I. Những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử vụ án hình sự
Bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử hình sự là một trong những nguyên tắc cơ bản của pháp luật hình sự Việt Nam. Khái niệm này không chỉ thể hiện sự tôn trọng quyền con người mà còn phản ánh bản chất của một hệ thống tư pháp công bằng. Quyền của bị cáo bao gồm quyền được biết về các cáo buộc, quyền bào chữa, quyền tham gia vào quá trình xét xử và quyền kháng cáo. Theo Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, bị cáo là người đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử, và từ thời điểm này, quyền lợi của họ cần được bảo vệ một cách nghiêm túc. Việc bảo đảm quyền của bị cáo không chỉ là trách nhiệm của Tòa án mà còn là của toàn bộ hệ thống tư pháp, bao gồm Viện kiểm sát và các cơ quan điều tra. "Bảo đảm quyền là hoạt động của Nhà nước nhằm thiết lập và thực hiện các quyền trên cơ sở những đảm bảo chắc chắn về quyền của mỗi con người". Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các biện pháp cụ thể để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bị cáo, nhằm tránh những sai sót có thể dẫn đến oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm.
II. Quy định của pháp luật hiện hành về bảo đảm quyền của bị cáo trong hoạt động xét xử sơ thẩm
Pháp luật hiện hành đã đưa ra nhiều quy định nhằm bảo đảm quyền của bị cáo trong quá trình xét xử. Theo đó, các quyền này bao gồm quyền được thông báo về vụ án, quyền bào chữa, quyền yêu cầu triệu tập người làm chứng, và quyền kháng cáo bản án. Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 đã quy định rõ ràng các quyền này, nhằm đảm bảo rằng bị cáo có thể tham gia đầy đủ vào quá trình xét xử. "Bảo đảm quyền của bị cáo không chỉ là một yêu cầu pháp lý mà còn là một yêu cầu đạo đức trong hoạt động tư pháp". Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều hạn chế trong việc thực hiện các quyền này, đặc biệt là trong các phiên tòa sơ thẩm. Việc thiếu sự tham gia của luật sư hoặc sự không rõ ràng trong các quy trình tố tụng có thể dẫn đến việc quyền lợi của bị cáo không được bảo vệ đầy đủ.
III. Tình hình thực tiễn bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại TAND quận Hoàn Kiếm
Tại TAND quận Hoàn Kiếm, thực tiễn bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm đã cho thấy nhiều vấn đề cần được cải thiện. Theo thống kê từ năm 2016 đến tháng 6 năm 2020, tỷ lệ tham gia của luật sư trong các phiên tòa còn thấp, điều này ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ quyền lợi của bị cáo. "Việc bảo đảm quyền của bị cáo không chỉ phụ thuộc vào quy định pháp luật mà còn liên quan đến sự thực thi của các cơ quan tư pháp". Các vụ án thường xuyên gặp phải tình trạng hoãn phiên tòa, dẫn đến việc quyền bào chữa của bị cáo không được thực hiện đúng mức. Hơn nữa, một số quyết định của Tòa án về việc áp dụng biện pháp ngăn chặn cũng cần được xem xét lại để đảm bảo tính hợp lý và công bằng. Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của bị cáo mà còn tác động đến uy tín của hệ thống tư pháp.
IV. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực của những người tiến hành tố tụng
Để bảo đảm quyền của bị cáo trong xét xử sơ thẩm, cần thiết phải có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Trước hết, việc hoàn thiện các quy định pháp luật là rất quan trọng. Cần xem xét lại các điều khoản trong Bộ luật Tố tụng hình sự để tăng cường tính minh bạch và công bằng trong quá trình xét xử. "Giải pháp nâng cao năng lực của những người tiến hành tố tụng là cần thiết để đảm bảo quyền lợi của bị cáo". Điều này bao gồm việc đào tạo chuyên môn cho các thẩm phán, kiểm sát viên và luật sư, nhằm nâng cao kỹ năng và nhận thức về quyền của bị cáo. Bên cạnh đó, cần tăng cường sự giám sát và kiểm tra của các cơ quan chức năng đối với hoạt động xét xử, nhằm phát hiện kịp thời những vi phạm và khắc phục. Các giải pháp này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của bị cáo mà còn góp phần nâng cao chất lượng hoạt động tư pháp tại Việt Nam.
