Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt và môi trường kinh doanh biến động không ngừng, việc nâng cao kết quả hoạt động kinh doanh trở thành mục tiêu trọng yếu của các doanh nghiệp Việt Nam. Theo báo cáo khảo sát, khoảng 79% doanh nghiệp lớn tại Việt Nam có tổng tài sản trên 500 tỷ đồng và hơn 76% có số lao động trên 500 người, cho thấy quy mô và tiềm lực của các doanh nghiệp trong nước ngày càng được củng cố. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn còn gặp khó khăn trong việc sử dụng hiệu quả hệ thống thông tin kế toán quản trị (MAS) để hỗ trợ ra quyết định chiến lược và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Luận văn tập trung nghiên cứu vai trò của bộ phận kế toán quản trị và thông tin kế toán quản trị trong việc nâng cao kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam. Mục tiêu cụ thể gồm: kiểm định mối quan hệ giữa sự tham gia của kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định chiến lược với mức độ sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị; đánh giá tác động của việc sử dụng hệ thống này đến kết quả hoạt động kinh doanh; và phân tích vai trò điều tiết của tầm ảnh hưởng bộ phận kế toán quản trị trong mối quan hệ trên. Nghiên cứu được thực hiện trên mẫu 171 doanh nghiệp lớn tại Việt Nam, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2016-2017, chủ yếu từ các nhà quản trị cấp cao và cấp trung.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm về tác động của kế toán quản trị đến hiệu quả kinh doanh, đồng thời góp phần hoàn thiện lý thuyết và thực tiễn quản trị doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh toàn cầu. Việc nâng cao hiệu quả sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị được kỳ vọng sẽ giúp doanh nghiệp tăng cường khả năng ra quyết định chính xác, từ đó cải thiện các chỉ số tài chính và vị thế cạnh tranh trên thị trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết nền tảng chính: lý thuyết bất định (Contingency Theory) và lý thuyết dựa trên nguồn lực (Resource-Based View - RBV).

  • Lý thuyết bất định nhấn mạnh rằng không có một cấu trúc tổ chức hay hệ thống thông tin kế toán quản trị nào là tối ưu cho tất cả doanh nghiệp, mà sự phù hợp giữa hệ thống và các biến ngữ cảnh như môi trường, chiến lược, công nghệ và quy mô doanh nghiệp quyết định hiệu quả hoạt động. Theo đó, hệ thống thông tin kế toán quản trị phải được thiết kế linh hoạt, thích ứng với đặc thù và biến động của môi trường kinh doanh.

  • Lý thuyết dựa trên nguồn lực cho rằng lợi thế cạnh tranh bền vững của doanh nghiệp xuất phát từ việc sở hữu và khai thác hiệu quả các nguồn lực độc đáo, khó sao chép, trong đó hệ thống kế toán quản trị được xem là một nguồn lực quan trọng, góp phần tạo ra giá trị và nâng cao năng lực ra quyết định.

Ba khái niệm chính được nghiên cứu gồm: sự tham gia của kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định chiến lược, mức độ sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị với các đặc điểm phạm vi rộng, tính kịp thời, tính tích hợp và tính đồng bộ của thông tin, cùng với tầm ảnh hưởng của bộ phận kế toán quản trị như một biến điều tiết trong mô hình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mẫu chọn gồm 171 doanh nghiệp lớn tại Việt Nam, được lựa chọn từ danh sách hơn 3.000 nhà quản trị cấp cao và trung qua khảo sát trực tuyến bằng phần mềm SurveyMonkey. Đơn vị phân tích là doanh nghiệp, với người trả lời là các CEO, CFO, thành viên hội đồng quản trị và trưởng/phó các phòng ban chức năng.

Dữ liệu được thu thập trong vòng 8 tuần, với tỷ lệ phản hồi cuối cùng đạt 5,7%, được kiểm định độ tin cậy và tính hợp lệ qua các công cụ phân tích như SmartPLS3 và SPSS tích hợp Process Macro. Các thang đo được xây dựng dựa trên các nghiên cứu uy tín quốc tế, bao gồm thang đo Likert 7 điểm cho các biến chính và biến kiểm soát như quy mô, tuổi doanh nghiệp và cấu trúc sở hữu vốn.

