Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội hiện nay, ngành công nghiệp da giày đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, đặc biệt tại thành phố Hồ Chí Minh – trung tâm công nghiệp lớn của Việt Nam. Theo ước tính, chỉ khoảng 20% lao động trong ngành giày được đào tạo bài bản qua các trường lớp, phần lớn còn lại học nghề theo hình thức kèm cặp truyền thống. Điều này đặt ra thách thức lớn về chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt trong lĩnh vực định mức nguyên liệu giày – một môn học chuyên ngành quan trọng tại Trường Cao đẳng Công Thương TP. Hồ Chí Minh. Môn học này có vai trò then chốt trong việc trang bị cho sinh viên kiến thức và kỹ năng tính toán định mức vật liệu, lao động, từ đó đáp ứng nhu cầu thực tiễn của các doanh nghiệp sản xuất giày da.

Tuy nhiên, thực trạng dạy và học môn Định mức nguyên liệu giày còn nhiều hạn chế, chủ yếu do phương pháp giảng dạy truyền thống, thiếu sự tương tác và phát huy tính tích cực của người học. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là vận dụng phương pháp dạy học tích cực, cụ thể là phương pháp thảo luận có hướng dẫn, nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của sinh viên trong học tập môn Định mức nguyên liệu giày tại Trường Cao đẳng Công Thương TP. Hồ Chí Minh. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2011-2013, tập trung vào sinh viên năm thứ ba ngành Công nghệ sản xuất giày da, với phạm vi nội dung gồm hai chủ đề chính: định mức nguyên liệu da và định mức nguyên liệu cuộn.

Việc đổi mới phương pháp dạy học không chỉ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo chuyên ngành mà còn phù hợp với chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2009-2020, trong đó đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá được xác định là một trong những giải pháp trọng tâm. Qua đó, nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng lực tự học, tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề của sinh viên, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động ngành công nghiệp da giày.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực, tập trung vào hai mô hình chính: phương pháp thảo luận có hướng dẫn và phương pháp dạy học giải quyết vấn đề.

  • Phương pháp dạy học tích cực được hiểu là hệ thống các phương pháp nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong quá trình lĩnh hội kiến thức. Theo lý thuyết, phương pháp này giúp người học không chỉ tiếp nhận kiến thức một cách thụ động mà còn vận dụng tư duy phản biện và sáng tạo để giải quyết các vấn đề thực tiễn.

  • Phương pháp thảo luận có hướng dẫn là hình thức tổ chức học tập trong đó giáo viên đóng vai trò gợi mở, định hướng, tạo điều kiện để sinh viên trao đổi, tranh luận và cùng nhau xây dựng kiến thức mới. Phương pháp này phát huy kỹ năng giao tiếp, tư duy logic và khả năng làm việc nhóm của sinh viên.

  • Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề tập trung vào việc đưa ra các tình huống học tập có vấn đề, kích thích người học vận dụng kiến thức và kỹ năng để tìm ra giải pháp. Mô hình này gồm ba bước chính: tri giác vấn đề, giải quyết vấn đề và kiểm tra, nghiên cứu lời giải.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: phương pháp dạy học tích cực, hoạt động dạy và học, tính tích cực trong học tập, hình thức tổ chức dạy học, và các kỹ năng mềm như tư duy phản biện, làm việc nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu lý thuyết, thực tiễn và thống kê toán học nhằm đảm bảo tính khoa học và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ sinh viên năm thứ ba ngành Công nghệ sản xuất giày da tại Trường Cao đẳng Công Thương TP. Hồ Chí Minh, giảng viên khoa Công nghệ giày, tài liệu chuyên môn, giáo trình môn Định mức nguyên liệu giày, các báo cáo khảo sát và kết quả thực nghiệm sư phạm.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu nghiên cứu gồm hai lớp sinh viên (lớp thực nghiệm và lớp đối chứng), mỗi lớp khoảng 40 sinh viên, được chia thành các nhóm nhỏ từ 6-7 thành viên để áp dụng phương pháp thảo luận có hướng dẫn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng công cụ Excel và các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích so sánh điểm số kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, đánh giá mức độ tích cực và hiệu quả học tập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn và quan sát.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2012-2013, bao gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng dạy học, thiết kế bài giảng theo phương pháp tích cực, thực nghiệm sư phạm, thu thập và phân tích dữ liệu, tổng hợp kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hứng thú và tích cực của sinh viên tăng rõ rệt khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Qua khảo sát, có khoảng 75% sinh viên lớp thực nghiệm thể hiện sự hứng thú cao với môn Định mức nguyên liệu giày, tăng 30% so với lớp đối chứng. Sinh viên chủ động tham gia thảo luận, đặt câu hỏi và phản biện trong giờ học.

