng trong GDDS trong lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam; phân tích tình hình tội phạm đối với tội cho vay lãi nặng trong GDDS tại tỉnh Hải Dương qua các năm.

5.2. Phân Tích Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Hình Phạt

Phương pháp hệ thống: được sử dụng xuyên suốt toàn bộ đề án nhằm trình bày các vấn đề, các nội dung trong đề án theo một trình tự, một bố cục hợp lý, chặt chẽ, có sự gắn kết để đạt được mục đích, yêu cầu đã được xác định cho đề án. 7 CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TỘI CHO VAY LÃI NẶNG TRONG GIAO DỊCH DÂN SỰ 1. Một số vấn đề lý luận về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự trong luật hình sự.

VI. Kết Luận Hoàn Thiện Pháp Luật Về Tội Cho Vay Lãi Nặng

Tổng kết những phát hiện chính của nghiên cứu, đề xuất kiến nghị cụ thể để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng. Đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo để tiếp tục làm sâu sắc thêm vấn đề.

6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu Về Thực Trạng và Giải Pháp

Khái niệm một tội phạm cụ thể phải xuất phát từ khái niệm tội phạm nói chung. Trong khoa học luật hình sự, tội phạm là khái niệm rất quan trọng, các BLHS đều đưa ra khái niệm tội phạm, các khái niệm này thay đổi theo thời gian, ngày càng hoàn thiện hơn. Trong đó, BLHS năm 2015 (SĐ, BS năm 2017) quy định: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực TNHS hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự.

6.2. Đề Xuất Các Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Tội Phạm Lãi Nặng

Để nghiên cứu về khái niệm tội Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, cần làm rõ một số khái niệm khác như vay, cho vay, lãi, lãi nặng, giao dịch dân sự. Khái niệm “vay” là “nhận tiền hay vật của người khác để sử dụng với điều kiện sẽ trả lại bằng cái cùng loại ít nhất có số lượng hoặc giá trị tương đương” [47, tr. “Cho vay” là việc một người/một tổ chức cho người khác sử dụng tài 6 sản thuộc sở hữu của mình trong một khoảng thời gian và người vay phải hoàn trả tài sản đó cho người cho vay, hai bên có thể thỏa thuận có lãi suất hoặc không có lãi suất.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế, hoạt động cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự ngày càng trở nên phức tạp và có xu hướng gia tăng tại Việt Nam, đặc biệt tại tỉnh Hải Dương – một vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc. Từ năm 2017 đến 2023, tỉnh Hải Dương đã xét xử 49 vụ án với 73 bị cáo liên quan đến tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, trung bình mỗi năm có khoảng 7 vụ án và hơn 10 bị cáo. Mặc dù số vụ án không chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số các vụ án hình sự, nhưng hậu quả xã hội và kinh tế do loại tội phạm này gây ra là rất nghiêm trọng, ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh trật tự và phát triển kinh tế địa phương.

Luận văn tập trung nghiên cứu tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, dựa trên thực tiễn xét xử tại tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2017-2023. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận, thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự đối với tội danh này, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả xử lý tội phạm. Phạm vi nghiên cứu bao gồm phân tích quy định pháp luật Việt Nam và so sánh với một số quốc gia có điều kiện kinh tế - xã hội tương đồng, đồng thời khảo sát thực tiễn xét xử tại tỉnh Hải Dương.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, hoàn thiện chính sách hình sự và tăng cường hiệu quả phòng, chống tội phạm cho vay lãi nặng, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và ổn định trật tự xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp luật hình sự, bao gồm:

• Khái niệm tội phạm hình sự: Theo Điều 8 Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm các quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và trật tự xã hội.

• Khái niệm tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự: Hành vi cho vay với mức lãi suất cao hơn gấp 5 lần mức lãi suất cao nhất do pháp luật quy định, thu lợi bất chính từ 30.000 đồng trở lên hoặc tái phạm sau khi đã bị xử lý hành chính hoặc hình sự.

• Mô hình cấu thành tội phạm: Bao gồm các dấu hiệu khách thể, mặt khách quan, chủ thể và mặt chủ quan của tội phạm, được áp dụng để phân tích hành vi cho vay lãi nặng.

• So sánh pháp luật hình sự quốc tế: Luận văn tham khảo quy định về tội danh tương tự tại Trung Quốc và Đức để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: vay, cho vay, lãi suất, lãi nặng, giao dịch dân sự, thu lợi bất chính, cấu thành tội phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

• Phương pháp phân tích và tổng hợp: Phân tích các quy định pháp luật, tài liệu khoa học và tổng hợp các kết quả nghiên cứu để xây dựng luận điểm.

