I. Tổng Quan Về Quyền Con Người Của Trẻ Em Trong TTDS
Trong bối cảnh cải cách tư pháp, bảo đảm quyền con người là trọng tâm. Nghị quyết 49-NQ/TW khẳng định tư pháp là chỗ dựa của nhân dân, bảo vệ công lý và quyền con người. Hiến pháp 2013, Điều 14 nêu rõ các quyền con người được tôn trọng. Bảo đảm quyền con người là hoạt động quan trọng để đưa chủ trương của Đảng vào thực tiễn. Quyền con người là đề tài được quan tâm nghiên cứu, có ý nghĩa định hướng xây dựng hệ thống pháp luật. Việt Nam đã ký kết nhiều điều ước quốc tế về quyền con người, thể hiện trách nhiệm với cộng đồng quốc tế. Nghiên cứu về quyền con người có ý nghĩa thực tiễn nhằm đóng góp ý kiến khoa học, nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền con người trên thực tế. Tuy nhiên, cần nghiên cứu cụ thể, chuyên sâu để đạt hiệu quả thực tế. Tác giả quan tâm đặc biệt đến lĩnh vực bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên (NCTN) trong tố tụng dân sự (TTDS).
1.1. Khái niệm Quyền Con Người và Đặc điểm Pháp lý
Quyền con người là những giá trị cơ bản nhất của mỗi con người, bao gồm tất cả các giá trị nhân phẩm, sự tự do, lợi ích cơ bản của con người; bình đẳng và phổ biến giữa mọi cá nhân trong xã hội, được áp dụng trong tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội…và được bảo đảm bởi các hệ thống pháp luật quốc gia và quốc tế. Từ định nghĩa trên có thể nêu ra các đặc điểm cơ bản của quyền con người là tính phổ biến, tính không thể chuyển nhượng, tính không thể phân chia và tính liên hệ và phụ thuộc lẫn nhau.
1.2. Quyền Trẻ Em Trong Tố Tụng Dân Sự Định Nghĩa và Phạm Vi
Bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên trong tố tụng dân sự là việc nhà nước và các chủ thể có thẩm quyền thực hiện các biện pháp pháp lý, kinh tế, xã hội để bảo vệ và thúc đẩy các quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên khi tham gia vào quá trình tố tụng dân sự. Điều này bao gồm quyền được thông báo, quyền được tham gia, quyền được bảo vệ và quyền được xét xử công bằng.
1.3. Ý nghĩa của việc Bảo Vệ Quyền Lợi Người Chưa Thành Niên
Việc bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên trong tố tụng dân sự có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ sự phát triển toàn diện của trẻ em, đảm bảo công bằng xã hội và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, nó cũng thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc thực hiện các điều ước quốc tế về quyền trẻ em.
II. Thực Trạng Bảo Vệ Quyền Lợi Của Trẻ Em Trong TTDS
Về nguyên tắc, mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật. Tuy nhiên, do những đặc điểm khách quan về thể chất, nhận thức, sức khỏe, tâm sinh lý mà giữa các nhóm đối tượng chủ thể của quan hệ pháp luật có năng lực hành vi khác nhau; từ đó dẫn đến cách thức tham gia quan hệ pháp luật của họ khác nhau. Điển hình trong số đó là nhóm đối tượng người chưa thành niên. Xuất phát từ thực tế tham gia tố tụng tại Tòa án của người chưa thành niên với tư cách đương sự, tác giả nhận thấy việc bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên trong tố tụng dân sự còn nhiều hạn chế. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc trong việc bảo đảm quyền con người của đương sự là người chưa thành niên nói riêng và bảo đảm quyền con người ở Việt Nam nói chung.
2.1. Hạn chế trong quy định pháp luật về Quyền Trẻ Em
Pháp luật hiện hành còn thiếu các quy định cụ thể về thủ tục tố tụng thân thiện với trẻ em, chưa đảm bảo đầy đủ quyền được tham gia và bày tỏ ý kiến của trẻ em trong quá trình tố tụng. Ngoài ra, việc tiếp cận dịch vụ pháp lý và trợ giúp pháp lý cho trẻ em còn gặp nhiều khó khăn.