  2. Kết quả học tập được cải thiện đáng kể: Điểm trung bình kiểm tra lần 2 của lớp thực nghiệm đạt 7,8 (điểm tối đa 10), cao hơn 1,2 điểm so với lớp đối chứng (6,6 điểm). Tỷ lệ sinh viên đạt điểm trên 8 tăng từ 20% lên 45% sau khi áp dụng phương pháp tích cực.

  3. Giảng viên và sinh viên đều đánh giá cao hiệu quả của phương pháp thảo luận có hướng dẫn: 85% giảng viên tham gia khảo sát cho rằng phương pháp này giúp sinh viên phát triển kỹ năng tư duy phản biện và làm việc nhóm. Sinh viên cũng phản hồi tích cực về khả năng tự học và giải quyết vấn đề được nâng cao.

  4. Khó khăn trong quá trình áp dụng: Một số giảng viên gặp khó khăn trong việc chuẩn bị tài liệu và tổ chức hoạt động nhóm do thời gian hạn chế và thiếu kinh nghiệm. Khoảng 25% sinh viên cảm thấy áp lực khi phải tham gia thảo luận thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp thảo luận có hướng dẫn, đã góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Định mức nguyên liệu giày tại Trường Cao đẳng Công Thương TP. Hồ Chí Minh. Sự tăng lên về điểm số và mức độ tích cực học tập phản ánh hiệu quả của việc chuyển đổi từ phương pháp truyền thống sang phương pháp tương tác, phát huy tính chủ động của sinh viên.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục học, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề của người học. Việc tổ chức thảo luận nhóm giúp sinh viên không chỉ lĩnh hội kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng giao tiếp và hợp tác, điều này rất cần thiết trong môi trường công nghiệp hiện đại.

Tuy nhiên, khó khăn trong việc chuẩn bị và tổ chức giảng dạy cũng là thách thức cần được khắc phục. Các biểu đồ phân phối điểm kiểm tra và bảng đánh giá mức độ hài lòng của sinh viên, giảng viên có thể minh họa rõ nét sự khác biệt giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, đồng thời làm nổi bật các điểm cần cải tiến trong quá trình áp dụng phương pháp mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giảng viên về phương pháp dạy học tích cực: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng tổ chức thảo luận nhóm, thiết kế bài giảng tương tác nhằm nâng cao năng lực sư phạm của giảng viên. Mục tiêu đạt 100% giảng viên khoa Công nghệ giày được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Phát triển và cập nhật tài liệu, giáo trình phù hợp với phương pháp tích cực: Xây dựng bộ tài liệu tham khảo đa dạng, có hướng dẫn chi tiết cho từng hoạt động thảo luận và giải quyết vấn đề. Thời gian hoàn thiện dự kiến 6 tháng, do khoa Công nghệ giày chủ trì phối hợp với các chuyên gia.

  3. Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ dạy học tương tác: Đầu tư phòng học hiện đại, trang bị máy chiếu, bảng tương tác, thiết bị ghi âm để hỗ trợ hoạt động nhóm và thảo luận. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, do Ban Giám hiệu và phòng Kỹ thuật phối hợp thực hiện.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá đa dạng, phản ánh đúng năng lực người học: Áp dụng các hình thức đánh giá quá trình như đánh giá nhóm, tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng nhằm khuyến khích sinh viên tham gia tích cực và phát triển kỹ năng mềm. Triển khai thí điểm trong học kỳ tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên ngành Công nghệ sản xuất giày da: Nghiên cứu giúp nâng cao phương pháp giảng dạy, áp dụng hiệu quả phương pháp dạy học tích cực để cải thiện chất lượng đào tạo chuyên ngành.

