Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế trong quản lý môi trường ngày càng trở nên cấp thiết đối với các doanh nghiệp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Tiêu chuẩn ISO 14001:2015 là một trong những công cụ quản lý môi trường hiệu quả, được hơn 362.000 tổ chức trên toàn thế giới áp dụng tính đến năm 2017. Tại Việt Nam, số lượng doanh nghiệp đạt chứng nhận ISO 14001 cũng không ngừng tăng, với hơn 1.400 đơn vị được cấp chứng chỉ tính đến cuối năm 2017. Tuy nhiên, việc xây dựng và áp dụng hệ thống quản lý môi trường (HTQLMT) theo tiêu chuẩn này vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Luận văn tập trung nghiên cứu khả năng xây dựng HTQLMT theo tiêu chuẩn ISO 14001:2015 cho Công ty TNHH khóa Huy Hoàng, một doanh nghiệp sản xuất khóa có quy mô lớn tại Khu công nghiệp Quang Minh, huyện Mê Linh, Hà Nội. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý môi trường hiện tại của công ty, xác định các điểm mạnh, điểm yếu và đề xuất giải pháp xây dựng HTQLMT phù hợp với bối cảnh và nguồn lực của công ty. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động sản xuất, quản lý môi trường và xử lý chất thải tại hai nhà máy của công ty trong giai đoạn năm 2017-2018.

Việc xây dựng HTQLMT theo tiêu chuẩn ISO 14001:2015 không chỉ giúp công ty kiểm soát và giảm thiểu các tác động tiêu cực đến môi trường mà còn nâng cao uy tín thương hiệu, đáp ứng các yêu cầu pháp lý và mở rộng cơ hội hợp tác, xuất khẩu sản phẩm ra thị trường quốc tế. Đây cũng là bước đi quan trọng góp phần thúc đẩy phát triển bền vững trong ngành sản xuất khóa tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết và mô hình chính để xây dựng và đánh giá HTQLMT:

  1. Tiêu chuẩn ISO 14001:2015: Đây là bộ tiêu chuẩn quốc tế về hệ thống quản lý môi trường, cung cấp các yêu cầu và hướng dẫn để tổ chức xây dựng hệ thống quản lý nhằm kiểm soát các tác động môi trường, tuân thủ pháp luật và cải tiến liên tục. Tiêu chuẩn này áp dụng mô hình PDCA (Plan-Do-Check-Act) gồm bốn bước: lập kế hoạch, thực hiện, kiểm tra và hành động cải tiến.

  2. Mô hình PDCA trong quản lý môi trường: Mô hình này giúp tổ chức thiết lập mục tiêu môi trường, thực hiện các quá trình cần thiết, theo dõi và đánh giá kết quả, từ đó thực hiện các hành động cải tiến liên tục nhằm nâng cao hiệu quả quản lý môi trường.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: khía cạnh môi trường, nghĩa vụ tuân thủ, rủi ro và cơ hội môi trường, chính sách môi trường, mục tiêu và chương trình môi trường, đánh giá nội bộ, và xem xét của lãnh đạo.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các tài liệu liên quan đến tiêu chuẩn ISO 14001, báo cáo quan trắc môi trường định kỳ của công ty, tài liệu quản lý nội bộ và các báo cáo khoa học. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn lãnh đạo và cán bộ công nhân viên công ty, cùng quan sát thực tế tại các khu vực sản xuất, văn phòng và nhà ăn.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng được áp dụng để đánh giá hiện trạng quản lý môi trường, so sánh các chỉ tiêu môi trường với quy chuẩn Việt Nam, xác định các khía cạnh môi trường có ý nghĩa và đánh giá mức độ đáp ứng các yêu cầu của ISO 14001:2015. Phương pháp phân tích quy trình sản xuất giúp nhận diện các nguồn phát sinh chất thải và tác động môi trường.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2017-2018, bao gồm thu thập dữ liệu, khảo sát thực địa, phân tích số liệu và đề xuất giải pháp xây dựng HTQLMT.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với các cán bộ quản lý và nhân viên thuộc phòng hành chính – nhân sự, phòng cơ điện và các bộ phận liên quan nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện trong đánh giá.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng quản lý môi trường chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu ISO 14001:2015: Qua đánh giá ban đầu, công ty chưa thực hiện các bước quan trọng như xác định bối cảnh tổ chức, nhu cầu và mong đợi các bên liên quan, chưa có chính sách môi trường chính thức và chưa xây dựng hệ thống tài liệu quản lý môi trường đầy đủ. Ví dụ, chính sách môi trường chưa được lập thành văn bản và chưa được phổ biến rộng rãi trong công ty.

