Trách nhiệm Bồi thường Thiệt hại do Nguồn Nguy hiểm Cao độ gây ra và Thực tiễn áp dụng tại tỉnh Đắk Lắk

Trong luật dân sự, khái niệm NNHCĐ dùng để chỉ những vật chất có khả năng gây ra những thiệt hại lớn mà con người khó kiểm soát tuyệt đối. Điều 601 BLDS năm 2015 liệt kê các đối tượng được xem là NNHCĐ, bao gồm: phương tiện giao thông cơ giới, hệ thống tải điện, nhà máy công nghiệp đang hoạt động, vũ khí, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, thú dữ và các NNHCĐ khác do pháp luật quy định. Tuy nhiên, BLDS không đưa ra định nghĩa chung, mà chỉ liệt kê các loại NNHCĐ, gây khó khăn trong việc xác định một vật chất cụ thể có phải là NNHCĐ hay không. Việc xác định nguồn nguy hiểm là vô cùng quan trọng để xác định trách nhiệm dân sự. Theo Khoản 21 Điều 3 Thông tư số 25/2016/TT-BCT ngày 30/11/2016 của Bộ Công thương quy định về hệ thống điện truyền tải: “Hệ thống điện truyền tải là hệ thống điện bao gồm lưới điện truyền tải và các nhà máy điện đấu nối vào lưới điện truyền tải.”

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại (BTTH) là nghĩa vụ pháp lý mà một chủ thể phải gánh chịu do hành vi gây thiệt hại của mình hoặc do một yếu tố đặc biệt mà pháp luật quy định. Trong trường hợp NNHCĐ, trách nhiệm này phát sinh khi NNHCĐ gây ra thiệt hại, bất kể chủ sở hữu hoặc người quản lý có lỗi hay không. Đây là một dạng trách nhiệm bồi thường đặc biệt, nhằm bảo vệ quyền lợi của người bị thiệt hại, bởi vì thiệt hại do NNHCĐ gây ra thường rất lớn và khó khắc phục. Nếu sai trái thì phải gánh chịu phần hậu quả. Trách nhiệm này phát sinh khi có vi phạm pháp luật. Trách nhiệm này phát sinh khi có vi phạm pháp luật.

Để phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do NNHCĐ gây ra, cần đáp ứng các điều kiện sau: Thứ nhất, phải có thiệt hại thực tế xảy ra về tính mạng, sức khỏe, tài sản, hoặc lợi ích hợp pháp khác. Thứ hai, phải có mối quan hệ nhân quả giữa hoạt động của NNHCĐ và thiệt hại. Tức là, thiệt hại phải là kết quả trực tiếp từ hoạt động của NNHCĐ. Thứ ba, chủ thể gây thiệt hại phải là chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu, sử dụng NNHCĐ hợp pháp. Thứ tư, không có sự kiện bất khả kháng hoặc lỗi hoàn toàn của người bị thiệt hại. Thiệt hại xảy ra trong trường hợp bất khả kháng. Thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra trong tình thế cấp thiết. Thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi cố ý của người bị thiệt hại.

Chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp NNHCĐ là chủ sở hữu, người được giao chiếm hữu, sử dụng NNHCĐ hợp pháp, hoặc người chiếm hữu, sử dụng NNHCĐ trái pháp luật. Theo pháp luật, chủ sở hữu là người có quyền chiếm hữu, sử dụng, và định đoạt tài sản. Người được giao chiếm hữu, sử dụng NNHCĐ hợp pháp là người được chủ sở hữu giao quyền này theo hợp đồng hoặc theo quy định của pháp luật. Người chiếm hữu, sử dụng NNHCĐ trái pháp luật là người chiếm hữu, sử dụng NNHCĐ mà không có căn cứ pháp luật. Chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ. Người được chủ sở hữu giao chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ theo quy định của pháp luật . Người chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ trái pháp luật .

Pháp luật quy định một số trường hợp loại trừ trách nhiệm bồi thường thiệt hại do NNHCĐ gây ra. Đó là các trường hợp sau: thiệt hại xảy ra do sự kiện bất khả kháng, thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi cố ý của người bị thiệt hại, và thiệt hại xảy ra trong tình thế cấp thiết. Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước được và không thể khắc phục được, ví dụ như thiên tai, chiến tranh. Lỗi cố ý của người bị thiệt hại là trường hợp người đó biết rõ hành vi của mình có thể gây ra thiệt hại, nhưng vẫn cố ý thực hiện. Tình thế cấp thiết là tình thế mà một người phải thực hiện hành vi gây thiệt hại cho người khác để tránh một nguy cơ lớn hơn đang đe dọa đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của mình hoặc của người khác. Thiệt hại xảy ra trong trường hợp bất khả kháng . Thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra trong tình thế cấp thiết. Thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi cố ý của người bị thiệt hại .

