## Tổng quan nghiên cứu

Biện pháp khẩn cấp tạm thời (BPKCTT) là một trong những công cụ pháp lý quan trọng trong tố tụng dân sự nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan, đặc biệt là trong việc bảo toàn tài sản và ngăn chặn thiệt hại không thể khắc phục. Theo ước tính, việc áp dụng BPKCTT có đối tượng tài sản ngày càng phổ biến trong các vụ án dân sự tại Việt Nam, đặc biệt trong giai đoạn thi hành án. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng quy định pháp luật về tiếp tục duy trì BPKCTT còn nhiều vướng mắc, gây ảnh hưởng trực tiếp đến quyền định đoạt tài sản của người phải thi hành án.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các vướng mắc trong việc áp dụng quy định pháp luật về tiếp tục duy trì BPKCTT, tập trung vào thời điểm chấm dứt hiệu lực quyết định tiếp tục duy trì và cách xử lý tài sản bảo đảm trong trường hợp này. Nghiên cứu cũng nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật để bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan, đặc biệt là quyền định đoạt tài sản của người phải thi hành án.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm các quy định pháp luật hiện hành từ năm 2017 đến nay, cùng với phân tích thực tiễn áp dụng tại một số Tòa án nhân dân các quận, huyện, tỉnh, thành phố như Thành phố Hồ Chí Minh, An Giang, Đà Nẵng, Đắk Nông và Lâm Đồng. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao hiệu quả thi hành án và bảo vệ quyền tài sản của người tham gia tố tụng.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý sau:

- **Lý thuyết về biện pháp khẩn cấp tạm thời (BPKCTT):** BPKCTT là biện pháp tạm thời do Tòa án áp dụng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quá trình giải quyết vụ án, đặc biệt là bảo toàn tài sản và ngăn chặn thiệt hại không thể khắc phục.

- **Lý thuyết về quyền định đoạt tài sản:** Quyền định đoạt tài sản là quyền của chủ sở hữu quyết định số phận tài sản về mặt vật chất và pháp lý, bao gồm chuyển nhượng, tặng cho, trao đổi, góp vốn kinh doanh.

- **Mô hình pháp lý về thi hành án dân sự:** Bao gồm các quy định về biện pháp bảo đảm thi hành án (BPBĐ), mối liên hệ giữa BPBĐ và BPKCTT, cũng như quyền tự do thỏa thuận của đương sự trong giai đoạn thi hành án.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: biện pháp khẩn cấp tạm thời, biện pháp bảo đảm, quyền định đoạt tài sản, tiếp tục duy trì áp dụng BPKCTT, xử lý tài sản bảo đảm.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

- **Phân tích - tổng hợp:** Phân tích các quy định pháp luật hiện hành về BPKCTT, BPBĐ, quyền định đoạt tài sản và tổng hợp các quy định để nhận diện các vướng mắc, bất cập trong thực tiễn áp dụng.

- **Phân tích tổng kết thực nghiệm:** Thu thập và phân tích 32 bản án có nội dung về tiếp tục duy trì BPKCTT từ các Tòa án nhân dân tại các địa phương như Thành phố Hồ Chí Minh, An Giang, Đà Nẵng, Đắk Nông, Lâm Đồng nhằm đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật.

- **Phương pháp so sánh và diễn giải:** So sánh các quy định pháp luật và cách áp dụng tại các địa phương khác nhau, diễn giải các quy định pháp luật để đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 32 bản án được chọn lọc theo tiêu chí có nội dung liên quan đến tiếp tục duy trì BPKCTT và xử lý tài sản bảo đảm. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo tiêu chí nội dung phù hợp. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2017 đến 2022.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Không thống nhất về thời điểm chấm dứt hiệu lực quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT:** Qua phân tích 5 bản án tiêu biểu, có ba cách hiểu khác nhau về thời điểm chấm dứt: (i) đến khi có căn cứ hủy bỏ theo Chương VIII BLTTDS 2015; (ii) đến khi thi hành án xong; (iii) đến khi thi hành xong quyết định BPKCTT hoặc người yêu cầu rút lại yêu cầu áp dụng. Tình trạng này gây khó khăn cho việc xác định quyền định đoạt tài sản của người phải thi hành án.