  2. Chất lượng môi trường không khí và nước thải trong giới hạn cho phép: Kết quả quan trắc năm 2017 cho thấy nồng độ bụi lơ lửng, CO, NO2, SO2 và các khí độc hại tại các vị trí xung quanh nhà máy đều nằm trong giới hạn quy chuẩn Việt Nam (QCVN 05:2009/BTNMT và QCVN 26:2010/BTNMT). Chất lượng nước thải công nghiệp cũng đạt chuẩn QCVN 40:2011/BTNMT cột B với các chỉ tiêu như COD (133,2 mg/l), BOD5 (41,2 mg/l), amoni (4,3 mg/l) đều dưới ngưỡng cho phép.

  3. Các biện pháp kiểm soát ô nhiễm đã được triển khai nhưng còn hạn chế: Công ty đã xây dựng hệ thống xử lý nước thải với quy trình trung hòa, kết tủa và lọc cát, xử lý chất thải rắn nguy hại qua đơn vị chuyên nghiệp, đồng thời áp dụng các biện pháp kiểm soát khí thải và tiếng ồn như hệ thống hút bụi, quạt thông gió và trang bị bảo hộ lao động. Tuy nhiên, việc kiểm soát các khía cạnh môi trường chưa được hệ thống hóa và kiểm tra định kỳ chưa đầy đủ.

  4. Nguồn lực và nhận thức nhân sự còn hạn chế: Công ty duy trì nguồn lực cần thiết cho công tác bảo vệ môi trường nhưng chưa có chương trình đào tạo, đánh giá năng lực nhân sự về quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14001. Nhận thức của cán bộ công nhân viên về các khía cạnh môi trường và nghĩa vụ tuân thủ còn chưa đồng đều.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc công ty chưa xây dựng hệ thống quản lý môi trường một cách bài bản theo tiêu chuẩn ISO 14001:2015, đặc biệt là chưa xác định rõ bối cảnh tổ chức và các bên liên quan, chưa có chính sách môi trường chính thức và chưa thiết lập các thủ tục quản lý cần thiết. So với các nghiên cứu trong ngành sản xuất tại Việt Nam, tình trạng này khá phổ biến do thiếu sự hỗ trợ chính sách và nhận thức chưa đầy đủ về lợi ích của ISO 14001.

Việc chất lượng môi trường không khí và nước thải đạt chuẩn cho thấy công ty đã có các biện pháp kỹ thuật kiểm soát ô nhiễm hiệu quả, tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả quản lý và đảm bảo tuân thủ pháp luật một cách hệ thống, công ty cần xây dựng HTQLMT theo tiêu chuẩn ISO 14001:2015. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh nồng độ các chất ô nhiễm với giới hạn quy chuẩn và bảng tổng hợp các yêu cầu ISO 14001 chưa được thực hiện tại công ty.

Việc nâng cao nhận thức và năng lực nhân sự là yếu tố then chốt để đảm bảo sự thành công của HTQLMT, đồng thời giúp công ty chủ động phòng ngừa rủi ro môi trường và cải tiến liên tục. Kinh nghiệm từ các doanh nghiệp đã áp dụng thành công ISO 14001 cho thấy sự tham gia tích cực của lãnh đạo cao nhất và sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban là điều kiện tiên quyết.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và ban hành chính sách môi trường chính thức: Lãnh đạo công ty cần xác định và công bố chính sách môi trường phù hợp với quy mô, hoạt động và cam kết tuân thủ pháp luật, ngăn ngừa ô nhiễm và cải tiến liên tục. Thời gian thực hiện trong 3 tháng, do Ban Giám đốc chủ trì phối hợp phòng Hành chính – Nhân sự.

  2. Thiết lập hệ thống tài liệu và thủ tục quản lý môi trường theo ISO 14001:2015: Xây dựng các quy trình, hướng dẫn công việc, biểu mẫu và hồ sơ quản lý môi trường, bao gồm xác định khía cạnh môi trường, nghĩa vụ tuân thủ, đánh giá nội bộ, kiểm soát tài liệu và thông tin. Thời gian thực hiện 6 tháng, do phòng Hành chính – Nhân sự phối hợp với các phòng ban liên quan.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực và nhận thức cho cán bộ công nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về tiêu chuẩn ISO 14001, các khía cạnh môi trường và trách nhiệm cá nhân trong quản lý môi trường. Thời gian triển khai liên tục hàng năm, do phòng Hành chính – Nhân sự phối hợp phòng Đào tạo.

  4. Thiết lập chương trình đánh giá nội bộ và xem xét của lãnh đạo: Xây dựng kế hoạch đánh giá định kỳ để kiểm tra việc thực hiện HTQLMT, phát hiện và xử lý các điểm không phù hợp, đồng thời tổ chức họp xem xét của lãnh đạo để đánh giá hiệu quả và đề ra các biện pháp cải tiến. Thời gian thực hiện bắt đầu trong 6 tháng, do Ban Giám đốc và phòng Hành chính – Nhân sự chịu trách nhiệm.