Một trong những vướng mắc lớn nhất trong thực tiễn giải quyết các vụ việc bồi thường thiệt hại là việc xác định một vật chất cụ thể có phải là NNHCĐ hay không, đặc biệt là đối với các vật chất chưa được liệt kê rõ ràng trong luật. Ngoài ra, việc chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa hoạt động của NNHCĐ và thiệt hại cũng gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là trong các vụ việc mà thiệt hại xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Gần đây, cùng với sự phát triển của đời sống xã hội, của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cơ giới hóa, số lượng vật chất được coi là NNHCĐ ngày càng nhiều. Thực tế, hiện nay đã có sự gia tăng không hề nhỏ về số lượng những vụ tai nạn do những vật chất này gây nên, gây thiệt hại rất lớn.

Phân tích các vụ việc thực tế tại Đắk Lắk giúp rút ra những kinh nghiệm quý báu trong việc giải quyết các tranh chấp về bồi thường thiệt hại do NNHCĐ gây ra. Cần phải thu thập đầy đủ chứng cứ, xác định rõ các yếu tố cấu thành trách nhiệm bồi thường, và áp dụng pháp luật một cách chính xác. Đồng thời, cần chú trọng đến việc hòa giải, thương lượng giữa các bên để đạt được một giải pháp công bằng, hợp lý. Với tính chất cấp bách và quan trọng như vậy, đó chính là lý do tác giả chọn đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Đắk Lắk” làm đề tài luận văn thạc sỹ Luật học của mình.

Một trong những giải pháp quan trọng nhất là đưa ra định nghĩa rõ ràng và cụ thể về NNHCĐ trong Luật Dân sự. Định nghĩa này cần phải bao gồm các yếu tố cơ bản, như: tính nguy hiểm tiềm tàng, khả năng gây thiệt hại lớn, và khả năng kiểm soát hạn chế của con người. Đồng thời, cần liệt kê chi tiết các loại vật chất được xem là NNHCĐ, và quy định rõ ràng các tiêu chí để xác định một vật chất có phải là NNHCĐ hay không. Nếu một tài sản nguy hiểm (chưa được pháp luật quy định là NNHCĐ) gây thiệt hại thì để xác định thiệt hại do tài sản gây ra hay do NNHCĐ gây ra vẫn còn nhiều khó khăn.

Cần có hướng dẫn cụ thể về việc định giá thiệt hại và xác định mức bồi thường trong các vụ việc bồi thường thiệt hại do NNHCĐ gây ra. Hướng dẫn này cần phải bao gồm các phương pháp định giá khác nhau, và quy định rõ ràng các yếu tố cần xem xét khi xác định mức bồi thường, như: chi phí khắc phục thiệt hại, thu nhập bị mất, tổn thất về tinh thần. Đồng thời, cần thành lập các tổ chức chuyên môn để hỗ trợ việc định giá thiệt hại, và đảm bảo tính khách quan, minh bạch trong quá trình này.

Cần tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ trong việc quản lý, vận hành, và kiểm soát NNHCĐ. Sử dụng các hệ thống cảnh báo sớm, các thiết bị giám sát từ xa, và các biện pháp phòng ngừa rủi ro khác để giảm thiểu nguy cơ xảy ra tai nạn. Phát triển và áp dụng các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt đối với NNHCĐ, và thường xuyên kiểm tra, đánh giá để đảm bảo tuân thủ. Thực tế, có nhiều vật chất có đầy đủ đặc tính của NNHCĐ: Luôn tiềm ẩn nguy cơ gây thiệt hại mà con người không thể kiểm soát tuyệt đối. nhưng pháp luật lại chưa có quy định thì có được coi là NNHCĐ hay không? Như rắn độc, ong vò vẽ.

Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bồi thường thiệt hại do NNHCĐ gây ra để nâng cao nhận thức của người dân về vấn đề này. Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về an toàn lao động, an toàn giao thông, và các biện pháp phòng ngừa tai nạn khác. Xây dựng một xã hội an toàn và văn minh, nơi mọi người đều có ý thức bảo vệ bản thân và cộng đồng trước những nguy cơ tiềm ẩn từ NNHCĐ. Cần phải xét đến đặc tính của nó như tính nguy hiểm cho xã hội, khả năng kiểm soát của con người, quy định của pháp luật liên quan đến việc bảo quản, vận hành đối vật chất đó.