Quá trình phân tích bao gồm thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo (CR từ 0,75 đến 0,96), phân tích phương sai trích bình quân (AVE từ 0,71 đến 0,91), kiểm định giả thuyết bằng mô hình PLS-SEM và đánh giá vai trò điều tiết của biến tầm ảnh hưởng bộ phận kế toán quản trị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sự tham gia của kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định chiến lược có tác động tích cực đến mức độ sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị. Kết quả kiểm định cho thấy hệ số tác động dương với mức ý nghĩa thống kê cao (p < 0,01), minh chứng cho vai trò quan trọng của kế toán trong việc thúc đẩy sử dụng hiệu quả hệ thống MAS.

  2. Mức độ sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị ảnh hưởng tích cực đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Các chỉ số tài chính như tỷ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư (ROI) và tốc độ tăng trưởng doanh thu được cải thiện rõ rệt ở các doanh nghiệp có mức độ sử dụng MAS cao, với mức tăng trung bình khoảng 12-15% so với nhóm doanh nghiệp sử dụng thấp.

  3. Tầm ảnh hưởng của bộ phận kế toán quản trị đóng vai trò điều tiết dương trong mối quan hệ giữa sự tham gia của kế toán và mức độ sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị. Khi bộ phận kế toán có hiệu quả làm việc cao, sự tham gia của kế toán trong ra quyết định chiến lược càng thúc đẩy mạnh mẽ việc sử dụng hệ thống MAS, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  4. Các đặc điểm của hệ thống thông tin kế toán quản trị như phạm vi rộng, tính kịp thời, tích hợp và đồng bộ thông tin đều có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả sử dụng và kết quả kinh doanh. Ví dụ, doanh nghiệp có hệ thống cung cấp thông tin kịp thời và tích hợp cao ghi nhận mức tăng trưởng doanh thu trung bình 10% so với doanh nghiệp khác.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết bất định khi nhấn mạnh sự phù hợp giữa hệ thống kế toán quản trị và đặc điểm tổ chức, môi trường kinh doanh. Sự tham gia tích cực của kế toán quản trị giúp nâng cao chất lượng thông tin và tăng cường khả năng ra quyết định chiến lược, từ đó thúc đẩy việc sử dụng hệ thống MAS hiệu quả hơn. Điều này cũng đồng nhất với các nghiên cứu quốc tế cho thấy vai trò ngày càng mở rộng của kế toán trong quản trị chiến lược.

Tầm ảnh hưởng của bộ phận kế toán quản trị như một biến điều tiết cho thấy hiệu quả làm việc của bộ phận này là yếu tố then chốt để phát huy tối đa lợi ích của hệ thống thông tin kế toán quản trị. Các doanh nghiệp có bộ phận kế toán quản trị hoạt động hiệu quả sẽ tận dụng tốt hơn các thông tin đa chiều, kịp thời và tích hợp để đưa ra quyết định chính xác, góp phần cải thiện các chỉ số tài chính.

Mặc dù một số nghiên cứu trước đây cho thấy mối quan hệ giữa sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị và kết quả kinh doanh chưa đồng nhất, nghiên cứu này cung cấp bằng chứng thực nghiệm rõ ràng tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp lớn với quy mô và cơ cấu tổ chức phù hợp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện mối quan hệ giữa mức độ sử dụng MAS và các chỉ số tài chính theo thời gian, hoặc bảng so sánh hiệu quả kinh doanh giữa các nhóm doanh nghiệp theo mức độ sử dụng hệ thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sự tham gia của bộ phận kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định chiến lược. Doanh nghiệp cần xây dựng cơ chế khuyến khích kế toán viên tham gia sâu rộng vào các hoạt động hoạch định và đánh giá chiến lược nhằm nâng cao chất lượng thông tin và quyết định. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Ban lãnh đạo doanh nghiệp và phòng nhân sự.

  2. Đầu tư nâng cấp và hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán quản trị với các đặc điểm phạm vi rộng, tính kịp thời, tích hợp và đồng bộ. Việc áp dụng công nghệ thông tin hiện đại, tích hợp ERP và các công cụ phân tích dữ liệu sẽ giúp cải thiện hiệu quả sử dụng hệ thống. Thời gian thực hiện: 12-18 tháng; Chủ thể: Phòng công nghệ thông tin và kế toán quản trị.

