Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, xây dựng đời sống văn hóa (ĐSVH) cơ sở đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững cộng đồng. Tại huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam, với dân số khoảng 81.000 người, trong đó 90,6% cư trú ở khu vực nông thôn, việc xây dựng ĐSVH được xem là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm thúc đẩy sự phát triển toàn diện của địa phương. Giai đoạn nghiên cứu từ 2016 đến 2020 tập trung đánh giá thực trạng công tác xây dựng ĐSVH trên địa bàn huyện, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về xây dựng ĐSVH, đánh giá thực trạng công tác tại huyện Quế Sơn, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng phong trào xây dựng ĐSVH trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động xây dựng ĐSVH tại 13 xã, thị trấn của huyện, với trọng tâm là các xã Hương An, Quế Xuân 1, Quế Long, Quế Hiệp và thị trấn Đông Phú.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp quản lý văn hóa, góp phần nâng cao nhận thức và hiệu quả triển khai các phong trào văn hóa, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về văn hóa và đời sống văn hóa cơ sở, trong đó:

  • Khái niệm văn hóa được hiểu là tổng thể các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo trong quá trình lịch sử, bao gồm văn hóa vật chất (nhà cửa, công cụ, đồ dùng) và văn hóa tinh thần (tư tưởng, tín ngưỡng, nghệ thuật, phong tục tập quán).

  • Đời sống văn hóa là sự tương tác hai chiều giữa con người và văn hóa, thể hiện qua các hoạt động tiếp nhận, thực hành và sáng tạo văn hóa trong cộng đồng.

  • Đời sống văn hóa cơ sở (ĐSVHCS) là các điều kiện vật chất, sản phẩm văn hóa, hoạt động văn hóa và thiết chế văn hóa tại các đơn vị cơ sở như gia đình, thôn, xã, được tổ chức và thực hiện nhằm xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, đáp ứng nhu cầu tinh thần của nhân dân.

  • Mô hình xây dựng ĐSVHCS gồm bốn nội dung chính: xây dựng phong trào văn hóa, xây dựng danh hiệu văn hóa, xây dựng thiết chế văn hóa và công tác thanh tra, kiểm tra.

Các lý thuyết này được bổ sung bởi các quan điểm của Đảng và Nhà nước về vai trò của văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội, cũng như các văn bản pháp luật hướng dẫn thực hiện xây dựng ĐSVH như Thông tư số 12/2011/TT-BVHTTDL, Nghị định số 122/2018/NĐ-CP.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành, kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo của ngành văn hóa, thống kê kinh tế - xã hội huyện Quế Sơn; dữ liệu sơ cấp thu thập qua điều tra xã hội học với 200 hộ dân tại 5 xã, thị trấn đại diện, thu về 175 phiếu hợp lệ; phỏng vấn sâu cán bộ văn hóa, lãnh đạo địa phương; quan sát thực tế các hoạt động văn hóa.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, so sánh các chỉ tiêu qua các năm; phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát; so sánh thực trạng xây dựng ĐSVH giữa các địa bàn; sử dụng phần mềm tin học hỗ trợ xử lý dữ liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 2016-2020, gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” và chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Quế Sơn.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và khoa học, giúp đánh giá chính xác thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo và quản lý xây dựng ĐSVH được thực hiện tương đối đồng bộ với sự tham gia của nhiều cấp, ngành và tổ chức đoàn thể. Ban Chỉ đạo phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” huyện Quế Sơn có cơ cấu đầy đủ, phối hợp chặt chẽ trong triển khai nhiệm vụ. Khoảng 80% người dân đánh giá sự quan tâm của các cấp ủy Đảng, chính quyền là tốt trở lên.

  2. Phong trào xây dựng các mô hình kinh tế và thoát nghèo được đẩy mạnh, góp phần nâng cao đời sống vật chất cho người dân. Hội Phụ nữ huyện phối hợp tổ chức 30 lớp dạy nghề cho hơn 3.000 lượt người; các mô hình tiết kiệm, hỗ trợ vốn vay được nhân rộng. Thu nhập của nông dân tăng từ 20-25% nhờ liên kết sản xuất lúa giống chất lượng cao.

