Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu của các cơ quan nhà nước nhằm đảm bảo quản lý xã hội hiệu quả và phát triển bền vững. Tại Việt Nam, Luật Ban hành văn bản QPPL năm 2015 cùng các văn bản hướng dẫn đã tạo hành lang pháp lý chặt chẽ cho hoạt động này. Tỉnh Ninh Thuận, với diện tích 3.358 km² và dân số gần 600.000 người, là một địa phương có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế biển, năng lượng tái tạo và du lịch. Trong giai đoạn 2016-2023, HĐND và UBND tỉnh Ninh Thuận đã ban hành nhiều văn bản QPPL nhằm cụ thể hóa các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thúc đẩy tăng trưởng GRDP đạt 9,4% năm 2023, cao hơn mức trung bình cả nước.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn tồn tại những hạn chế trong quy trình và chất lượng văn bản QPPL, ảnh hưởng đến hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng ban hành văn bản QPPL của HĐND và UBND tỉnh Ninh Thuận từ năm 2016 đến 2023, nhận diện các bất cập và nguyên nhân, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động này. Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại tỉnh Ninh Thuận, với trọng tâm là các văn bản QPPL do HĐND và UBND tỉnh ban hành, nhằm góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp luật hành chính, đặc biệt là:

  • Lý thuyết về văn bản quy phạm pháp luật (QPPL): Văn bản QPPL là công cụ pháp lý chứa đựng các quy tắc xử sự chung, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành theo trình tự, thủ tục quy định, có hiệu lực bắt buộc trong phạm vi lãnh thổ nhất định và được Nhà nước bảo đảm thực hiện.

  • Mô hình quản lý nhà nước theo pháp luật: Nhấn mạnh vai trò của HĐND và UBND cấp tỉnh trong việc ban hành văn bản QPPL nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội địa phương, đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, minh bạch và khả thi.

  • Khái niệm về trình tự, thủ tục ban hành văn bản QPPL: Bao gồm quy trình thông thường và rút gọn, với các bước lập đề nghị, soạn thảo, lấy ý kiến, thẩm định, thẩm tra, thông qua và ban hành.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: văn bản QPPL, thẩm quyền ban hành, trình tự thủ tục, hiệu lực pháp lý, tính khả thi và minh bạch trong ban hành văn bản.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh và thống kê. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Văn bản pháp luật hiện hành liên quan đến ban hành văn bản QPPL (Luật Ban hành văn bản QPPL 2015 và các nghị định hướng dẫn).

  • Báo cáo, số liệu thống kê của UBND tỉnh Ninh Thuận về hoạt động ban hành văn bản QPPL giai đoạn 2016-2023.

  • Tài liệu, báo cáo hoạt động của HĐND và UBND tỉnh, các nghị quyết, quyết định đã ban hành.

Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ văn bản QPPL do HĐND và UBND tỉnh Ninh Thuận ban hành trong giai đoạn nghiên cứu, với hơn 300 văn bản được phân tích. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn diện nhằm đảm bảo tính khách quan và đầy đủ. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ, đánh giá chất lượng văn bản và quy trình ban hành. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2023 đến tháng 8/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng và phạm vi văn bản QPPL: Từ năm 2016 đến tháng 8/2023, HĐND và UBND tỉnh Ninh Thuận đã ban hành tổng cộng 293 nghị quyết và 93 quyết định QPPL, tập trung vào các lĩnh vực kinh tế - xã hội, tài nguyên môi trường, phát triển năng lượng tái tạo và chính sách xã hội. Tỷ lệ văn bản ban hành đúng thẩm quyền đạt khoảng 95%.

  2. Chất lượng văn bản: Khoảng 85% văn bản QPPL được đánh giá có nội dung phù hợp với quy định pháp luật cấp trên và đáp ứng yêu cầu thực tiễn địa phương. Tuy nhiên, còn khoảng 15% văn bản có nội dung chưa rõ ràng, thiếu tính khả thi hoặc chưa cập nhật kịp thời các quy định mới.

  3. Quy trình ban hành: Quy trình ban hành văn bản QPPL của HĐND và UBND tỉnh cơ bản tuân thủ các bước theo quy định pháp luật, trong đó 90% văn bản được lấy ý kiến góp ý đầy đủ, 80% dự thảo được thẩm định bởi Sở Tư pháp. Tuy nhiên, có khoảng 10% văn bản ban hành theo thủ tục rút gọn mà không tổ chức lấy ý kiến, gây hạn chế về tính minh bạch.

  4. Hiệu quả thực thi: Văn bản QPPL đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng tái tạo với 58 dự án hoàn thành, công suất 3.870 MW, sản lượng điện tăng 65,2% so với năm 2020. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công đạt 70,6% kế hoạch năm 2023, cao hơn mức trung bình cả nước.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế về chất lượng văn bản là do năng lực soạn thảo còn hạn chế, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan và áp lực thời gian trong một số trường hợp cấp bách. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, Ninh Thuận có tỷ lệ lấy ý kiến và thẩm định cao hơn, nhưng vẫn cần cải thiện tính minh bạch và khả thi của văn bản. Việc áp dụng thủ tục rút gọn trong khoảng 10% trường hợp tuy phù hợp với yêu cầu cấp bách nhưng cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ hơn để tránh sai sót.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện số lượng văn bản QPPL theo năm, biểu đồ tròn phân bổ tỷ lệ văn bản theo lĩnh vực, bảng so sánh tỷ lệ lấy ý kiến và thẩm định giữa các năm, giúp minh họa rõ nét hiệu quả và hạn chế trong quy trình ban hành.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực soạn thảo: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật lập pháp, kỹ năng soạn thảo văn bản QPPL cho cán bộ chuyên môn thuộc UBND và các Ban của HĐND tỉnh, nhằm nâng cao chất lượng nội dung và tính khả thi của văn bản. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, chủ thể thực hiện là Sở Tư pháp phối hợp với Trường Đại học Luật Hà Nội.

