Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn cầu và tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng đào tạo nghề nghiệp và đại học trở thành ưu tiên hàng đầu. Theo nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, giáo dục nghề nghiệp cần tập trung đào tạo nhân lực có kiến thức, kỹ năng và trách nhiệm nghề nghiệp, đồng thời phát triển các phương thức đào tạo ứng dụng, thực hành nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường lao động trong nước và quốc tế. Môn thực hành sửa chữa tivi tại Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Kiên Giang là một trong những môn học thiết yếu nhằm trang bị kỹ năng nghề nghiệp cho sinh viên ngành Công nghệ Kỹ thuật Điện tử Truyền thông. Tuy nhiên, thực trạng giảng dạy hiện nay còn nhiều hạn chế, sinh viên thiếu động cơ học tập và phương pháp dạy học truyền thống chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của người học.

Luận văn tập trung vận dụng phương pháp dạy học dựa theo vấn đề (Problem Based Learning - PBL) cho môn thực hành sửa chữa tivi nhằm nâng cao năng lực tự học, kỹ năng truy tìm tài liệu, kỹ năng giao tiếp, năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn và hợp tác trong học tập của sinh viên. Nghiên cứu được thực hiện tại Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Kiên Giang trong năm học 2016-2017, với đối tượng là sinh viên khóa 8 và khóa 9 ngành Công nghệ Kỹ thuật Điện tử Truyền thông cùng các giảng viên bộ môn thực hành sửa chữa tivi.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng giảng dạy, thiết kế và áp dụng phương pháp PBL vào giảng dạy thực nghiệm, đồng thời đánh giá hiệu quả của phương pháp này trên kết quả học tập và kỹ năng của sinh viên. Nghiên cứu góp phần đổi mới phương pháp dạy học tích cực, phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục hiện đại, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo nghề nghiệp tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Phương pháp dạy học dựa theo vấn đề (Problem Based Learning - PBL) được hình thành từ những năm 1980, phát triển mạnh mẽ tại các trường đại học y khoa như Case Western University (Hoa Kỳ) và Đại học McMasters (Canada). PBL là phương pháp dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm, khuyến khích sinh viên chủ động tìm kiếm, phân tích và giải quyết các vấn đề thực tiễn. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Vấn đề (Problem): Là nhiệm vụ hoặc tình huống thực tế cần được nghiên cứu và giải quyết, có thể thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau.
  • Phương pháp dạy học: Là cách thức làm việc của giảng viên và học sinh nhằm giúp học sinh lĩnh hội kiến thức, kỹ năng và phát triển năng lực nhận thức.
  • Kỹ thuật dạy học tích cực: Bao gồm các biện pháp như động não, bản đồ tư duy, thảo luận nhóm nhằm phát huy sự sáng tạo và hợp tác của người học.
  • Quá trình dạy học theo PBL: Thường bao gồm các bước nhận diện vấn đề, phân tích, tìm kiếm thông tin, thảo luận và trình bày giải pháp.

Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên các lý thuyết về phương pháp dạy học giải quyết vấn đề, phân loại phương pháp dạy học theo mức độ tích cực của người học, và các mô hình tổ chức dạy học thực hành 3 bước, 4 bước và 6 bước nhằm tối ưu hóa hiệu quả giảng dạy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp cả định tính và định lượng, gồm các bước chính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ phiếu khảo sát giảng viên (5 người) và sinh viên (32 sinh viên khóa 8 đã học xong, 36 sinh viên khóa 9 đang học) ngành Công nghệ Kỹ thuật Điện tử Truyền thông tại Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Kiên Giang. Ngoài ra, dữ liệu còn được lấy từ tài liệu lý luận, các văn bản pháp luật liên quan và ý kiến chuyên gia.
  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ giảng viên và sinh viên thuộc đối tượng nghiên cứu được chọn làm mẫu khảo sát nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS, Excel và Word để xử lý số liệu khảo sát, phân tích thống kê mô tả và kiểm định sự khác biệt giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng.
  • Thiết kế thực nghiệm: Chương trình môn thực hành sửa chữa tivi được tái cấu trúc thành 12 vấn đề, trong đó 6 vấn đề được chọn để dạy thực nghiệm theo phương pháp PBL cho nhóm sinh viên khóa 9 (36 sinh viên chia làm 2 nhóm: thực nghiệm và đối chứng).
  • Timeline nghiên cứu: Quá trình nghiên cứu kéo dài gần 6 tháng, từ khảo sát thực trạng, thiết kế bài giảng, thực nghiệm sư phạm đến thu thập và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phương pháp giảng dạy hiện tại: Khoảng 80% giảng viên đang áp dụng phương pháp truyền thống, chỉ khoảng 20% sử dụng các phương pháp dạy học tích cực. Sinh viên phản ánh 65% cảm thấy phương pháp hiện tại chưa kích thích được sự chủ động và sáng tạo trong học tập.

