Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXHTN) là một chính sách quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, nhằm ổn định cuộc sống người lao động và đảm bảo chất lượng cuộc sống trọn đời cho người tham gia. Tính đến tháng 5 năm 2022, cả nước có hơn 1.3 triệu lao động tham gia BHXHTN, tương đương khoảng 39.5% lực lượng lao động. Tuy nhiên, tại Thành phố Hồ Chí Minh, số người tham gia BHXHTN lại giảm mạnh, chỉ còn khoảng 27,845 người, giảm 45% so với trước đó. Điều này đặt ra vấn đề cấp thiết về việc tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua BHXHTN của người dân tại thành phố này.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu xác định các yếu tố thúc đẩy và cản trở ý định mua BHXHTN của người dân tại Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao tỷ lệ tham gia. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào người dân chưa tham gia BHXHTN và những người từng tham gia BHXH bắt buộc nhưng bị gián đoạn, có nhu cầu tiếp tục tham gia BHXHTN. Thời gian thu thập dữ liệu chính thức diễn ra từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2022.

Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ nằm ở việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm cho các lý thuyết hành vi trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội mà còn giúp cơ quan BHXH Thành phố Hồ Chí Minh nhận diện và kiểm soát các yếu tố ảnh hưởng, từ đó phát triển chính sách phù hợp nhằm mở rộng đối tượng tham gia BHXHTN, góp phần giảm thiểu gánh nặng xã hội trong tương lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng ba lý thuyết hành vi chính để xây dựng mô hình nghiên cứu:

  • Thuyết hành động hợp lý (TRA): Giải thích ý định hành vi dựa trên thái độ và chuẩn chủ quan của cá nhân đối với hành vi đó.
  • Thuyết hành vi có kế hoạch (TPB): Mở rộng TRA bằng cách bổ sung yếu tố nhận thức kiểm soát hành vi, giúp dự đoán hành vi trong những trường hợp không hoàn toàn kiểm soát được.
  • Lý thuyết lý do hành vi (BRT): Xem xét cả lý do ủng hộ và lý do phản đối hành vi, giúp hiểu rõ hơn về các động lực và rào cản ảnh hưởng đến ý định hành vi.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm thái độ, chuẩn chủ quan, nhận thức kiểm soát hành vi, nhận biết, rào cản giá trị, rủi ro tài chính và rủi ro hiệu quả. Thái độ, chuẩn chủ quan và nhận thức kiểm soát hành vi được xem là các yếu tố thúc đẩy tích cực, trong khi rào cản giá trị, rủi ro tài chính và rủi ro hiệu quả là các yếu tố cản trở ý định mua BHXHTN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm định tính và định lượng, thực hiện qua ba giai đoạn:

  1. Nghiên cứu định tính: Phân tích lý thuyết nền và xây dựng bảng câu hỏi sơ bộ dựa trên các thang đo kế thừa từ nghiên cứu trước. Bảng câu hỏi được hiệu chỉnh bởi 6 chuyên gia tại Bảo hiểm xã hội Thành phố Hồ Chí Minh để phù hợp với bối cảnh địa phương.

  2. Nghiên cứu định lượng sơ bộ: Khảo sát 60 người dân tại Thành phố Hồ Chí Minh để kiểm định độ tin cậy và giá trị thang đo bằng phần mềm SPSS, sử dụng kiểm định Cronbach’s Alpha.

  3. Nghiên cứu định lượng chính thức: Thu thập dữ liệu từ 317 người dân chưa tham gia BHXHTN hoặc từng tham gia BHXH bắt buộc nhưng bị gián đoạn, sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện. Dữ liệu được phân tích bằng SPSS và AMOS để thực hiện phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM), kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.

Thời gian thu thập dữ liệu chính thức diễn ra trong tháng 4 năm 2022, với phạm vi nghiên cứu tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thái độ ảnh hưởng tích cực đến ý định mua BHXHTN: Kết quả SEM cho thấy thái độ có hệ số tác động dương và có ý nghĩa thống kê, khẳng định người dân có thái độ tích cực sẽ có ý định mua BHXHTN cao hơn. Khoảng 72% người tham gia khảo sát đánh giá thái độ là yếu tố quan trọng.

  2. Chuẩn chủ quan tác động tích cực: Áp lực xã hội từ gia đình, bạn bè và đồng nghiệp có ảnh hưởng đáng kể đến ý định mua BHXHTN, với tỷ lệ tác động khoảng 65%. Người dân có xu hướng nghe theo lời khuyên từ những người quan trọng.

  3. Nhận thức kiểm soát hành vi đóng vai trò quan trọng: Người dân cảm nhận khả năng và điều kiện thực hiện việc mua BHXHTN ảnh hưởng tích cực đến ý định, với mức độ tác động khoảng 60%.

  4. Các yếu tố cản trở ý định mua BHXHTN: Rào cản giá trị, rủi ro tài chính và rủi ro hiệu quả đều có tác động tiêu cực đến ý định mua BHXHTN. Cụ thể, rào cản giá trị do người dân cảm thấy lợi ích không tương xứng với chi phí và thời gian đóng dài hạn; rủi ro tài chính do thu nhập không ổn định và mức đóng cao; rủi ro hiệu quả do nghi ngại về khả năng quỹ bảo hiểm và quyền lợi hạn chế. Tỷ lệ người dân nhận thấy các rào cản này chiếm khoảng 55-60%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây, như nghiên cứu của Bhatti & Husin (2019) và Hoàng Thu Thủy & Bùi Hoàng Minh Thư (2018), khi các yếu tố thái độ, chuẩn chủ quan và nhận thức kiểm soát hành vi được xác định là động lực chính thúc đẩy ý định mua bảo hiểm. Đồng thời, các rào cản giá trị và rủi ro tài chính cũng được xác nhận là những yếu tố cản trở quan trọng.

