Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, việc phát triển năng lực tự học cho học sinh trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Theo khảo sát tại trường THCS Tân Định, Hà Nội, có khoảng 52,1% học sinh thường xuyên gặp các bài toán thực tiễn trong chương trình Toán lớp 6, tuy nhiên tần suất và mức độ sử dụng các bài toán này vẫn còn hạn chế. Mục tiêu của nghiên cứu là xây dựng và sử dụng một số bài toán thực tiễn trong chủ đề số nguyên nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 6, qua đó giúp các em nâng cao hứng thú học tập, tự kiểm tra kiến thức và vận dụng toán học vào thực tế cuộc sống. Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2022-2023 tại trường THCS Tân Định, với phạm vi tập trung vào chủ đề số nguyên trong chương trình Toán lớp 6. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực tự học, đồng thời cung cấp tài liệu tự học có hệ thống, phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh trung học cơ sở.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực tự học và bài toán thực tiễn trong dạy học Toán. Lý thuyết năng lực tự học được xây dựng trên cơ sở các thành tố: năng lực nhận biết, năng lực thông hiểu và năng lực vận dụng, trong đó nhấn mạnh vai trò của tự đặt mục tiêu, lập kế hoạch, tìm kiếm và xử lý thông tin, tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học tập. Mô hình chu trình tự học gồm ba giai đoạn: tự tìm hiểu, tự thể hiện và tự đánh giá, điều chỉnh. Về bài toán thực tiễn, nghiên cứu vận dụng quan điểm cho rằng bài toán thực tiễn là các bài toán có nội dung liên quan đến các tình huống trong cuộc sống hoặc các ngành khoa học khác, giúp học sinh phát triển tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và tăng tính hứng thú học tập.
Các khái niệm chính bao gồm: năng lực tự học, bài toán thực tiễn, số nguyên, phát triển năng lực học sinh, và phương pháp dạy học tích cực.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát 240 học sinh lớp 6 và 20 giáo viên tại trường THCS Tân Định, kết hợp với kết quả bài kiểm tra và quan sát thực nghiệm sư phạm. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu thuận tiện, tập trung vào đối tượng học sinh lớp 6 và giáo viên bộ môn Toán. Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả như tần suất, tỷ lệ phần trăm và so sánh trung bình điểm số trước và sau thực nghiệm.
Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 9/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm các bước: nghiên cứu lý luận, xây dựng hệ thống bài toán thực tiễn, tổ chức thực nghiệm sư phạm, thu thập và phân tích dữ liệu, đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tần suất sử dụng bài toán thực tiễn trong dạy học: Khoảng 52,1% học sinh thường xuyên gặp bài toán thực tiễn về số nguyên, trong khi 40,4% chỉ thỉnh thoảng gặp và 7,5% chưa từng gặp. Ở phía giáo viên, 55% sử dụng bài toán thực tiễn thường xuyên, 45% sử dụng ít.
Ảnh hưởng của bài toán thực tiễn đến hứng thú học tập: 91,7% học sinh cảm thấy bài học thú vị và sinh động hơn khi có bài toán thực tiễn, 82,1% mong muốn được giao nhiều bài toán thực tiễn hơn.
Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng hệ thống bài toán thực tiễn, điểm trung bình của lớp thực nghiệm tăng từ khoảng 6,8 lên 7,9, trong khi lớp đối chứng chỉ tăng nhẹ từ 6,7 lên 7,0. Tỷ lệ học sinh đạt loại khá, giỏi trong lớp thực nghiệm tăng 15% so với lớp đối chứng.
Phát triển năng lực tự học: Qua bảng kiểm quan sát và bảng hỏi, có khoảng 70% học sinh cải thiện rõ rệt các tiêu chí năng lực tự học như lập kế hoạch, tìm kiếm tài liệu, tự đánh giá và điều chỉnh phương pháp học.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy việc xây dựng và sử dụng bài toán thực tiễn trong chủ đề số nguyên có tác động tích cực đến việc phát triển năng lực tự học của học sinh lớp 6. Nguyên nhân chính là bài toán thực tiễn giúp học sinh liên hệ kiến thức với thực tế, từ đó tăng động cơ học tập và khả năng tự nghiên cứu. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm của các nhà giáo dục về vai trò của bài toán thực tiễn trong phát triển năng lực học sinh.
Biểu đồ so sánh điểm số trước và sau thực nghiệm minh họa rõ sự khác biệt về hiệu quả học tập giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Bảng phân tích tần suất điểm số cũng cho thấy sự dịch chuyển tích cực về phía điểm cao hơn trong lớp thực nghiệm.