  2. Hiểu biết về PBL của giảng viên: 60% giảng viên có nhận thức cơ bản về phương pháp PBL, nhưng chỉ 40% từng áp dụng hoặc thử nghiệm trong giảng dạy. Khó khăn lớn nhất là thiếu tài liệu hướng dẫn và thời gian chuẩn bị bài giảng.

  3. Hiệu quả thực nghiệm PBL: Nhóm sinh viên thực nghiệm (18 sinh viên) có điểm trung bình môn thực hành sửa chữa tivi cao hơn nhóm đối chứng 15%, đồng thời kỹ năng giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề được cải thiện rõ rệt với mức tăng từ 20-30% so với trước khi áp dụng.

  4. Phản hồi sinh viên: 75% sinh viên nhóm thực nghiệm đánh giá phương pháp PBL giúp họ chủ động hơn trong việc tìm hiểu tài liệu và thảo luận nhóm, 70% cho biết kỹ năng thực hành và tư duy phản biện được nâng cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy phương pháp dạy học dựa theo vấn đề phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và nhu cầu học tập của sinh viên ngành Công nghệ Kỹ thuật Điện tử Truyền thông. Việc áp dụng PBL giúp sinh viên phát triển năng lực tự học, kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn và tăng cường sự hợp tác trong học tập. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với nhận định của các nhà nghiên cứu về hiệu quả của PBL trong việc nâng cao chất lượng đào tạo nghề nghiệp.

Nguyên nhân của sự cải thiện này có thể giải thích bởi PBL tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích sinh viên chủ động tìm kiếm và áp dụng kiến thức vào thực tế sửa chữa tivi, thay vì chỉ tiếp thu thụ động như phương pháp truyền thống. Biểu đồ so sánh điểm số và kỹ năng giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng minh họa rõ nét sự khác biệt này.

Tuy nhiên, việc áp dụng PBL còn gặp một số khó khăn như thời gian chuẩn bị bài giảng dài, giảng viên cần được đào tạo thêm về phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực. Đây là những thách thức cần được giải quyết để mở rộng ứng dụng PBL trong các môn học thực hành khác.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng giảng viên về PBL: Triển khai các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học dựa theo vấn đề, kỹ thuật tổ chức lớp học tích cực nhằm nâng cao năng lực giảng viên trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu và phòng Đào tạo của trường.

  2. Xây dựng tài liệu hướng dẫn và bài giảng mẫu: Phát triển bộ giáo án, tài liệu tham khảo theo phương pháp PBL cho môn thực hành sửa chữa tivi và các môn thực hành khác, hoàn thành trong 1 năm. Chủ thể thực hiện là tổ bộ môn Điện - Điện tử phối hợp với các chuyên gia giáo dục.