• Phương pháp thống kê: Thu thập và phân tích số liệu về các vụ án, số bị cáo bị xét xử về tội cho vay lãi nặng tại tỉnh Hải Dương từ năm 2017 đến 2023, làm cơ sở đánh giá thực trạng.

• Phương pháp so sánh: So sánh quy định pháp luật hình sự Việt Nam với một số quốc gia như Trung Quốc và Đức để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu và đề xuất hoàn thiện.

• Phương pháp hệ thống: Trình bày các vấn đề nghiên cứu theo một hệ thống logic, từ cơ sở lý luận đến thực tiễn và đề xuất giải pháp.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm: Bộ luật Hình sự Việt Nam, Bộ luật Dân sự, các văn bản hướng dẫn thi hành, số liệu xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Hải Dương, các văn bản pháp luật quốc tế và tài liệu nghiên cứu học thuật. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các vụ án và bị cáo xét xử về tội cho vay lãi nặng tại tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2017-2023. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính toàn diện và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tình hình tội phạm gia tăng nhanh chóng: Từ năm 2017 đến 2018, tỉnh Hải Dương không có vụ án nào về tội cho vay lãi nặng được xét xử. Tuy nhiên, từ năm 2019 đến 2023, số vụ án và bị cáo tăng mạnh, đặc biệt năm 2023 với 29 vụ án và 35 bị cáo, vượt tổng số vụ án và bị cáo của 6 năm trước cộng lại. Trung bình mỗi vụ án có khoảng 1,5 bị cáo.

2. Mức độ phức tạp và thủ đoạn tinh vi: Các đối tượng phạm tội thường hoạt động theo băng nhóm, sử dụng hợp đồng giả tạo, thủ tục vay đơn giản, thu lãi trước hoặc chuyển lãi thành gốc để tránh bị truy cứu. Một số vụ án có sử dụng vũ khí nóng, gây tâm lý hoang mang trong nhân dân.

3. Hiệu quả xử lý còn hạn chế: Mặc dù số vụ án tăng, tỷ lệ xét xử so với số hành vi phạm tội thực tế vẫn rất thấp, dưới 1% tổng số vụ án tại tỉnh Hải Dương. Nguyên nhân do thiếu văn bản hướng dẫn chi tiết, chồng chéo pháp luật và khó khăn trong thu thập chứng cứ.

4. So sánh với quy định pháp luật quốc tế: Luật hình sự Trung Quốc và Đức có những quy định nghiêm khắc hơn về hình phạt và phạm vi xử lý, ví dụ Trung Quốc áp dụng hình phạt tù lên đến 7 năm và phạt tiền gấp nhiều lần số tiền thu lợi bất chính; Đức quy định hình phạt tù đến 10 năm trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng.

Thảo luận kết quả

Sự gia tăng số vụ án và bị cáo phản ánh thực trạng tội phạm cho vay lãi nặng đang trở thành vấn đề nóng tại Hải Dương, phù hợp với xu hướng chung của cả nước. Việc sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2015 và các văn bản hướng dẫn đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc truy cứu trách nhiệm hình sự, góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh.

Tuy nhiên, số liệu cho thấy tỷ lệ xử lý còn thấp, nguyên nhân chủ yếu do thủ tục pháp lý phức tạp, khó khăn trong chứng minh mức lãi suất vượt quá quy định và thu lợi bất chính. Thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi, sử dụng công nghệ và hợp đồng giả tạo làm tăng thách thức cho cơ quan tố tụng.

So sánh với Trung Quốc và Đức cho thấy Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm trong việc mở rộng phạm vi xử lý, tăng mức hình phạt, đặc biệt là hình phạt tiền dựa trên số tiền thu lợi bất chính nhằm tăng tính răn đe. Đồng thời, việc mở rộng chủ thể chịu trách nhiệm hình sự, ví dụ bao gồm cả pháp nhân thương mại, cũng là hướng cần xem xét.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số vụ án và bị cáo qua các năm, bảng so sánh mức hình phạt giữa Việt Nam và các quốc gia tham khảo để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện quy định pháp luật hình sự: Điều chỉnh tăng mức hình phạt tù và phạt tiền đối với tội cho vay lãi nặng, đặc biệt nâng khung hình phạt tối đa trên 3 năm tù, áp dụng phạt tiền gấp nhiều lần số tiền thu lợi bất chính nhằm tăng tính răn đe. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

2. Mở rộng phạm vi chủ thể chịu trách nhiệm hình sự: Bổ sung quy định xử lý hình sự đối với pháp nhân thương mại tham gia cho vay lãi nặng nhằm xử lý triệt để các tổ chức lợi dụng hoạt động tín dụng đen. Thời gian: 1 năm; chủ thể: Bộ Tư pháp, Quốc hội.

