I. Khái quát về hoạt động bán hàng đa cấp và người tham gia bán hàng đa cấp
Hoạt động bán hàng đa cấp (BHĐC) là một phương thức kinh doanh đang phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam. Theo định nghĩa tại Nghị định số 40/2018/NĐ-CP, BHĐC là hình thức kinh doanh thông qua mạng lưới người tham gia, trong đó người tham gia không chỉ bán hàng hóa mà còn có thể tuyển dụng thêm người khác tham gia vào mạng lưới. Điều này tạo ra một hệ thống phân phối hàng hóa có nhiều cấp độ, giúp tăng cường khả năng tiếp cận thị trường. Tuy nhiên, mô hình này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là đối với người tham gia khi họ có thể trở thành nạn nhân của các doanh nghiệp lừa đảo. Những doanh nghiệp này thường lợi dụng sự nhẹ dạ của người tiêu dùng, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về tài chính và tâm lý cho những người tham gia. Theo số liệu thống kê, số lượng người tham gia vào BHĐC tại Việt Nam đã tăng mạnh trong những năm qua, nhưng cũng đi kèm với đó là sự gia tăng của các vụ lừa đảo trong lĩnh vực này. Do đó, việc xây dựng một cơ chế bảo vệ người tham gia là cần thiết để đảm bảo quyền lợi cho họ.
1.1 Khái niệm về hoạt động bán hàng đa cấp
Thuật ngữ bán hàng đa cấp xuất hiện lần đầu tiên tại Việt Nam trong Luật Cạnh tranh 2004. Theo đó, hoạt động này được định nghĩa là phương thức tiếp thị hàng hóa thông qua mạng lưới người tham gia. Đặc điểm nổi bật của BHĐC là người tham gia không chỉ bán hàng mà còn có thể nhận hoa hồng từ việc tuyển dụng thêm người khác vào mạng lưới. Điều này tạo ra một mô hình kinh doanh có tính chất kim tự tháp, nơi mà những người ở cấp trên có thể thu được lợi ích lớn hơn từ việc phát triển mạng lưới dưới họ. Tuy nhiên, điều này cũng dẫn đến những rủi ro lớn cho người tham gia, đặc biệt là khi doanh nghiệp không tuân thủ quy định pháp luật, dẫn đến việc người tham gia không nhận được quyền lợi chính đáng của mình.
II. Thực tiễn thực hiện cơ chế bảo vệ người tham gia bán hàng đa cấp tại Việt Nam
Mặc dù có sự phát triển mạnh mẽ của bán hàng đa cấp, thực tiễn cho thấy rằng cơ chế bảo vệ người tham gia vẫn còn nhiều hạn chế. Hiện nay, các quy định pháp luật về BHĐC tại Việt Nam chủ yếu được quy định trong các nghị định như Nghị định số 40/2018/NĐ-CP. Tuy nhiên, việc thực thi các quy định này chưa thực sự hiệu quả. Nhiều người tham gia vẫn phải đối mặt với các rủi ro lớn từ các doanh nghiệp không minh bạch. Những hạn chế trong công tác quản lý và giám sát của các cơ quan chức năng đã dẫn đến nhiều vụ việc lừa đảo, gây thiệt hại cho hàng triệu người tham gia. Một trong những nguyên nhân chính là sự thiếu hụt thông tin minh bạch về các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này. Chính vì vậy, việc nâng cao hiệu quả thực thi cơ chế bảo vệ người tham gia là một yêu cầu cấp thiết.
2.1 Những thành tựu đã đạt được
Trong thời gian qua, Việt Nam đã có những bước tiến nhất định trong việc quản lý hoạt động bán hàng đa cấp. Các cơ quan chức năng đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh hoạt động này, tạo ra hành lang pháp lý cho các doanh nghiệp hoạt động hợp pháp. Một số doanh nghiệp đã thực hiện tốt các quy định, góp phần nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực BHĐC. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn chưa đủ để bảo vệ triệt để quyền lợi của người tham gia, khi mà các doanh nghiệp lừa đảo vẫn tồn tại và hoạt động một cách tinh vi.
III. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật và giải pháp thi hành cơ chế bảo vệ người tham gia bán hàng đa cấp tại Việt Nam
Để nâng cao hiệu quả của cơ chế bảo vệ người tham gia, cần thiết phải hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến bán hàng đa cấp. Một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này. Các cơ quan chức năng cần có những biện pháp mạnh mẽ để xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. Đồng thời, cần xây dựng một hệ thống thông tin minh bạch về các doanh nghiệp BHĐC, giúp người tham gia có thể dễ dàng tra cứu và đánh giá độ tin cậy của các doanh nghiệp. Ngoài ra, việc đào tạo người tham gia về cách nhận diện các dấu hiệu lừa đảo cũng là một giải pháp quan trọng giúp họ bảo vệ quyền lợi của mình.
3.1 Định hướng hoàn thiện các quy định pháp luật về bảo vệ người tham gia
Cần thiết phải xây dựng một khung pháp lý rõ ràng hơn về bảo vệ người tham gia trong hoạt động bán hàng đa cấp. Các quy định cần phải cụ thể hóa quyền lợi và nghĩa vụ của người tham gia, đồng thời quy định trách nhiệm của các doanh nghiệp trong việc cung cấp thông tin minh bạch. Việc này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người tham gia mà còn nâng cao tính minh bạch trong hoạt động của các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần có những biện pháp khuyến khích các doanh nghiệp thực hiện tốt các quy định pháp luật, từ đó tạo ra môi trường kinh doanh lành mạnh và bền vững.