  3. Mở rộng áp dụng PBL trong các môn học thực hành: Sau khi đánh giá hiệu quả, nhân rộng phương pháp PBL cho các lớp và môn học khác trong trường nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nghề nghiệp. Thời gian triển khai từ năm học tiếp theo.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ: Cải thiện phòng thực hành, trang thiết bị kỹ thuật để tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên thực hành theo phương pháp PBL. Chủ thể thực hiện là Ban Quản lý cơ sở vật chất nhà trường trong vòng 2 năm.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá kết quả học tập phù hợp: Thiết kế các tiêu chí đánh giá năng lực thực hành, kỹ năng giải quyết vấn đề và hợp tác nhóm nhằm phản ánh đúng năng lực sinh viên theo phương pháp PBL. Thời gian hoàn thiện trong 6 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên các trường cao đẳng, đại học ngành kỹ thuật: Nghiên cứu giúp giảng viên hiểu rõ hơn về phương pháp PBL, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy các môn thực hành kỹ thuật, nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Nhà quản lý giáo dục nghề nghiệp: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đổi mới phương pháp dạy học, phát triển chương trình đào tạo phù hợp với yêu cầu thực tiễn và thị trường lao động.

  3. Sinh viên ngành Công nghệ Kỹ thuật Điện tử Truyền thông: Giúp sinh viên nhận thức được lợi ích của phương pháp học tập tích cực, nâng cao kỹ năng tự học, giải quyết vấn đề và hợp tác trong học tập.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp dạy học dựa theo vấn đề, đặc biệt trong lĩnh vực đào tạo nghề nghiệp và kỹ thuật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học dựa theo vấn đề (PBL) là gì?
    PBL là phương pháp dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm, trong đó sinh viên được giao các vấn đề thực tế để nghiên cứu, phân tích và giải quyết, từ đó phát triển kỹ năng tự học và tư duy phản biện.

  2. Tại sao nên áp dụng PBL cho môn thực hành sửa chữa tivi?
    Môn thực hành sửa chữa tivi đòi hỏi kỹ năng thực tế và khả năng giải quyết vấn đề, PBL giúp sinh viên chủ động tìm hiểu, áp dụng kiến thức vào thực tế, nâng cao hiệu quả học tập và kỹ năng nghề nghiệp.

  3. Khó khăn khi áp dụng PBL là gì?
    Khó khăn gồm thời gian chuẩn bị bài giảng dài, giảng viên cần đào tạo thêm, sinh viên ban đầu chưa quen với phương pháp học tập chủ động, và yêu cầu cơ sở vật chất phù hợp.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của PBL?
    Có thể đánh giá qua điểm số học tập, kỹ năng giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề của sinh viên, đồng thời thu thập phản hồi từ giảng viên và sinh viên về trải nghiệm học tập.

  5. PBL có thể áp dụng cho các môn học khác không?
    Có, PBL phù hợp với nhiều môn học đặc biệt là các môn thực hành, kỹ thuật, khoa học xã hội, giúp phát triển năng lực toàn diện cho người học.

Kết luận

  • Phương pháp dạy học dựa theo vấn đề (PBL) là phương pháp tích cực, phù hợp với đặc điểm sinh viên ngành Công nghệ Kỹ thuật Điện tử Truyền thông tại Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Kiên Giang.
  • Áp dụng PBL giúp nâng cao năng lực tự học, kỹ năng giải quyết vấn đề, giao tiếp và hợp tác trong học tập, đồng thời cải thiện kết quả học tập môn thực hành sửa chữa tivi.
  • Nghiên cứu đã khảo sát thực trạng, thiết kế chương trình và thực nghiệm thành công trên nhóm sinh viên khóa 9 với sự khác biệt rõ rệt so với nhóm đối chứng.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo giảng viên, xây dựng tài liệu, mở rộng áp dụng và cải thiện cơ sở vật chất nhằm phát huy hiệu quả của PBL trong đào tạo nghề nghiệp.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo giảng viên, hoàn thiện tài liệu hướng dẫn và nhân rộng phương pháp trong các môn học khác, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp tại địa phương.

Hãy bắt đầu áp dụng phương pháp dạy học dựa theo vấn đề để nâng cao hiệu quả đào tạo và phát triển năng lực sinh viên ngay hôm nay!