3. Tăng cường hướng dẫn và phối hợp liên ngành: Ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về xác định mức lãi suất, thu lợi bất chính và thủ tục tố tụng; tăng cường phối hợp giữa công an, viện kiểm sát, tòa án và các cơ quan quản lý tài chính. Thời gian: 6-12 tháng; chủ thể: TAND tối cao, Viện KSND tối cao, Bộ Công an.

4. Nâng cao năng lực điều tra, xét xử: Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ điều tra, kiểm sát, thẩm phán về nghiệp vụ xử lý tội phạm cho vay lãi nặng, sử dụng công nghệ thông tin trong thu thập chứng cứ. Thời gian: liên tục; chủ thể: Bộ Công an, Viện KSND, TAND.

5. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức pháp luật: Tổ chức các chương trình tuyên truyền về quy định pháp luật và hậu quả của cho vay lãi nặng nhằm nâng cao ý thức người dân, giảm nhu cầu vay vốn từ các nguồn không chính thức. Thời gian: liên tục; chủ thể: UBND tỉnh, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ pháp luật và tư pháp: Công an, kiểm sát viên, thẩm phán, luật sư có nhu cầu nâng cao hiểu biết về tội cho vay lãi nặng để áp dụng pháp luật chính xác, hiệu quả trong công tác điều tra, truy tố, xét xử.

2. Nhà lập pháp và cơ quan quản lý nhà nước: Các cơ quan xây dựng chính sách, luật pháp có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện quy định pháp luật hình sự và các văn bản hướng dẫn liên quan.

3. Giảng viên và sinh viên ngành luật: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về tội phạm kinh tế, pháp luật hình sự và tố tụng hình sự, giúp nâng cao kiến thức lý luận và thực tiễn.

4. Các tổ chức xã hội và truyền thông: Để hiểu rõ hơn về thực trạng và tác động của tội cho vay lãi nặng, từ đó tham gia tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

1. Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự được hiểu như thế nào?
   Tội này là hành vi cho vay với lãi suất cao hơn gấp 5 lần mức lãi suất cao nhất do pháp luật quy định, thu lợi bất chính từ 30.000 đồng trở lên hoặc tái phạm sau khi đã bị xử lý. Ví dụ, cho vay với lãi suất trên 100%/năm được coi là lãi nặng.

2. Mức hình phạt đối với tội cho vay lãi nặng hiện nay ra sao?
   Theo Điều 201 BLHS 2015 (sửa đổi 2017), hình phạt chính gồm phạt tiền, cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc tù có thời hạn đến 3 năm, kèm theo hình phạt bổ sung như cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề từ 1 đến 5 năm.

3. Tại sao số vụ án xét xử về tội cho vay lãi nặng còn thấp so với thực tế?
   Nguyên nhân do thủ tục chứng minh phức tạp, thiếu văn bản hướng dẫn chi tiết, thủ đoạn phạm tội tinh vi, khó thu thập chứng cứ và người bị hại thường ngại tố cáo.

4. Luật hình sự Việt Nam có học hỏi gì từ pháp luật nước ngoài về tội này?
   Việt Nam tham khảo quy định của Trung Quốc và Đức về phạm vi xử lý, mức hình phạt và chủ thể chịu trách nhiệm để đề xuất hoàn thiện, như tăng mức phạt tiền dựa trên số tiền thu lợi bất chính và mở rộng chủ thể pháp nhân.

5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả phòng chống tội cho vay lãi nặng?
   Hoàn thiện pháp luật, tăng cường hướng dẫn, đào tạo cán bộ, phối hợp liên ngành và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng là các giải pháp thiết thực và cần thực hiện đồng bộ.

Kết luận

• Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự tại tỉnh Hải Dương giai đoạn 2017-2023.
• Phân tích chi tiết các quy định pháp luật Việt Nam và so sánh với một số quốc gia để rút ra bài học kinh nghiệm.
• Đánh giá thực trạng tội phạm và hiệu quả xử lý còn nhiều hạn chế, số vụ án và bị cáo có xu hướng tăng nhanh.
• Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực điều tra, xét xử và tuyên truyền pháp luật.
• Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm hoàn thiện khung pháp lý, đào tạo chuyên môn và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả phòng, chống tội phạm cho vay lãi nặng.

Để góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và ổn định trật tự xã hội, các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu cần tiếp tục quan tâm, nghiên cứu và triển khai các giải pháp đề xuất trong luận văn.