Kết quả này khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc tích hợp bài toán thực tiễn trong dạy học Toán nhằm phát triển năng lực tự học, đồng thời góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường xây dựng và sử dụng bài toán thực tiễn: Giáo viên cần chủ động xây dựng hệ thống bài toán thực tiễn phù hợp với nội dung chương trình và đặc điểm học sinh, nhằm phát triển năng lực tự học. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn Toán.
Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực: Tổ chức các khóa tập huấn về xây dựng bài toán thực tiễn và hướng dẫn phát triển năng lực tự học cho giáo viên. Mục tiêu nâng cao kỹ năng và nhận thức của giáo viên. Thời gian: trong vòng 6 tháng. Chủ thể: Ban giám hiệu, phòng đào tạo.
Xây dựng tài liệu tự học có hướng dẫn: Soạn thảo và phát hành tài liệu bài toán thực tiễn kèm theo hướng dẫn tự học cho học sinh, giúp các em có thể tự nghiên cứu hiệu quả tại nhà. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: tổ chuyên môn Toán.
Tăng cường đánh giá năng lực tự học: Áp dụng các công cụ đánh giá năng lực tự học như bảng kiểm quan sát, bảng hỏi và bài kiểm tra thực tiễn để theo dõi và điều chỉnh phương pháp dạy học. Thời gian: liên tục trong quá trình học. Chủ thể: giáo viên và nhà trường.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên bộ môn Toán THCS: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và hệ thống bài toán thực tiễn giúp phát triển năng lực tự học cho học sinh, hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học.
Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh.
Sinh viên sư phạm Toán: Tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn dạy học, giúp nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp giảng dạy.
Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở dữ liệu và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về năng lực tự học và ứng dụng bài toán thực tiễn trong giáo dục.
Câu hỏi thường gặp
Bài toán thực tiễn là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Toán?
Bài toán thực tiễn là các bài toán có nội dung liên quan đến các tình huống trong cuộc sống hoặc các ngành khoa học khác. Chúng giúp học sinh phát triển tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và tăng tính hứng thú học tập, từ đó nâng cao hiệu quả học tập môn Toán.Năng lực tự học được hiểu như thế nào trong nghiên cứu này?
Năng lực tự học là khả năng của học sinh tự xác định nhiệm vụ học tập, lập kế hoạch, tìm kiếm và xử lý thông tin, tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học tập nhằm đạt được mục tiêu học tập một cách chủ động và hiệu quả.Làm thế nào để xây dựng bài toán thực tiễn phù hợp với học sinh lớp 6?
Bài toán cần đảm bảo tính khoa học, logic, phù hợp với nội dung chương trình, gần gũi với thực tế và khả năng nhận thức của học sinh. Có thể sử dụng các phương pháp như thêm yếu tố thực tiễn vào bài toán đơn giản, thay đổi dữ liệu bài toán có sẵn hoặc xuất phát từ nhu cầu giải quyết vấn đề thực tế.Phương pháp đánh giá năng lực tự học được áp dụng như thế nào?
Sử dụng kết hợp bảng kiểm quan sát của giáo viên, bảng hỏi tự đánh giá của học sinh và kết quả bài kiểm tra có sử dụng bài toán thực tiễn để đánh giá các tiêu chí như lập kế hoạch, tìm kiếm tài liệu, tự đánh giá và điều chỉnh phương pháp học.Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả như thế nào khi sử dụng bài toán thực tiễn?
Điểm trung bình của lớp thực nghiệm tăng từ khoảng 6,8 lên 7,9, cao hơn đáng kể so với lớp đối chứng. Tỷ lệ học sinh đạt loại khá, giỏi tăng 15%, đồng thời năng lực tự học của học sinh được cải thiện rõ rệt qua các tiêu chí đánh giá.
Kết luận
- Xây dựng và sử dụng bài toán thực tiễn trong chủ đề số nguyên giúp phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 6 một cách hiệu quả.
- Hệ thống bài toán thực tiễn được thiết kế theo nguyên tắc khoa học, logic, phù hợp với đặc điểm nhận thức và thực tiễn cuộc sống của học sinh.
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kết quả học tập và năng lực tự học của học sinh sau khi áp dụng hệ thống bài toán thực tiễn.
- Nghiên cứu góp phần đổi mới phương pháp dạy học Toán theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học, đồng thời cung cấp tài liệu tự học hữu ích cho giáo viên và học sinh.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường xây dựng, sử dụng bài toán thực tiễn và đánh giá năng lực tự học trong nhà trường.
Hành động tiếp theo: Các nhà trường và giáo viên cần triển khai áp dụng hệ thống bài toán thực tiễn đã xây dựng, đồng thời tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên để phát huy tối đa hiệu quả dạy học. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với tác giả để nhận tài liệu và hướng dẫn chi tiết.