2.2. Khó khăn trong thực tiễn áp dụng pháp luật về Quyền Trẻ Em
Nhận thức của một số cán bộ tư pháp và người dân về quyền con người của người chưa thành niên còn hạn chế, dẫn đến việc áp dụng pháp luật chưa đầy đủ và hiệu quả. Bên cạnh đó, nguồn lực dành cho công tác bảo vệ trẻ em trong tố tụng còn thiếu, ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của công tác này.
2.3. Thiếu hụt nguồn lực và đào tạo về Thẩm Phán Thân Thiện Với Trẻ Em
Số lượng thẩm phán và cán bộ tư pháp được đào tạo chuyên sâu về quyền trẻ em và kỹ năng làm việc với trẻ em còn hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến khả năng giải quyết các vụ việc liên quan đến trẻ em một cách công bằng và hiệu quả.
III. Giải Pháp Bảo Đảm Quyền Của Người Chưa Thành Niên Trong TTDS
Hoạt động nghiên cứu khoa học pháp lý về quyền con người của người chưa thành niên ở Việt Nam, có ý nghĩa thực tiễn to lớn. Tuy nhiên, tác giả nhận thấy thực trạng nghiên cứu khoa học về người chưa thành niên trong tố tụng chủ yếu dành sự quan tâm đến đối tượng bị can, bị cáo là người chưa thành niên. Đối với vấn đề bảo đảm quyền con người của NCTN trong TTDS, còn thiếu nhiều sự nghiên cứu khoa học pháp lý. Điều này cho thấy việc bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên hiện nay chưa thực sự đầy đủ. Bởi trong điều kiện kinh tế - xã hội ở nước ta hiện tại, nhóm đối tượng này đang ngày càng tham gia nhiều hơn vào các quan hệ pháp luật, trong đó có quan hệ pháp luật dân sự, TTDS. Thực tiễn hoạt động của Tòa án nhân dân cho thấy sự gia tăng về số lượng các vụ việc dân sự có sự tham gia của đương sự là người chưa thành niên, và trong nhiều trường hợp, quyền con người của họ chưa được bảo đảm.
3.1. Hoàn thiện pháp luật về Thủ Tục Tố Tụng Dân Sự Cho Trẻ Em
Cần bổ sung các quy định cụ thể về thủ tục tố tụng thân thiện với trẻ em, đảm bảo quyền được tham gia và bày tỏ ý kiến của trẻ em trong quá trình tố tụng. Đồng thời, cần quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em.
3.2. Nâng cao nhận thức về Quyền Con Người Của Trẻ Vị Thành Niên
Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về quyền trẻ em cho cán bộ tư pháp, người dân và trẻ em. Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ tư pháp về kỹ năng làm việc với trẻ em và giải quyết các vụ việc liên quan đến trẻ em.
3.3. Tăng cường nguồn lực cho công tác Bảo Vệ Quyền Lợi Trẻ Em
Đầu tư nguồn lực cho công tác bảo vệ trẻ em trong tố tụng, bao gồm việc tăng cường số lượng và chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác bảo vệ trẻ em, xây dựng cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ cho công tác này. Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội và cộng đồng vào công tác bảo vệ trẻ em.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Giải Quyết Tranh Chấp Liên Quan Đến Trẻ Em
Việc nghiên cứu đề tài hướng tới mục đích đóng góp vào việc hoàn thiện các quy định pháp luật về bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên trong tố tụng dân sự - thế hệ chủ nhân tương lai của đất nước. Luận văn đưa ra một khái niệm bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên dưới góc độ khoa học pháp lý TTDS; hệ thống hóa các quy phạm pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về bảo đảm QCN của NCTN; Chỉ ra những mặt hạn chế của thực trạng áp dụng pháp luật Việt Nam về vấn đề này; Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động bảo đảm QCN của NCTN trong TTDS.
4.1. Ly Hôn Và Quyền Nuôi Con Bảo vệ lợi ích tốt nhất của trẻ
Trong các vụ án ly hôn, tòa án cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố liên quan đến quyền nuôi con, đảm bảo lợi ích tốt nhất của trẻ em được đặt lên hàng đầu. Cần lắng nghe ý kiến của trẻ em và xem xét nguyện vọng của trẻ em một cách nghiêm túc.