  3. Tỷ lệ các danh hiệu văn hóa đạt mức cao: 90,4% số gia đình đạt danh hiệu gia đình văn hóa; hơn 87% thôn, tổ dân phố đạt danh hiệu văn hóa; 7/11 xã đạt chuẩn văn hóa nông thôn mới; 1/2 thị trấn đạt chuẩn văn minh đô thị; 90% cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa.

  4. Thiết chế văn hóa được đầu tư và phát triển, bao gồm nhà văn hóa, trung tâm thể dục thể thao, các câu lạc bộ văn nghệ, thể thao quần chúng. Các hoạt động văn hóa, thể thao quần chúng diễn ra sôi nổi, thu hút đông đảo người dân tham gia, góp phần nâng cao đời sống tinh thần.

  5. Một số hạn chế tồn tại: năng lực và phương pháp giải quyết công việc của đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa còn hạn chế (gần 60% đánh giá trung bình hoặc chưa tốt); công tác phối hợp giữa các ban ngành chưa đồng bộ; phong trào phát triển chưa đồng đều giữa các vùng miền; một số tiêu chí chưa phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác xây dựng ĐSVH tại huyện Quế Sơn đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Việc xây dựng các mô hình kinh tế giúp người dân thoát nghèo bền vững, phù hợp với chủ trương phát triển nông thôn mới.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, như huyện Nông Sơn (Quảng Nam) hay thành phố Bắc Ninh, các kết quả tại Quế Sơn tương đối đồng nhất về vai trò của phong trào xây dựng ĐSVH trong phát triển cộng đồng. Tuy nhiên, điểm yếu về năng lực cán bộ quản lý văn hóa cũng là vấn đề chung cần được khắc phục.

Việc đầu tư thiết chế văn hóa và phát triển phong trào văn nghệ, thể thao quần chúng đã tạo môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và nâng cao chất lượng đời sống tinh thần. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ gia đình văn hóa, thôn văn hóa qua các năm có xu hướng tăng đều, minh chứng cho sự lan tỏa của phong trào.

Tuy nhiên, sự chưa đồng đều trong phát triển phong trào giữa các vùng miền và hạn chế trong phối hợp quản lý cho thấy cần có sự điều chỉnh chính sách và nâng cao năng lực thực thi. Việc cập nhật tiêu chí phù hợp với điều kiện thực tế cũng là yêu cầu cấp thiết để phong trào phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý văn hóa: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về kỹ năng quản lý, giải quyết tình huống và truyền thông văn hóa cho đội ngũ cán bộ chuyên trách tại các xã, thị trấn. Mục tiêu nâng cao năng lực xử lý công việc lên mức tốt trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa - Thông tin huyện phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  2. Đẩy mạnh công tác phối hợp liên ngành trong xây dựng ĐSVH: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành, đoàn thể và Ban Chỉ đạo phong trào để triển khai đồng bộ các hoạt động văn hóa, tránh chồng chéo và lãng phí nguồn lực. Thời gian thực hiện: ngay trong năm đầu tiên. Chủ thể: UBND huyện, Ban Chỉ đạo phong trào.

  3. Cập nhật và điều chỉnh tiêu chí xây dựng danh hiệu văn hóa phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay: Rà soát, sửa đổi các tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Thôn văn hóa” để phù hợp với thực tế phát triển của huyện, tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương tham gia. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND huyện.

  4. Mở rộng và nâng cao chất lượng các thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở: Đầu tư nâng cấp nhà văn hóa, sân thể thao, trang thiết bị phục vụ các hoạt động văn hóa, thể thao quần chúng; khuyến khích thành lập các câu lạc bộ văn nghệ, thể thao phù hợp với nhu cầu người dân. Mục tiêu tăng tỷ lệ thiết chế đạt chuẩn lên trên 70% trong 3 năm tới. Chủ thể: UBND huyện, các xã, thị trấn.