  3. Nâng cao năng lực và hiệu quả làm việc của bộ phận kế toán quản trị. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng kế toán quản trị, phân tích dữ liệu và công nghệ thông tin cho nhân viên kế toán nhằm phát huy tối đa vai trò của bộ phận này. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Phòng nhân sự và đào tạo.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá và kiểm soát chất lượng thông tin kế toán quản trị. Thiết lập các chỉ số đánh giá hiệu quả sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị và vai trò của bộ phận kế toán để đảm bảo tính chính xác, kịp thời và phù hợp của thông tin phục vụ ra quyết định. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban kiểm soát nội bộ và phòng kế toán.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp và các nhà quản trị cấp cao. Giúp hiểu rõ vai trò chiến lược của kế toán quản trị và hệ thống thông tin kế toán trong việc nâng cao hiệu quả kinh doanh, từ đó xây dựng chính sách và chiến lược phù hợp.

  2. Phòng kế toán quản trị và nhân viên kế toán. Cung cấp kiến thức chuyên sâu về sự tham gia trong quá trình ra quyết định và cách sử dụng hiệu quả hệ thống thông tin kế toán quản trị để nâng cao năng lực chuyên môn và đóng góp vào thành công doanh nghiệp.

  3. Các nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực kế toán và quản trị kinh doanh. Là tài liệu tham khảo quý giá để phát triển nghiên cứu tiếp theo về mối quan hệ giữa kế toán quản trị, hệ thống thông tin và hiệu quả kinh doanh trong bối cảnh Việt Nam.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và tổ chức đào tạo nghề kế toán. Giúp xây dựng các chương trình đào tạo và chính sách hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực kế toán quản trị đáp ứng yêu cầu thực tiễn và xu hướng hội nhập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vai trò chính của bộ phận kế toán quản trị trong doanh nghiệp là gì?
    Bộ phận kế toán quản trị cung cấp thông tin chi phí, tài chính và phi tài chính kịp thời, hỗ trợ nhà quản trị trong việc lập kế hoạch, kiểm soát và ra quyết định chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh.

  2. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định?
    Doanh nghiệp cần tạo điều kiện cho kế toán viên tham gia vào các cuộc họp chiến lược, đào tạo kỹ năng phân tích và giao tiếp, đồng thời khuyến khích sự phối hợp giữa các phòng ban để kế toán có thể đóng góp hiệu quả hơn.

  3. Tại sao hệ thống thông tin kế toán quản trị lại quan trọng đối với kết quả kinh doanh?
    Hệ thống này cung cấp thông tin chính xác, kịp thời và tích hợp giúp nhà quản trị đánh giá hiệu quả hoạt động, dự báo và ra quyết định đúng đắn, từ đó cải thiện lợi nhuận và tăng trưởng doanh thu.

  4. Tầm ảnh hưởng của bộ phận kế toán quản trị ảnh hưởng thế nào đến việc sử dụng hệ thống thông tin kế toán?
    Bộ phận kế toán quản trị có hiệu quả làm việc cao sẽ thúc đẩy sự tham gia của kế toán trong ra quyết định và tăng cường việc sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  5. Doanh nghiệp nhỏ có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung vào doanh nghiệp lớn, các nguyên tắc về sự tham gia của kế toán và sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị có thể được điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ nhằm nâng cao hiệu quả quản trị.

Kết luận

  • Sự tham gia tích cực của kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định chiến lược thúc đẩy việc sử dụng hiệu quả hệ thống thông tin kế toán quản trị.
  • Mức độ sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị có tác động tích cực đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp Việt Nam.
  • Tầm ảnh hưởng của bộ phận kế toán quản trị đóng vai trò điều tiết quan trọng, tăng cường mối quan hệ giữa sự tham gia của kế toán và việc sử dụng hệ thống thông tin kế toán quản trị.
  • Các đặc điểm của hệ thống thông tin kế toán quản trị như phạm vi rộng, tính kịp thời, tích hợp và đồng bộ là yếu tố then chốt nâng cao hiệu quả sử dụng và kết quả kinh doanh.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở thực tiễn và lý thuyết để doanh nghiệp Việt Nam cải thiện hệ thống kế toán quản trị, nâng cao năng lực ra quyết định và vị thế cạnh tranh trong môi trường kinh doanh hiện đại.

Next steps: Doanh nghiệp cần triển khai các giải pháp nâng cao năng lực bộ phận kế toán quản trị và hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán quản trị trong vòng 12-18 tháng tới. Các nhà nghiên cứu có thể mở rộng khảo sát sang các doanh nghiệp vừa và nhỏ để hoàn thiện bức tranh tổng thể.

Call-to-action: Các nhà quản trị và chuyên gia kế toán quản trị nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để tối ưu hóa hệ thống thông tin kế toán quản trị, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và phát triển bền vững doanh nghiệp.