Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thương mại điện tử tại Việt Nam phát triển mạnh mẽ, số lượng người mua sắm trực tuyến đã tăng lên đáng kể, với khoảng 51 triệu người tiêu dùng trực tuyến vào năm 2022, tăng 13,5% so với năm trước. Tổng chi tiêu cho mua sắm trực tuyến đạt khoảng 12,42 tỷ USD, trong đó mặt hàng thời trang chiếm tỷ lệ cao với 69% người dùng Internet tham gia mua sắm các sản phẩm như giày dép, mỹ phẩm và quần áo. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, các ứng dụng di động mua sắm như Shopee, Lazada, Sendo và Tiktok ngày càng phổ biến, đặc biệt với thế hệ Gen Z – nhóm người sinh từ 1995 đến 2012, chiếm gần một phần ba dân số trong độ tuổi lao động và là lực lượng tiêu dùng chủ lực trong tương lai.

Nghiên cứu tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua sắm sản phẩm thời trang trên ứng dụng di động của Gen Z tại TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 12/2022 đến tháng 6/2023. Mục tiêu chính là xây dựng và kiểm định mô hình các yếu tố tác động đến ý định và hành vi mua sắm, từ đó đề xuất các hàm ý quản trị nhằm tăng cường hiệu quả kinh doanh trên nền tảng di động. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc giúp doanh nghiệp thương mại điện tử hiểu rõ hơn về hành vi tiêu dùng của Gen Z, đồng thời đóng góp khoa học vào lĩnh vực quản trị kinh doanh và thương mại điện tử tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp của nhiều lý thuyết và mô hình nghiên cứu nổi bật:

  • Thuyết hành động hợp lý (TRA): Giải thích mối quan hệ giữa thái độ, chuẩn chủ quan và ý định hành vi, nhấn mạnh vai trò của chuẩn chủ quan trong việc ảnh hưởng đến ý định mua sắm.
  • Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM): Tập trung vào hai yếu tố chính là nhận thức tính dễ sử dụng và nhận thức sự hữu ích, ảnh hưởng đến việc chấp nhận và sử dụng ứng dụng di động.
  • Thuyết nhận thức rủi ro (TPR): Đề cập đến cảm giác không chắc chắn và rủi ro mà người tiêu dùng cảm nhận khi thực hiện giao dịch trực tuyến, ảnh hưởng tiêu cực đến ý định mua sắm.
  • Mô hình mở rộng lý thuyết thống nhất sự chấp nhận và sử dụng công nghệ (UTAUT2): Bổ sung các yếu tố như giá trị giá cả, động lực hưởng thụ và thói quen, mở rộng phạm vi ứng dụng của mô hình TAM và TRA.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: Chuẩn chủ quan, Giá trị giá cả, Truyền miệng điện tử (e-WOM), Nhận thức dễ sử dụng, Nhận thức hữu ích, Nhận thức rủi ro, Ý định mua sắm và Hành vi mua sắm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu áp dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nghiên cứu định tính: Thu thập và phân tích các tài liệu khoa học trong và ngoài nước, tham vấn ý kiến chuyên gia để xây dựng và hiệu chỉnh mô hình nghiên cứu cùng thang đo phù hợp với đối tượng Gen Z tại TP. Hồ Chí Minh.
  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu từ 300 người thuộc thế hệ Gen Z đã và đang mua sắm sản phẩm thời trang trên ứng dụng di động tại TP. Hồ Chí Minh, trong đó 284 phiếu hợp lệ (khoảng 94,67%). Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được sử dụng. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0 và AMOS 20 với các kỹ thuật: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM). Thời gian thu thập dữ liệu sơ cấp từ 06/02/2023 đến 05/03/2023.