Nguyên nhân của các rào cản này có thể liên quan đến đặc điểm đối tượng tham gia BHXHTN chủ yếu là lao động tự do, thu nhập không ổn định, và chính sách BHXHTN hiện chỉ hỗ trợ hai chế độ hưu trí và tử tuất, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu bảo hiểm ngắn hạn như ốm đau, thai sản. Ngoài ra, ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 cũng làm giảm khả năng tài chính và sự quan tâm của người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ tác động của từng yếu tố lên ý định mua BHXHTN, hoặc bảng tổng hợp hệ số hồi quy và mức ý nghĩa của các biến trong mô hình SEM để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức và thái độ tích cực: Cơ quan BHXH cần triển khai các chiến dịch truyền thông đa dạng, giải thích rõ lợi ích và quyền lợi của BHXHTN, tập trung vào nhóm lao động tự do. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhận thức tích cực lên ít nhất 70% trong vòng 12 tháng.

  2. Phát huy vai trò của chuẩn chủ quan qua mạng lưới cộng đồng: Khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, nhóm cộng đồng và người có ảnh hưởng để tạo áp lực xã hội tích cực, thúc đẩy ý định mua BHXHTN. Thực hiện trong 6-9 tháng tới với sự phối hợp của các ban ngành địa phương.

  3. Cải thiện nhận thức kiểm soát hành vi bằng hỗ trợ thủ tục và tài chính: Đơn giản hóa thủ tục tham gia, cung cấp tư vấn trực tiếp và hỗ trợ tài chính cho nhóm thu nhập thấp, giúp người dân cảm thấy dễ dàng hơn khi tham gia BHXHTN. Triển khai thí điểm trong 1 năm.

  4. Giảm thiểu rào cản giá trị và rủi ro tài chính: Xem xét điều chỉnh chính sách hỗ trợ mức đóng, mở rộng quyền lợi bảo hiểm ngắn hạn để tăng giá trị cảm nhận của người tham gia. Đồng thời, tăng cường minh bạch và bảo đảm quỹ BHXHTN để giảm lo ngại về rủi ro hiệu quả. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm với sự phối hợp của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan Bảo hiểm xã hội và các nhà hoạch định chính sách: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách BHXHTN phù hợp với đặc điểm người dân Thành phố Hồ Chí Minh, giúp mở rộng đối tượng tham gia.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản trị kinh doanh và an sinh xã hội: Tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng các lý thuyết hành vi trong nghiên cứu ý định mua bảo hiểm xã hội, đồng thời bổ sung các yếu tố rào cản ít được khai thác trước đây.

  3. Doanh nghiệp bảo hiểm và các tổ chức tài chính: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng bảo hiểm xã hội tự nguyện, từ đó thiết kế sản phẩm và chiến lược tiếp thị hiệu quả hơn.

  4. Người lao động và cộng đồng dân cư tại Thành phố Hồ Chí Minh: Nâng cao nhận thức về BHXHTN, giúp người dân hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm khi tham gia, từ đó có quyết định đúng đắn về bảo hiểm xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXHTN khác gì so với BHXH bắt buộc?
    BHXHTN là hình thức tham gia tự nguyện, người tham gia được lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập và chỉ hưởng hai chế độ hưu trí và tử tuất, trong khi BHXH bắt buộc áp dụng cho người lao động có hợp đồng lao động và hưởng nhiều chế độ hơn như ốm đau, thai sản.

  2. Tại sao số người tham gia BHXHTN tại TP.HCM giảm mạnh?
    Nguyên nhân chính là do người dân chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích, gặp rào cản tài chính do thu nhập không ổn định, và lo ngại về hiệu quả của quỹ bảo hiểm, đặc biệt sau đại dịch Covid-19.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng tích cực đến ý định mua BHXHTN?
    Thái độ tích cực, chuẩn chủ quan từ người thân và cộng đồng, cùng với nhận thức kiểm soát hành vi là những yếu tố thúc đẩy mạnh mẽ ý định mua BHXHTN.

  4. Rào cản giá trị là gì và ảnh hưởng thế nào đến ý định mua BHXHTN?
    Rào cản giá trị là sự cảm nhận rằng lợi ích nhận được không tương xứng với chi phí và thời gian đóng dài hạn, khiến người dân do dự khi quyết định tham gia BHXHTN.

  5. Làm thế nào để tăng tỷ lệ tham gia BHXHTN tại TP.HCM?
    Cần tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức, đơn giản hóa thủ tục, hỗ trợ tài chính cho nhóm thu nhập thấp, đồng thời điều chỉnh chính sách để giảm rào cản và tăng giá trị cảm nhận của người tham gia.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định thái độ, chuẩn chủ quan và nhận thức kiểm soát hành vi là các yếu tố tích cực ảnh hưởng đến ý định mua BHXHTN của người dân tại Thành phố Hồ Chí Minh.
  • Rào cản giá trị, rủi ro tài chính và rủi ro hiệu quả là những yếu tố cản trở ý định mua BHXHTN.
  • Mô hình nghiên cứu kết hợp lý thuyết hành động hợp lý, hành vi có kế hoạch và lý do hành vi đã được kiểm định thành công với cỡ mẫu 317 người.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao tỷ lệ tham gia BHXHTN tại TP.HCM trong bối cảnh hiện nay.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp truyền thông, cải tiến chính sách và hỗ trợ tài chính trong vòng 1-2 năm tới nhằm gia tăng số lượng người tham gia BHXHTN.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội bền vững cho tương lai của người lao động tại Thành phố Hồ Chí Minh!