Đấu tranh chống đánh bắt cá trái phép không thông báo và không theo quy định IUU: Nghiên cứu so sánh pháp luật nước ngoài và kinh nghiệm cho Việt Nam

Các văn bản quốc tế như Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) và Hiệp định của FAO về các biện pháp của quốc gia có cảng đã đưa ra các định nghĩa và tiêu chí cụ thể về đánh bắt cá IUU. Luật Thủy sản của Việt Nam cũng đã nội luật hóa các quy định này, xác định rõ các hành vi đánh bắt cá trái phép, không thông báo và không theo quy định là vi phạm pháp luật. Việc thống nhất khái niệm IUU giữa các quốc gia và tổ chức quốc tế là rất quan trọng để đảm bảo tính hiệu quả của các biện pháp phối hợp chống IUU. Sự khác biệt trong định nghĩa có thể dẫn đến việc các hành vi vi phạm không bị xử lý hoặc bị xử lý không thống nhất.

Việt Nam, với đường bờ biển dài và nguồn lợi thủy sản phong phú, chịu ảnh hưởng nặng nề từ đánh bắt cá IUU. Việc không kiểm soát được IUU không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho ngư dân chân chính mà còn làm suy thoái nguồn lợi thủy sản, ảnh hưởng đến an ninh lương thực và uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế. Thẻ vàng IUU từ Ủy ban châu Âu (EC) là một ví dụ điển hình về những hậu quả tiêu cực mà Việt Nam phải gánh chịu do không kiểm soát được IUU. Do đó, chống IUU là một nhiệm vụ cấp bách và quan trọng đối với Việt Nam.

Liên minh Châu Âu (EU) đã xây dựng một hệ thống pháp luật toàn diện để chống IUU, bao gồm các quy định về kiểm soát hoạt động đánh bắt cá, truy xuất nguồn gốc thủy sản, và xử phạt vi phạm. EU áp dụng các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với các quốc gia không tuân thủ, bao gồm cấm nhập khẩu thủy sản và hạn chế tiếp cận thị trường. Hệ thống cảnh báo thẻ vàng và thẻ đỏ IUU của EU đã tạo ra động lực mạnh mẽ cho các quốc gia trên toàn thế giới để cải thiện quản lý nghề cá và chống IUU.

Thái Lan, Philippines và Sri Lanka đã trải qua những khó khăn trong việc chống IUU và đã thực hiện các biện pháp cải cách đáng kể để đáp ứng các yêu cầu của EU và các tổ chức quốc tế khác. Các quốc gia này đã tăng cường kiểm soát hoạt động đánh bắt cá, cải thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản, và tăng cường hợp tác quốc tế. Kinh nghiệm của họ cho thấy rằng việc chống IUU đòi hỏi sự cam kết mạnh mẽ từ chính phủ, sự tham gia của cộng đồng ngư dân, và sự hỗ trợ kỹ thuật từ các tổ chức quốc tế.

Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật để chống IUU, bao gồm Luật Thủy sản, Nghị định hướng dẫn Luật Thủy sản, và các Thông tư hướng dẫn chi tiết. Các văn bản này quy định về trách nhiệm của các cơ quan chức năng, quyền và nghĩa vụ của ngư dân, và các biện pháp xử phạt vi phạm. Tuy nhiên, các quy định này vẫn còn nhiều điểm cần được hoàn thiện để đảm bảo tính hiệu quả và khả thi trong thực tế.

Một số bất cập trong pháp luật về chống IUU ở Việt Nam bao gồm thiếu định nghĩa rõ ràng về các hành vi đánh bắt cá IUU, mức xử phạt còn nhẹ chưa đủ sức răn đe, và quy trình xử lý vi phạm còn phức tạp. Ngoài ra, sự thiếu đồng bộ giữa các văn bản pháp luật và sự chồng chéo về thẩm quyền giữa các cơ quan chức năng cũng gây khó khăn cho việc thực thi pháp luật.