  2. Hoàn thiện quy trình lấy ý kiến và thẩm định: Ban hành quy định chi tiết về việc lấy ý kiến rộng rãi, minh bạch, đặc biệt với các văn bản có ảnh hưởng lớn đến người dân và doanh nghiệp. Tăng cường vai trò của Sở Tư pháp trong thẩm định dự thảo, đảm bảo 100% văn bản QPPL được thẩm định trước khi trình ban hành. Thời gian áp dụng trong 6 tháng, chủ thể là Thường trực HĐND và UBND tỉnh.

  3. Xây dựng hệ thống quản lý văn bản điện tử: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, theo dõi quy trình xây dựng, ban hành và thực thi văn bản QPPL, giúp tăng tính minh bạch, giảm thiểu sai sót và rút ngắn thời gian xử lý. Dự kiến triển khai trong 18 tháng, chủ thể là Văn phòng UBND tỉnh phối hợp Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả văn bản: Thiết lập cơ chế giám sát định kỳ việc thực hiện các văn bản QPPL, đánh giá tác động thực tiễn và đề xuất sửa đổi, bổ sung kịp thời. Thời gian thực hiện liên tục hàng năm, chủ thể là các Ban của HĐND tỉnh và UBND tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức các cơ quan nhà nước địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, kỹ thuật xây dựng và ban hành văn bản QPPL, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

  2. Các nhà nghiên cứu, giảng viên luật: Cung cấp tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật hành chính và luật hiến pháp liên quan đến hoạt động ban hành văn bản QPPL cấp tỉnh.

  3. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Hỗ trợ trong việc thực hiện chức năng giám sát, thẩm tra và quyết định các văn bản QPPL phù hợp với thực tiễn địa phương.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức xã hội: Hiểu rõ hơn về cơ chế pháp lý, chính sách địa phương, từ đó chủ động tham gia góp ý, phản biện và thực hiện quyền, nghĩa vụ theo quy định.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn bản quy phạm pháp luật của HĐND và UBND tỉnh có đặc điểm gì nổi bật?
    Văn bản QPPL của HĐND và UBND tỉnh là công cụ pháp lý điều chỉnh các quan hệ xã hội trong phạm vi địa phương, có hiệu lực bắt buộc, được ban hành theo trình tự, thủ tục chặt chẽ, đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp và phù hợp với điều kiện thực tiễn.

  2. Quy trình ban hành văn bản QPPL gồm những bước nào?
    Quy trình gồm lập đề nghị xây dựng, soạn thảo, lấy ý kiến góp ý, thẩm định, thẩm tra, thông qua và ban hành. Trong trường hợp cấp bách, có thể áp dụng thủ tục rút gọn với một số bước được đơn giản hóa.

  3. Tại sao cần lấy ý kiến rộng rãi trong xây dựng văn bản QPPL?
    Lấy ý kiến giúp đảm bảo tính minh bạch, khách quan, nâng cao chất lượng văn bản, đồng thời tạo điều kiện cho các đối tượng chịu tác động trực tiếp tham gia góp ý, góp phần tăng tính khả thi và hiệu quả thực thi.

  4. Những hạn chế thường gặp trong ban hành văn bản QPPL tại địa phương là gì?
    Bao gồm nội dung văn bản chưa rõ ràng, thiếu tính khả thi, quy trình lấy ý kiến chưa đầy đủ, thời gian ban hành gấp rút dẫn đến sai sót, và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng văn bản QPPL của HĐND và UBND tỉnh?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình lấy ý kiến và thẩm định, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý văn bản, đồng thời thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả thực thi văn bản.

Kết luận

  • Văn bản QPPL của HĐND và UBND tỉnh Ninh Thuận đóng vai trò quan trọng trong quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương giai đoạn 2016-2023.
  • Quy trình ban hành cơ bản tuân thủ quy định pháp luật, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về chất lượng nội dung và tính minh bạch trong một số trường hợp.
  • Hoạt động ban hành văn bản đã góp phần thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, du lịch và các lĩnh vực kinh tế trọng điểm của tỉnh.
  • Cần triển khai các giải pháp nâng cao năng lực soạn thảo, hoàn thiện quy trình, ứng dụng công nghệ và tăng cường giám sát để nâng cao hiệu quả ban hành văn bản QPPL.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng tỉnh Ninh Thuận sớm thực hiện các khuyến nghị nhằm đảm bảo hệ thống pháp luật địa phương ngày càng đồng bộ, hiện đại và phù hợp với thực tiễn phát triển.

Call-to-action: Các cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan được khuyến khích nghiên cứu, áp dụng kết quả luận văn để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và góp phần phát triển bền vững tỉnh Ninh Thuận trong thời gian tới.