Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm, đặc biệt trong môn Toán ở cấp trung học cơ sở (THCS). Theo ước tính, có khoảng 120 học sinh lớp 8 tại các trường THCS ở Hải Phòng được khảo sát nhằm đánh giá hiệu quả của tổ chức dạy học trải nghiệm (DHTN) chủ đề “Phương trình” trong việc rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc làm thế nào để tổ chức DHTN môn Toán, đặc biệt chủ đề “Phương trình”, góp phần nâng cao năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh lớp 8. Mục tiêu cụ thể là nghiên cứu cơ sở lý luận, thực trạng tổ chức DHTN, đề xuất biện pháp tổ chức và kiểm nghiệm tính khả thi, hiệu quả của các biện pháp này trong thực tiễn giảng dạy tại một số trường THCS ở Hải Phòng trong năm học 2022-2023. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc tăng cường kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện hành.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm của các nhà giáo dục nổi tiếng như John Dewey, David Kolb và Lev Vygotsky. John Dewey nhấn mạnh việc học phải gắn liền với hoạt động trải nghiệm thực tế, giúp học sinh suy ngẫm và rút ra kiến thức mới. David Kolb phát triển chu trình học tập trải nghiệm gồm bốn bước: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản chiếu, khái niệm hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực, qua đó hình thành kiến thức và kỹ năng mới. Lev Vygotsky với lý thuyết "Vùng phát triển gần" cho rằng kinh nghiệm cá nhân được huy động để giải quyết các vấn đề học tập mang tính thử thách, từ đó phát triển năng lực học sinh. Ngoài ra, các khái niệm chính bao gồm: dạy học trải nghiệm, kỹ năng giải quyết vấn đề, vấn đề thực tiễn, và đặc điểm tâm lý học sinh lớp 8 được vận dụng để xây dựng mô hình tổ chức dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát 120 học sinh lớp 8, 9 và 45 cán bộ quản lý, giáo viên tại ba trường THCS ở Hải Phòng trong năm 2022. Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm phiếu khảo sát, dự giờ, phỏng vấn, quan sát và phân tích giáo án. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp tổ chức DHTN chủ đề “Phương trình”. Cỡ mẫu khảo sát là 120 học sinh và 45 giáo viên, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện tại các trường THCS tiêu biểu. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích so sánh kết quả giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2022 đến tháng 5/2023, bao gồm giai đoạn khảo sát, xây dựng biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về DHTN môn Toán: Khoảng 40% giáo viên hiểu DHTN là tổ chức hoạt động trong môi trường thực tế, 28,89% cho rằng DHTN gắn thực tế với toán học, và 26,67% nhận thức được tổ chức học toán thông qua thực tế trong và ngoài lớp học. Hơn 53% giáo viên đồng thuận nên tổ chức DHTN vì phù hợp với lứa tuổi và giúp học sinh dễ nhớ kiến thức.

  2. Thực trạng vận dụng DHTN: Trong các hoạt động dạy học, chỉ khoảng 20-30% giáo viên thường xuyên tổ chức các hoạt động trải nghiệm như dạy học kỹ năng, giải bài tập, thực hành và ôn tập. Kết quả khảo sát cho thấy 62,2% giáo viên gặp khó khăn do học sinh làm tắt, nhớ kết quả để vận dụng mà không trải nghiệm thực sự.

  3. Hiệu quả rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề: Qua thực nghiệm sư phạm, nhóm học sinh tham gia DHTN đạt điểm trung bình cao hơn nhóm đối chứng khoảng 15-20% trong các bài kiểm tra về chủ đề “Phương trình”. Cụ thể, sau hai đợt thực nghiệm, tỷ lệ học sinh đạt điểm ≥7 ở nhóm trải nghiệm là 77%, trong khi nhóm đối chứng chỉ đạt khoảng 60%.

  4. Khó khăn trong tổ chức DHTN: Hơn 55% giáo viên cho biết học sinh chưa có thói quen tự học và mất nhiều thời gian để tổ chức hoạt động trải nghiệm. Ngoài ra, việc chuẩn bị nội dung và tài liệu phù hợp cũng là thách thức lớn đối với giáo viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy DHTN chủ đề “Phương trình” có tác động tích cực đến việc phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh lớp 8. Nguyên nhân chính là do DHTN tạo điều kiện cho học sinh tự mình vận dụng kiến thức đã học vào các tình huống thực tế, từ đó phát triển tư duy phản biện và kỹ năng phân tích. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với lý thuyết của David Kolb về chu trình học tập trải nghiệm và các nghiên cứu về hiệu quả của DHTN trong giáo dục toán học. Việc tổ chức DHTN còn giúp học sinh tăng cường sự hứng thú và động lực học tập, giảm bớt sự trừu tượng của môn Toán. Tuy nhiên, khó khăn về thói quen tự học và thời gian tổ chức đòi hỏi cần có sự hỗ trợ từ nhà trường và giáo viên trong việc thiết kế hoạt động phù hợp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số trung bình giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, cũng như bảng thống kê tỷ lệ giáo viên và học sinh đồng thuận với các khía cạnh của DHTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm chi tiết: Giáo viên cần thiết kế các hoạt động trải nghiệm gắn liền với nội dung chủ đề “Phương trình”, tập trung vào các bài toán thực tiễn để phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề. Thời gian thực hiện: trong mỗi học kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn và tổ chuyên môn.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp DHTN và kỹ năng thiết kế bài giảng trải nghiệm nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động cho giáo viên. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: phòng giáo dục, nhà trường.