Việc thực thi pháp luật về chống IUU ở Việt Nam gặp nhiều khó khăn do hạn chế về nguồn lực, thiếu trang thiết bị hiện đại, và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng. Bên cạnh đó, nhận thức còn hạn chế của ngư dân và sự thiếu minh bạch trong quản lý cũng là những thách thức lớn đối với việc thực thi pháp luật.

Việc hoàn thiện khung pháp lý về chống đánh bắt cá IUU cần tập trung vào việc làm rõ các định nghĩa, quy định chi tiết về các hành vi vi phạm, và xây dựng cơ chế xử phạt nghiêm minh. Luật Thủy sản và các văn bản hướng dẫn cần được sửa đổi để phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế và đáp ứng yêu cầu thực tiễn của Việt Nam. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng trong việc xây dựng và thực thi pháp luật.

Việc tăng cường thực thi pháp luật về chống IUU đòi hỏi sự đầu tư về nguồn lực, trang thiết bị và đào tạo cán bộ. Cần xây dựng hệ thống giám sát và kiểm tra hiệu quả, sử dụng công nghệ hiện đại để theo dõi hoạt động đánh bắt cá và phát hiện vi phạm. Đồng thời, cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức của ngư dân về pháp luật và tác hại của IUU.

Việc đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong chống IUU là rất quan trọng để trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm và phối hợp hành động. Việt Nam cần tích cực tham gia vào các diễn đàn quốc tế và khu vực về chống IUU, ký kết các thỏa thuận hợp tác song phương và đa phương, và tăng cường trao đổi thông tin với các quốc gia khác. Đồng thời, cần hợp tác với các tổ chức quốc tế như FAO và Ủy ban châu Âu để nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.

Hệ thống VMS cần được nâng cấp về phần cứng và phần mềm để tăng cường khả năng giám sát, theo dõi và cảnh báo. Dữ liệu từ VMS cần được phân tích và chia sẻ kịp thời với các cơ quan chức năng liên quan để có biện pháp xử lý hiệu quả. Cần mở rộng phạm vi phủ sóng của VMS để bao gồm tất cả các tàu cá hoạt động trên biển.

Công nghệ truy xuất nguồn gốc thủy sản cần được triển khai rộng rãi từ khâu đánh bắt đến chế biến và tiêu thụ. Sử dụng mã vạch, mã QR hoặc các công nghệ khác để theo dõi hành trình của sản phẩm thủy sản và xác minh nguồn gốc hợp pháp. Cần có hệ thống chứng nhận nguồn gốc thủy sản tin cậy để đảm bảo tính minh bạch và uy tín.

Sử dụng hình ảnh vệ tinh và phân tích dữ liệu lớn để phát hiện các hoạt động đánh bắt cá trái phép trong thời gian thực. Kết hợp dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau như VMS, nhật ký khai thác, và thông tin tình báo để xây dựng bức tranh toàn diện về hoạt động đánh bắt cá. Áp dụng các thuật toán trí tuệ nhân tạo để phát hiện các mẫu hành vi bất thường và cảnh báo sớm.

Xây dựng ngư nghiệp bền vững không chỉ giúp bảo vệ nguồn lợi thủy sản cho các thế hệ tương lai mà còn tạo ra cơ hội kinh tế và xã hội cho cộng đồng ngư dân. Cần chuyển đổi từ đánh bắt tận diệt sang khai thác có trách nhiệm, bảo vệ môi trường và hệ sinh thái biển. Đồng thời, cần đa dạng hóa sinh kế cho ngư dân để giảm áp lực lên nguồn lợi thủy sản.

Gỡ thẻ vàng IUU là một mục tiêu quan trọng và cần thiết để khôi phục uy tín của ngành thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Cần có sự cam kết mạnh mẽ từ chính phủ và sự tham gia tích cực của cộng đồng ngư dân để thực hiện các biện pháp hiệu quả chống IUU. Đồng thời, cần minh bạch hóa thông tin và tăng cường đối thoại với Ủy ban châu Âu để đạt được sự đồng thuận và hợp tác.