  5. Tăng cường tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia phong trào xây dựng ĐSVH: Sử dụng hệ thống truyền thanh, truyền hình địa phương và các hình thức truyền thông đa dạng để nâng cao nhận thức, tạo sự đồng thuận và lan tỏa phong trào trong cộng đồng. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban Chỉ đạo phong trào, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng ĐSVH, giúp cán bộ nâng cao hiểu biết, áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý và chỉ đạo phong trào tại địa phương.

  2. Lãnh đạo chính quyền địa phương: Các đề xuất giải pháp và phân tích thực trạng giúp lãnh đạo hoạch định chính sách, điều chỉnh kế hoạch phát triển văn hóa phù hợp với điều kiện thực tế của huyện Quế Sơn và các địa phương tương tự.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý văn hóa: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu liên ngành, cách thức triển khai và đánh giá phong trào xây dựng ĐSVH cơ sở trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện đại.

  4. Các tổ chức đoàn thể và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cách thức tham gia xây dựng ĐSVH, từ đó nâng cao hiệu quả phối hợp, phát huy sức mạnh cộng đồng trong phát triển văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là gì?
    Xây dựng ĐSVHCS là tổ chức các hoạt động văn hóa, xây dựng nếp sống văn hóa, môi trường văn hóa và thiết chế văn hóa tại các đơn vị cơ sở như gia đình, thôn, xã nhằm tạo môi trường văn hóa lành mạnh, đáp ứng nhu cầu tinh thần của nhân dân.

  2. Vai trò của Ban Chỉ đạo phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” tại huyện Quế Sơn?
    Ban Chỉ đạo có nhiệm vụ xây dựng kế hoạch, hướng dẫn, chỉ đạo và phối hợp các cấp, ngành triển khai phong trào, đồng thời tổ chức thanh tra, kiểm tra và đánh giá kết quả thực hiện trên địa bàn huyện.

  3. Những khó khăn chính trong công tác xây dựng ĐSVH tại Quế Sơn là gì?
    Khó khăn gồm năng lực cán bộ quản lý văn hóa còn hạn chế, sự phối hợp giữa các ban ngành chưa đồng bộ, phong trào phát triển không đồng đều giữa các vùng, và một số tiêu chí chưa phù hợp với điều kiện thực tế.

  4. Các giải pháp nâng cao hiệu quả xây dựng ĐSVH được đề xuất?
    Bao gồm đào tạo cán bộ quản lý, tăng cường phối hợp liên ngành, cập nhật tiêu chí danh hiệu văn hóa, nâng cấp thiết chế văn hóa, và đẩy mạnh tuyên truyền vận động nhân dân tham gia.

  5. Tỷ lệ gia đình văn hóa và thôn văn hóa tại huyện Quế Sơn hiện nay như thế nào?
    Tỷ lệ gia đình văn hóa đạt khoảng 90,4%, thôn, tổ dân phố văn hóa đạt hơn 87%, cho thấy phong trào xây dựng ĐSVH đã có sự lan tỏa rộng rãi và hiệu quả trên địa bàn.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng xây dựng đời sống văn hóa trên địa bàn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam trong giai đoạn 2016-2020.
  • Công tác lãnh đạo, chỉ đạo được thực hiện đồng bộ, phong trào xây dựng ĐSVH có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.
  • Các hạn chế về năng lực cán bộ, phối hợp liên ngành và tiêu chí xét tặng danh hiệu văn hóa cần được khắc phục để phong trào phát triển bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng ĐSVH, trong đó trọng tâm là đào tạo cán bộ, nâng cấp thiết chế văn hóa và tăng cường tuyên truyền.
  • Khuyến nghị các cấp quản lý, tổ chức đoàn thể và cộng đồng dân cư tiếp tục phối hợp chặt chẽ, phát huy vai trò chủ thể trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở.

Next steps: Triển khai các lớp đào tạo cán bộ quản lý văn hóa, rà soát và điều chỉnh tiêu chí danh hiệu văn hóa, đồng thời tăng cường đầu tư thiết chế văn hóa trong vòng 1-3 năm tới.

Call to action: Các cơ quan quản lý văn hóa và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, góp phần xây dựng huyện Quế Sơn phát triển bền vững theo hướng văn minh, hiện đại.