Quy trình nghiên cứu gồm bốn giai đoạn: xác định vấn đề và xây dựng mô hình, thiết kế bảng câu hỏi, khảo sát sơ bộ và chính thức, phân tích dữ liệu và đề xuất hàm ý quản trị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua sắm: Năm yếu tố có ảnh hưởng tích cực đến ý định mua sắm sản phẩm thời trang trên ứng dụng di động của Gen Z gồm: Truyền miệng điện tử (e-WOM), Nhận thức hữu ích, Giá trị giá cả, Chuẩn chủ quan và Nhận thức rủi ro (tác động tiêu cực). Yếu tố Nhận thức dễ sử dụng bị loại bỏ do không có tác động đáng kể trong mô hình.

  2. Ảnh hưởng của ý định đến hành vi mua sắm: Ý định mua sắm có tác động tích cực và mạnh mẽ đến hành vi mua sắm thực tế trên ứng dụng di động của Gen Z tại TP. Hồ Chí Minh.

  3. Đặc điểm nhân khẩu học không ảnh hưởng: Giới tính, độ tuổi, nghề nghiệp và thu nhập không tạo ra sự khác biệt đáng kể trong ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi mua sắm.

  4. Thông tin mẫu khảo sát: Đa số người mua sắm là nữ, trong độ tuổi 19-22, nghề nghiệp chủ yếu là lao động có chuyên môn, thu nhập từ 3-8 triệu đồng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy truyền miệng điện tử đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành ý định mua sắm, phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Thái Lan và Indonesia. Nhận thức hữu ích và giá trị giá cả cũng là những yếu tố then chốt, phản ánh sự quan tâm của Gen Z đến lợi ích và chi phí khi mua sắm trên ứng dụng di động. Chuẩn chủ quan thể hiện ảnh hưởng của môi trường xã hội và nhóm tham khảo, đặc biệt trong bối cảnh Gen Z dễ bị tác động bởi xu hướng và mạng xã hội.

Nhận thức rủi ro có tác động tiêu cực, cho thấy sự lo ngại về an toàn, chất lượng sản phẩm và giao dịch trực tuyến vẫn là rào cản cần được doanh nghiệp chú trọng giải quyết. Việc loại bỏ yếu tố nhận thức dễ sử dụng có thể do Gen Z vốn am hiểu công nghệ, nên yếu tố này không còn là rào cản lớn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến ý định mua sắm, bảng phân tích nhân tố và mô hình SEM minh họa mối quan hệ giữa các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền miệng điện tử (e-WOM): Doanh nghiệp cần phát triển các chiến lược marketing qua mạng xã hội, khuyến khích khách hàng chia sẻ trải nghiệm tích cực, tạo nội dung hấp dẫn để tăng sự tin tưởng và ảnh hưởng đến ý định mua sắm của Gen Z. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Bộ phận Marketing.

  2. Nâng cao nhận thức hữu ích của ứng dụng: Cải tiến tính năng ứng dụng, đảm bảo truy cập nhanh chóng, tiện lợi, cung cấp thông tin sản phẩm đầy đủ và chính xác để Gen Z cảm nhận được lợi ích rõ ràng khi sử dụng. Thời gian: 9 tháng; Chủ thể: Phòng phát triển sản phẩm.

  3. Chính sách giá cả cạnh tranh và ưu đãi hấp dẫn: Xây dựng các chương trình khuyến mãi, giảm giá, ưu đãi đặc biệt dành riêng cho Gen Z nhằm tăng giá trị cảm nhận và thúc đẩy hành vi mua sắm. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Phòng kinh doanh.

  4. Giảm thiểu nhận thức rủi ro: Tăng cường bảo mật giao dịch, minh bạch quy trình đổi trả, kiểm soát chất lượng sản phẩm và hỗ trợ khách hàng nhanh chóng để giảm bớt lo ngại về rủi ro khi mua sắm trực tuyến. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Bộ phận chăm sóc khách hàng và IT.