  2. Nhà quản lý giáo dục tại các trường cao đẳng, đại học kỹ thuật: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giảng viên và phát triển chương trình đào tạo phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên ngành Công nghệ giày và các ngành kỹ thuật liên quan: Hiểu rõ phương pháp học tập tích cực, phát triển kỹ năng tự học, tư duy phản biện và làm việc nhóm, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục học và phát triển chương trình đào tạo: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học tích cực trong lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học tích cực là gì và tại sao nên áp dụng trong giảng dạy?
    Phương pháp dạy học tích cực là cách tổ chức học tập nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học thông qua các hoạt động tương tác như thảo luận, giải quyết vấn đề. Áp dụng phương pháp này giúp sinh viên nâng cao kỹ năng tư duy phản biện, tự học và làm việc nhóm, từ đó cải thiện hiệu quả học tập.

  2. Phương pháp thảo luận có hướng dẫn được triển khai như thế nào trong môn Định mức nguyên liệu giày?
    Giảng viên chia sinh viên thành các nhóm nhỏ, giao đề tài thảo luận cụ thể, đồng thời cung cấp câu hỏi gợi mở và tài liệu tham khảo. Trong quá trình thảo luận, giảng viên đóng vai trò điều phối, hỗ trợ và tổng kết kết quả, giúp sinh viên phát triển ý tưởng và kiến thức mới.

  3. Kết quả học tập của sinh viên có cải thiện rõ rệt khi áp dụng phương pháp tích cực không?
    Theo kết quả thực nghiệm, điểm trung bình kiểm tra của lớp áp dụng phương pháp tích cực tăng lên 7,8 so với 6,6 của lớp đối chứng, đồng thời tỷ lệ sinh viên đạt điểm cao cũng tăng đáng kể, chứng tỏ hiệu quả tích cực của phương pháp này.

  4. Những khó khăn nào thường gặp khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực?
    Khó khăn bao gồm việc chuẩn bị tài liệu và kế hoạch giảng dạy tốn thời gian, sinh viên chưa quen với hình thức học tập chủ động, và giảng viên cần nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động nhóm. Việc khắc phục đòi hỏi sự hỗ trợ từ nhà trường và đào tạo bồi dưỡng thường xuyên.

  5. Làm thế nào để các trường khác có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này?
    Các trường có thể tham khảo khung lý thuyết, phương pháp tổ chức thảo luận và quy trình thực nghiệm được trình bày trong luận văn, đồng thời điều chỉnh phù hợp với đặc điểm sinh viên và điều kiện cơ sở vật chất của mình để triển khai hiệu quả.

Kết luận

  • Vận dụng phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp thảo luận có hướng dẫn, đã nâng cao tính tích cực, tự giác và sáng tạo của sinh viên trong học tập môn Định mức nguyên liệu giày.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy điểm số và mức độ hài lòng của sinh viên được cải thiện rõ rệt so với phương pháp truyền thống.
  • Phương pháp này góp phần phát triển kỹ năng tư duy phản biện, làm việc nhóm và năng lực giải quyết vấn đề cho sinh viên ngành Công nghệ sản xuất giày da.
  • Khó khăn trong quá trình áp dụng chủ yếu liên quan đến kỹ năng tổ chức của giảng viên và sự chuẩn bị tài liệu, cần có sự hỗ trợ đào tạo và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng phương pháp dạy học tích cực trong thời gian tới, hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu thực tiễn của ngành công nghiệp da giày.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị đào tạo và giảng viên nên triển khai các khóa bồi dưỡng kỹ năng dạy học tích cực, đồng thời xây dựng kế hoạch áp dụng phương pháp này rộng rãi hơn trong các môn học chuyên ngành. Độc giả quan tâm có thể liên hệ khoa Công nghệ giày Trường Cao đẳng Công Thương TP. Hồ Chí Minh để trao đổi và hợp tác nghiên cứu.