  5. Tăng cường kiểm soát và giám sát các nguồn phát sinh ô nhiễm: Cải tiến hệ thống xử lý nước thải, khí thải, quản lý chất thải rắn và nguy hại, đồng thời áp dụng các biện pháp kỹ thuật và hành chính để giảm thiểu tác động môi trường. Thời gian thực hiện 12 tháng, do phòng Kỹ thuật và phòng Môi trường phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp sản xuất vừa và nhỏ: Các công ty trong ngành sản xuất khóa hoặc cơ khí có thể áp dụng các đề xuất xây dựng HTQLMT theo ISO 14001:2015 để nâng cao hiệu quả quản lý môi trường và đáp ứng yêu cầu thị trường.

  2. Cán bộ quản lý môi trường doanh nghiệp: Những người chịu trách nhiệm xây dựng và vận hành hệ thống quản lý môi trường sẽ tìm thấy hướng dẫn chi tiết về quy trình, thủ tục và các bước triển khai phù hợp với thực tế doanh nghiệp.

  3. Chuyên gia tư vấn và đào tạo ISO: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để phát triển các chương trình tư vấn, đào tạo về ISO 14001 cho các doanh nghiệp trong ngành sản xuất.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường: Các đơn vị quản lý có thể tham khảo để hiểu rõ hơn về thực trạng áp dụng ISO 14001 tại doanh nghiệp Việt Nam, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ và khuyến khích phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. ISO 14001:2015 là gì và tại sao doanh nghiệp nên áp dụng?
    ISO 14001:2015 là tiêu chuẩn quốc tế về hệ thống quản lý môi trường, giúp doanh nghiệp kiểm soát tác động môi trường, tuân thủ pháp luật và cải tiến liên tục. Áp dụng tiêu chuẩn này giúp nâng cao uy tín, tiết kiệm chi phí và mở rộng thị trường.

  2. Quy trình xây dựng HTQLMT theo ISO 14001 gồm những bước nào?
    Quy trình gồm: xác định bối cảnh và các bên liên quan, xây dựng chính sách môi trường, xác định khía cạnh môi trường, lập mục tiêu và chương trình, triển khai thực hiện, đánh giá nội bộ và xem xét của lãnh đạo, cải tiến liên tục.

  3. Các khó khăn thường gặp khi áp dụng ISO 14001 tại doanh nghiệp Việt Nam là gì?
    Khó khăn gồm thiếu chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, nhận thức và năng lực nhân sự hạn chế, khó khăn trong lồng ghép chính sách môi trường vào chiến lược doanh nghiệp, và hiệu quả đánh giá nội bộ chưa cao.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của HTQLMT?
    Hiệu quả được đánh giá qua việc theo dõi các chỉ tiêu môi trường, tuân thủ nghĩa vụ pháp lý, kết quả đánh giá nội bộ, phản hồi từ các bên liên quan và sự cải tiến liên tục trong hệ thống quản lý.

  5. Công ty TNHH khóa Huy Hoàng đã thực hiện những biện pháp gì để kiểm soát ô nhiễm?
    Công ty đã xây dựng hệ thống xử lý nước thải trung hòa và lọc cát, quản lý chất thải rắn nguy hại qua đơn vị chuyên nghiệp, áp dụng hệ thống hút bụi, quạt thông gió, trang bị bảo hộ lao động và tổ chức quan trắc môi trường định kỳ.

Kết luận

  • Công ty TNHH khóa Huy Hoàng hiện chưa xây dựng hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14001:2015 nhưng đã có các biện pháp kiểm soát ô nhiễm kỹ thuật cơ bản và duy trì chất lượng môi trường trong giới hạn cho phép.
  • Việc xây dựng HTQLMT theo ISO 14001:2015 sẽ giúp công ty nâng cao hiệu quả quản lý môi trường, đáp ứng yêu cầu pháp luật và phát triển bền vững.
  • Các đề xuất xây dựng chính sách môi trường, hệ thống tài liệu, đào tạo nhân sự và đánh giá nội bộ là những bước đi cần thiết trong giai đoạn 2018-2019.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ thực trạng áp dụng ISO 14001 tại doanh nghiệp sản xuất khóa trong nước, cung cấp cơ sở cho các nghiên cứu và ứng dụng tiếp theo.
  • Khuyến khích Ban Giám đốc và các phòng ban liên quan phối hợp triển khai các giải pháp nhằm hoàn thiện HTQLMT, nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo vệ môi trường hiệu quả.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng hệ thống quản lý môi trường chuẩn quốc tế, góp phần phát triển bền vững doanh nghiệp và cộng đồng!