  3. Phát triển thói quen tự học và tự trải nghiệm cho học sinh: Xây dựng các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ toán học trải nghiệm để học sinh có cơ hội thực hành, trao đổi và phát triển kỹ năng tự học. Thời gian: liên tục trong năm học. Chủ thể: nhà trường, giáo viên chủ nhiệm.

  4. Tăng cường hỗ trợ về cơ sở vật chất và tài liệu: Trang bị đầy đủ thiết bị, tài liệu học tập thực tiễn phục vụ cho các hoạt động trải nghiệm trong và ngoài lớp học. Thời gian: theo kế hoạch đầu năm học. Chủ thể: ban giám hiệu, phòng giáo dục.

  5. Đánh giá và phản hồi liên tục: Thiết lập hệ thống đánh giá kết quả học tập và kỹ năng giải quyết vấn đề qua các bài kiểm tra, dự án thực tế và phản hồi từ học sinh, giáo viên để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thời gian: định kỳ mỗi học kỳ. Chủ thể: giáo viên, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Toán THCS: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp tổ chức dạy học trải nghiệm hiệu quả, giúp giáo viên nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực nghiệm về dạy học trải nghiệm trong môn Toán, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp giảng dạy.

  4. Sinh viên, học viên cao học ngành Sư phạm Toán: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn dạy học trải nghiệm, giúp nâng cao kiến thức và kỹ năng sư phạm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trải nghiệm là gì và có vai trò như thế nào trong môn Toán?
    Dạy học trải nghiệm là phương pháp tổ chức hoạt động học tập dựa trên việc học sinh trực tiếp tham gia, trải nghiệm thực tế để hình thành kiến thức và kỹ năng. Trong môn Toán, phương pháp này giúp học sinh hiểu sâu hơn, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tăng hứng thú học tập.

  2. Làm thế nào để tổ chức dạy học trải nghiệm hiệu quả cho chủ đề “Phương trình”?
    Hiệu quả đạt được khi giáo viên thiết kế các tình huống thực tiễn liên quan đến phương trình, khuyến khích học sinh tự tìm tòi, thảo luận và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tế, đồng thời có sự hỗ trợ, phản hồi kịp thời từ giáo viên.

  3. Khó khăn phổ biến khi áp dụng dạy học trải nghiệm là gì?
    Khó khăn gồm học sinh chưa quen với phương pháp tự học, mất nhiều thời gian chuẩn bị bài giảng và tổ chức hoạt động, thiếu tài liệu và thiết bị hỗ trợ, cũng như áp lực về thời gian trong chương trình học.

  4. Dạy học trải nghiệm có giúp cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn không?
    Có. Nghiên cứu cho thấy học sinh tham gia dạy học trải nghiệm đạt kết quả cao hơn trong các bài kiểm tra kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn, nhờ việc vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tế và phát triển tư duy phản biện.

  5. Làm sao để giáo viên nâng cao năng lực tổ chức dạy học trải nghiệm?
    Giáo viên cần tham gia các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về phương pháp dạy học trải nghiệm, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp, và thường xuyên cập nhật tài liệu, phương pháp mới để thiết kế bài giảng phù hợp với đặc điểm học sinh.

Kết luận

  • Dạy học trải nghiệm chủ đề “Phương trình” góp phần nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh lớp 8 tại các trường THCS ở Hải Phòng.
  • Giáo viên có nhận thức tích cực về DHTN nhưng còn gặp khó khăn trong tổ chức do thói quen học sinh và điều kiện thực tế.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy nhóm học sinh tham gia DHTN đạt kết quả học tập và kỹ năng giải quyết vấn đề cao hơn nhóm đối chứng khoảng 15-20%.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ như đào tạo giáo viên, xây dựng kế hoạch bài giảng, phát triển thói quen tự học và tăng cường cơ sở vật chất để nâng cao hiệu quả DHTN.
  • Các bước tiếp theo là triển khai rộng rãi biện pháp đã đề xuất, đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các chủ đề khác trong chương trình Toán THCS.

Hành động ngay: Các nhà trường và giáo viên nên áp dụng các biện pháp tổ chức dạy học trải nghiệm đã được kiểm nghiệm để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, đồng thời góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.