2. **Xử lý tài sản bảo đảm khi tiếp tục duy trì BPKCTT còn nhiều bất cập:** Một số bản án hủy bỏ quyết định buộc thực hiện biện pháp bảo đảm và hoàn trả tài sản bảo đảm ngay khi tiếp tục duy trì BPKCTT, trái với quy định tại khoản 2 Điều 138 BLTTDS 2015. Điều này làm giảm khả năng bồi thường thiệt hại do việc áp dụng BPKCTT gây ra.

3. **Thẩm quyền hủy bỏ quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT thuộc về Thẩm phán được Chánh án phân công:** Việc hủy bỏ không phải là hủy một phần bản án mà là hủy quyết định riêng biệt, do đó không thuộc thẩm quyền giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.

4. **Mối liên hệ giữa biện pháp bảo đảm thi hành án và BPKCTT:** BPBĐ thi hành án được áp dụng nhằm thi hành quyết định BPKCTT của Tòa án, tuy nhiên thời hạn áp dụng BPBĐ thi hành án (10 ngày) không phù hợp với tính chất kéo dài của BPKCTT, gây khó khăn trong thực tiễn thi hành.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các vướng mắc chủ yếu do quy định pháp luật chưa rõ ràng, đặc biệt là Nghị quyết 02/2020/NQ-HĐTP chưa quy định cụ thể về thời điểm chấm dứt hiệu lực quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT và cách xử lý tài sản bảo đảm trong trường hợp này. So với các nghiên cứu trước đây tập trung vào thủ tục áp dụng, thay đổi, hủy bỏ BPKCTT, nghiên cứu này đi sâu vào vấn đề tiếp tục duy trì và tác động đến quyền định đoạt tài sản, một khía cạnh còn mới mẻ.

Việc không xác định rõ thời điểm hủy bỏ quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT dẫn đến sự không chắc chắn pháp lý, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của người phải thi hành án, đặc biệt trong việc định đoạt tài sản. Ngoài ra, việc hoàn trả tài sản bảo đảm khi BPKCTT vẫn còn hiệu lực làm giảm khả năng bồi thường thiệt hại, gây bất lợi cho người bị thiệt hại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua bảng so sánh các bản án về thời điểm chấm dứt và xử lý tài sản bảo đảm, biểu đồ thể hiện tỷ lệ các cách áp dụng khác nhau tại các địa phương.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Bổ sung quy định cụ thể về thời điểm chấm dứt hiệu lực quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT:** Quy định rõ việc duy trì BPKCTT đến khi có quyết định hủy bỏ theo Chương VIII BLTTDS 2015 nhằm tạo sự thống nhất trong áp dụng pháp luật. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp; Thời gian: 1-2 năm.

2. **Quy định rõ hiệu lực và xử lý tài sản bảo đảm khi tiếp tục duy trì BPKCTT:** Tài sản bảo đảm phải được giữ lại cho đến khi có quyết định hủy bỏ BPKCTT để đảm bảo khả năng bồi thường thiệt hại. Chủ thể thực hiện: Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Tư pháp; Thời gian: 1 năm.

3. **Hoàn thiện quy định về thời hạn áp dụng biện pháp bảo đảm thi hành án trong trường hợp thi hành quyết định BPKCTT:** Điều chỉnh thời hạn áp dụng BPBĐ thi hành án phù hợp với tính chất kéo dài của BPKCTT, tránh gây khó khăn cho cơ quan thi hành án và người thi hành án. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp; Thời gian: 1-2 năm.

