Vai Trò Của Tư Pháp Trong Bảo Vệ Quyền Con Người Tại Việt Nam

Quyền con người là những quyền tự nhiên, không thể tước đoạt, gắn liền với phẩm giá của con người. Các quyền này mang tính phổ quát, bình đẳng, và không thể phân chia. Hiến pháp Việt Nam năm 2013 ghi nhận các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Các đạo luật cụ thể hóa các quyền này trong từng lĩnh vực pháp lý, như dân sự, hình sự, hành chính, lao động. Ngoài ra, quyền của các nhóm đặc thù như phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật cũng được ghi nhận cụ thể hơn.

Chức năng của tư pháp bao gồm giải thích pháp luật, xét xử các vụ án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức. Tư pháp còn có vai trò kiểm soát tính hợp hiến, hợp pháp của các văn bản quy phạm pháp luật. Để thực hiện tốt chức năng này, tư pháp cần độc lập, khách quan, và công bằng. Theo Nguyễn Đăng Dung (2010), cần hạn chế sự tùy tiện của các cơ quan nhà nước.

Tư pháp là công cụ để bảo vệ quyền con người, đồng thời quyền con người là mục tiêu mà tư pháp hướng đến. Một hệ thống tư pháp hiệu quả sẽ đảm bảo mọi người được tiếp cận công lý, được xét xử công bằng, và được bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Ngược lại, một hệ thống tư pháp yếu kém sẽ tạo điều kiện cho tình trạng vi phạm quyền con người, gây bất ổn xã hội. Hiến pháp 2013 ghi nhận các quyền con người, quyền công dân và chia thành các nhóm quyền khác nhau.

Một bộ phận cán bộ tư pháp còn hạn chế về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, tinh thần trách nhiệm chưa cao. Cá biệt còn có những cán bộ, thẩm phán có hành vi vi phạm bị xử lý kỷ luật, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Điều này ảnh hưởng đến tính khách quan, công bằng của quá trình xét xử. Theo Nghị quyết số 50 08/NQ-TW, Tòa án nhân dân tối cao quản lý các Tòa án địa phương về mặt tổ chức theo định hướng của Bộ Chính trị.

Sự độc lập của tư pháp là yếu tố then chốt để đảm bảo tính công bằng, khách quan của quá trình xét xử. Tuy nhiên, trên thực tế, tư pháp Việt Nam vẫn còn chịu nhiều áp lực từ các yếu tố bên ngoài, như sự can thiệp của các cơ quan hành chính, sự tác động của dư luận xã hội, và các mối quan hệ cá nhân. Điều này có thể dẫn đến tình trạng xét xử không đúng pháp luật, gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.

Nhận thức pháp luật của một bộ phận người dân còn hạn chế, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa. Nhiều người dân không biết về quyền của mình, không biết cách bảo vệ quyền lợi hợp pháp, hoặc e ngại khiếu kiện vì sợ bị trả thù. Khả năng tiếp cận công lý của người dân, đặc biệt là người nghèo, người yếu thế, còn gặp nhiều khó khăn do chi phí tố tụng cao, thủ tục rườm rà, và khoảng cách địa lý xa xôi.

Cần tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quyền con người, đảm bảo phù hợp với Hiến pháp và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Cần cụ thể hóa các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, và các quyền của các nhóm đặc thù. Đồng thời, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm chi phí tố tụng, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận công lý.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức công vụ cho cán bộ tư pháp. Cần xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động của cán bộ tư pháp, xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật, đạo đức công vụ. Đồng thời, cần tạo môi trường làm việc trong sạch, minh bạch, khách quan, để cán bộ tư pháp yên tâm công tác, bảo vệ công lý.

Cần xây dựng cơ chế đảm bảo sự độc lập của tư pháp trong hoạt động xét xử, không bị chi phối bởi các yếu tố bên ngoài. Cần phân công, phân cấp thẩm quyền xét xử hợp lý, tăng cường tính chuyên trách của thẩm phán. Đồng thời, cần bảo vệ thẩm phán khỏi các hành vi đe dọa, can thiệp, trả thù, đảm bảo an toàn cho thẩm phán và gia đình.

Cần lột tả rõ các khía cạnh và nội dung của nguyên tắc suy đoán vô tội, theo đó bị can, bị cáo phải được coi là vô tội cho tới khi lỗi của họ được chứng minh. Việc truy tố và xét xử một người phải được tiến hành theo một trình tự thủ tục do pháp luật quy định. Phải bảo đảm xác định và xem xét các tình tiết của vụ án một cách khách quan, toàn diện, đầy đủ, làm rõ các căn cứ xác định có tội và những căn cứ xác định vô tội, các tình tiết tăng nặng và những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

Nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, lấy kết quả tranh tụng tại tòa làm căn cứ quan trọng để phán quyết bản án, coi đây là khâu đột phá để nâng cao chất lượng hoạt động tư pháp. Cần tạo điều kiện cho luật sư tham gia tranh tụng một cách hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ. Đồng thời, cần đảm bảo tính khách quan, công bằng của quá trình tranh tụng, không để bên nào chiếm ưu thế.

Nghị quyết số 49 - NQ/TW về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã xác định việc tổ chức lại hệ thống tòa án theo cấp xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính. Điều này giúp tăng tính chuyên môn hóa, giảm áp lực cho tòa án cấp trên, và tạo điều kiện cho người dân tiếp cận công lý dễ dàng hơn.

Các tòa án đã xét xử nhiều vụ án liên quan đến quyền tự do ngôn luận, tự do tôn giáo, quyền bầu cử, quyền được xét xử công bằng, quyền được bồi thường thiệt hại. Các bản án đã góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, đồng thời răn đe các hành vi vi phạm pháp luật.

Viện kiểm sát đã tăng cường kiểm sát các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, đảm bảo tính hợp pháp của quá trình tố tụng. Viện kiểm sát đã phát hiện và kiến nghị khắc phục nhiều sai sót, vi phạm trong hoạt động tư pháp, góp phần bảo vệ quyền con người.

Nhà nước đã triển khai nhiều chương trình trợ giúp pháp lý cho người nghèo, người dân tộc thiểu số, người khuyết tật, và các đối tượng yếu thế khác. Các chương trình này đã giúp người dân tiếp cận công lý, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, và nâng cao nhận thức pháp luật.

Việt Nam cần tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, các quốc gia khác trong lĩnh vực quyền con người, chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi các mô hình tốt, và tham gia vào các cơ chế bảo vệ quyền con người của Liên Hợp Quốc.

Tòa án nhân dân tối cao cần tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, phát triển án lệ về quyền con người, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ quyền con người.

Cần tạo điều kiện cho các tổ chức xã hội, các phương tiện truyền thông tham gia giám sát hoạt động tư pháp, phát hiện và lên án các hành vi vi phạm quyền con người. Đồng thời, cần bảo vệ những người tham gia giám sát khỏi các hành vi đe dọa, trả thù.