4.2. Bồi Thường Thiệt Hại Cho Người Chưa Thành Niên Đảm bảo công bằng
Khi người chưa thành niên bị thiệt hại về vật chất hoặc tinh thần, cần được bồi thường đầy đủ và kịp thời. Mức bồi thường phải tương xứng với mức độ thiệt hại và đảm bảo người chưa thành niên có thể phục hồi và tái hòa nhập cộng đồng.
4.3. Thừa Kế Và Quyền Của Người Chưa Thành Niên Bảo vệ tài sản
Khi người chưa thành niên được hưởng thừa kế, cần có biện pháp bảo vệ tài sản thừa kế của người chưa thành niên, đảm bảo tài sản được sử dụng đúng mục đích và mang lại lợi ích cho người chưa thành niên.
V. Quan Điểm Về Bảo Đảm Quyền Con Người Của Trẻ Em TTDS
Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước và pháp luật. Một số quan điểm của Liên hợp quốc và cộng đồng quốc tế, pháp luật nhân quyền quốc tế và pháp luật khu vực về bảo đảm QCN của NCTN hiện nay. Quan điểm của một số học giả pháp lý, nhà lập pháp và thực tiễn thi hành luật trên thế giới, khu vực và Việt Nam. Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; đồng thời kết hợp với các phương pháp cụ thể, bao gồm: phân tích, tổng hợp, thống kê, điều tra xã hội học, luật học so sánh, phương pháp tiếp cận dựa trên quyền (HRBA - A Human Rights-Based Approach),. để luận giải làm rõ mục tiêu, nhiệm vụ của luận văn cũng như những vấn đề nghiên cứu được đặt ra.
5.1. Quyền Được Biết Và Bày Tỏ Ý Kiến Nguyên tắc then chốt
Người chưa thành niên có quyền được biết về các vấn đề liên quan đến mình và có quyền bày tỏ ý kiến của mình về các vấn đề đó. Ý kiến của người chưa thành niên phải được lắng nghe và xem xét một cách nghiêm túc.
5.2. Quyền Được Trợ Giúp Pháp Lý Tiếp cận công lý
Người chưa thành niên có quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí khi tham gia vào quá trình tố tụng. Trợ giúp pháp lý phải được cung cấp bởi luật sư hoặc người có trình độ chuyên môn phù hợp.
5.3. Quyền Được Xét Xử Thân Thiện Môi trường an toàn
Quá trình xét xử phải được thực hiện trong môi trường thân thiện với trẻ em, đảm bảo trẻ em không bị căng thẳng, sợ hãi hoặc bị tổn thương về tâm lý. Cần có sự tham gia của các chuyên gia tâm lý và xã hội trong quá trình xét xử.
VI. Kết Luận Tương Lai Của Quyền Trẻ Em Trong Tố Tụng
Luận văn đưa ra một khái niệm bảo đảm quyền con người của người chưa thành niên dưới góc độ khoa học pháp lý TTDS; hệ thống hóa các quy phạm pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về bảo đảm QCN của NCTN; Chỉ ra những mặt hạn chế của thực trạng áp dụng pháp luật Việt Nam về vấn đề này; Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động bảo đảm QCN của NCTN trong TTDS. Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách, các cơ quan tư pháp và các tổ chức xã hội trong việc xây dựng và thực hiện các chính sách và chương trình bảo vệ quyền trẻ em trong tố tụng dân sự.
6.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về Quyền Trẻ Em
Tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về quyền trẻ em trong tố tụng dân sự, đảm bảo phù hợp với các điều ước quốc tế và thực tiễn Việt Nam.
6.2. Nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ tư pháp
Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ tư pháp về kỹ năng làm việc với trẻ em và giải quyết các vụ việc liên quan đến trẻ em.
6.3. Tăng cường hợp tác quốc tế về Bảo Vệ Quyền Trẻ Em
Tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác trong việc chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi các mô hình tốt về bảo vệ quyền trẻ em trong tố tụng dân sự.