4. **Tăng cường đào tạo, hướng dẫn nghiệp vụ cho Thẩm phán và Chấp hành viên:** Đảm bảo việc áp dụng thống nhất các quy định về tiếp tục duy trì BPKCTT và xử lý tài sản bảo đảm, giảm thiểu sự khác biệt trong thực tiễn. Chủ thể thực hiện: Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát; Thời gian: liên tục.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Thẩm phán và cán bộ Tòa án:** Nắm rõ các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng về BPKCTT, đặc biệt là tiếp tục duy trì và xử lý tài sản bảo đảm, giúp nâng cao chất lượng xét xử và thi hành án.

2. **Chấp hành viên thi hành án dân sự:** Hiểu rõ mối liên hệ giữa BPKCTT và BPBĐ thi hành án, từ đó thực hiện đúng quy trình, bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.

3. **Luật sư và chuyên gia pháp lý:** Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để tư vấn, bảo vệ quyền lợi khách hàng trong các vụ án dân sự có liên quan đến BPKCTT.

4. **Nhà nghiên cứu và giảng viên luật:** Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn về biện pháp khẩn cấp tạm thời và thi hành án dân sự.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Biện pháp khẩn cấp tạm thời là gì?**  
BPKCTT là biện pháp do Tòa án áp dụng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quá trình giải quyết vụ án, có tính chất tạm thời và khẩn cấp để ngăn chặn thiệt hại không thể khắc phục.

2. **Khi nào quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT được áp dụng?**  
Khi đến phiên tòa xét xử mà không có căn cứ để hủy bỏ hoặc thay đổi BPKCTT đang áp dụng, Hội đồng xét xử sẽ ra quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT theo quy định tại Nghị quyết 02/2020/NQ-HĐTP.

3. **Quyền định đoạt tài sản của người phải thi hành án bị ảnh hưởng thế nào khi áp dụng BPKCTT?**  
BPKCTT hạn chế quyền chuyển nhượng, tặng cho, hoặc thay đổi hiện trạng tài sản nhằm bảo đảm thi hành án, do đó quyền định đoạt tài sản của người phải thi hành án bị giới hạn trong thời gian áp dụng biện pháp.

4. **Tài sản bảo đảm được xử lý ra sao khi tiếp tục duy trì BPKCTT?**  
Theo quy định, tài sản bảo đảm phải được giữ lại cho đến khi có quyết định hủy bỏ BPKCTT để đảm bảo khả năng bồi thường thiệt hại, không được hoàn trả khi BPKCTT vẫn còn hiệu lực.

5. **Ai có thẩm quyền hủy bỏ quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT?**  
Thẩm phán được Chánh án Tòa án phân công có thẩm quyền ra quyết định hủy bỏ quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT, không thuộc thẩm quyền giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.

## Kết luận

- BPKCTT là biện pháp quan trọng bảo vệ quyền lợi trong tố tụng dân sự, nhưng việc tiếp tục duy trì áp dụng còn nhiều vướng mắc pháp lý.  
- Thời điểm chấm dứt hiệu lực quyết định tiếp tục duy trì BPKCTT chưa được quy định rõ ràng, gây khó khăn cho việc xác định quyền định đoạt tài sản.  
- Việc xử lý tài sản bảo đảm khi tiếp tục duy trì BPKCTT chưa thống nhất, ảnh hưởng đến khả năng bồi thường thiệt hại.  
- Cần sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật để tạo sự thống nhất, bảo vệ quyền lợi các bên liên quan.  
- Đề xuất hoàn thiện pháp luật và tăng cường đào tạo nghiệp vụ cho cán bộ Tòa án và thi hành án nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng BPKCTT.

**Next steps:** Triển khai nghiên cứu sâu hơn về tác động của BPKCTT đến quyền tài sản và đề xuất sửa đổi luật.  
**Call to action:** Các cơ quan lập pháp và tư pháp cần phối hợp hoàn thiện khung pháp lý, đồng thời tổ chức tập huấn nâng cao nhận thức cho cán bộ thực thi pháp luật.