  5. Tận dụng ảnh hưởng của chuẩn chủ quan: Hợp tác với các influencer, người nổi tiếng và nhóm cộng đồng Gen Z để tạo hiệu ứng xã hội tích cực, thúc đẩy xu hướng mua sắm trên ứng dụng di động. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Bộ phận PR và Marketing.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp thương mại điện tử và các nhà phát triển ứng dụng di động: Nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về hành vi và yếu tố ảnh hưởng đến Gen Z, giúp xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm và marketing hiệu quả.

  2. Nhà quản lý và chuyên gia marketing: Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về tâm lý và xu hướng tiêu dùng của thế hệ trẻ, từ đó thiết kế các chương trình quảng bá phù hợp, tăng doanh số bán hàng.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản trị Kinh doanh, Marketing, Thương mại điện tử: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá cho các nghiên cứu liên quan đến hành vi tiêu dùng trực tuyến và ứng dụng công nghệ trong kinh doanh.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và tổ chức nghiên cứu thị trường: Cung cấp dữ liệu thực tiễn về xu hướng tiêu dùng của Gen Z, hỗ trợ xây dựng các chính sách phát triển thương mại điện tử và thúc đẩy chuyển đổi số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định mua sắm của Gen Z trên ứng dụng di động?
    Truyền miệng điện tử (e-WOM) được xác định là yếu tố có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất, giúp Gen Z tin tưởng và quyết định mua sắm dựa trên đánh giá và lời khuyên từ người dùng khác.

  2. Tại sao nhận thức dễ sử dụng không ảnh hưởng đến ý định mua sắm trong nghiên cứu này?
    Gen Z là thế hệ am hiểu công nghệ, quen thuộc với các thiết bị di động nên nhận thức về tính dễ sử dụng không còn là rào cản lớn, khác với các nhóm tuổi khác.

  3. Nhận thức rủi ro ảnh hưởng như thế nào đến hành vi mua sắm?
    Nhận thức rủi ro có tác động tiêu cực, làm giảm ý định mua sắm do lo ngại về an toàn giao dịch, chất lượng sản phẩm và quy trình giao nhận không minh bạch.

  4. Giới tính, độ tuổi, nghề nghiệp có ảnh hưởng đến hành vi mua sắm không?
    Nghiên cứu cho thấy không có sự khác biệt đáng kể về ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi mua sắm dựa trên các đặc điểm nhân khẩu học này trong nhóm Gen Z.

  5. Làm thế nào doanh nghiệp có thể tăng cường ý định mua sắm của Gen Z?
    Doanh nghiệp nên tập trung vào việc phát triển truyền miệng điện tử tích cực, nâng cao tính hữu ích của ứng dụng, cung cấp giá trị giá cả hợp lý và giảm thiểu rủi ro để thu hút và giữ chân khách hàng Gen Z.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định mua sắm sản phẩm thời trang trên ứng dụng di động của Gen Z tại TP. Hồ Chí Minh: truyền miệng điện tử, nhận thức hữu ích, giá trị giá cả, chuẩn chủ quan và nhận thức rủi ro.
  • Ý định mua sắm có tác động tích cực đến hành vi mua sắm thực tế trên ứng dụng di động.
  • Nhận thức dễ sử dụng không có ảnh hưởng đáng kể do đặc điểm công nghệ của Gen Z.
  • Đặc điểm nhân khẩu học như giới tính, độ tuổi, nghề nghiệp và thu nhập không tạo ra sự khác biệt trong mô hình.
  • Đề xuất các giải pháp quản trị nhằm tăng cường truyền miệng điện tử, nâng cao nhận thức hữu ích, chính sách giá cả cạnh tranh và giảm thiểu rủi ro trong giao dịch trực tuyến.

Next steps: Doanh nghiệp cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng đối tượng và lĩnh vực sản phẩm khác để hoàn thiện mô hình hành vi tiêu dùng trực tuyến của Gen Z.

Call-to-action: Các nhà quản lý và chuyên gia marketing nên áp dụng kết quả nghiên cứu để tối ưu hóa chiến lược kinh doanh trên nền tảng di động, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thế hệ tiêu dùng trẻ trung, năng động này.