Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) tại Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, với hơn 2.332 xã đạt chuẩn NTM, chiếm khoảng 26,12% tổng số xã trên toàn quốc tính đến năm 2016. Huyện Tân Hiệp, tỉnh Kiên Giang, được chọn làm điểm xây dựng NTM với 8/10 xã đạt chuẩn, trong đó xã Thạnh Đông A là một trong những xã tiêu biểu. Xã này có diện tích đất nông nghiệp chiếm 85,5% tổng diện tích, dân số hơn 21.000 người và thu nhập bình quân đầu người năm 2016 đạt 37 triệu đồng, tương đương 80,7% mức thu nhập bình quân của huyện.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích vai trò và mức độ tham gia của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM tại xã Thạnh Đông A, nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao sự tham gia của người dân, góp phần phát triển bền vững chương trình xây dựng NTM. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2011-2016, dựa trên dữ liệu thu thập từ 120 hộ dân và các báo cáo chính thức của địa phương. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc đánh giá mức độ huy động nguồn lực trong dân chiếm tới 88,9% tổng nguồn lực xây dựng NTM xã, đồng thời làm rõ những hạn chế trong công tác tuyên truyền, vận động và sự tham gia của người dân trong các khâu quy hoạch, thực hiện và giám sát.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về cộng đồng và sự tham gia của người dân trong phát triển nông thôn. Theo đó, cộng đồng được hiểu là nhóm người có đặc điểm chung về kinh tế, xã hội, văn hóa hoặc địa lý, có khả năng tương tác và chia sẻ lợi ích chung. Vai trò của cộng đồng dân cư được xác định là chủ thể trong các hoạt động phát triển địa phương, với khả năng huy động nguồn lực và chịu trách nhiệm về kết quả.

Lý thuyết về sự tham gia của người dân được phân chia thành các cấp độ từ thụ động đến tự nguyện, bao gồm: tham gia thụ động, cung cấp thông tin, tư vấn, thực hiện, ra quyết định và tự chủ hoàn toàn. Khung phân tích sự tham gia trong xây dựng NTM được xây dựng dựa trên 19 tiêu chí quốc gia, tập trung vào các yếu tố nội tại như nhận thức, đóng góp ý kiến, ngày công lao động, hiến đất, giám sát và hưởng thụ; cùng các yếu tố bên ngoài như chính sách, chỉ đạo, tuyên truyền và hỗ trợ kinh phí từ chính quyền.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 120 hộ dân tại 8 ấp của xã Thạnh Đông A, áp dụng phương pháp điều tra thuận tiện. Đồng thời, phỏng vấn các cán bộ lãnh đạo và chuyên môn của huyện và xã để thu thập thông tin định tính. Số liệu thứ cấp bao gồm các báo cáo, văn bản chính sách, tài liệu liên quan đến xây dựng NTM.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng dân cư theo các tiêu chí xây dựng NTM. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2016, phù hợp với tiến trình thực hiện chương trình xây dựng NTM tại địa phương. Các bước nghiên cứu gồm khảo sát tài liệu, xây dựng mục tiêu, thu thập số liệu, phân tích và trình bày kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận thức và tiếp cận thông tin về xây dựng NTM: 93,3% người dân biết đến chương trình xây dựng NTM, 78,3% biết về bộ tiêu chí, nhưng chỉ 70,8% biết thời gian bắt đầu chương trình. Các kênh thông tin chủ yếu là tài liệu của xã (66%), tiếp xúc cử tri (57%), truyền hình (43,3%) và loa phát thanh (33,3%). Tuy nhiên, thông tin chi tiết về quy hoạch, quản lý vốn và chi phí công trình còn hạn chế, với khoảng 50% người dân không được thông báo hoặc không quan tâm.

  2. Mức độ tham gia bàn, ý kiến và ra quyết định: 63,3% người dân tham gia đóng góp ý kiến, nhưng chỉ 18,3% tham gia vào việc ra quyết định. 49% cho rằng kế hoạch xây dựng NTM chủ yếu do chính quyền quyết định, trong khi chỉ 33,3% cho rằng nhu cầu và nguyện vọng của dân là yếu tố quyết định. Tỷ lệ người dân tham gia lập kế hoạch chỉ đạt 44,2%.

  3. Tham gia thực hiện và đóng góp nguồn lực: 77,5% người dân tham gia các hoạt động xây dựng NTM, trong đó 40,8% đóng góp tiền và 30% đóng góp ngày công lao động. Tổng nguồn lực huy động xây dựng NTM xã Thạnh Đông A là 208,1 tỷ đồng, trong đó nguồn lực trong dân chiếm 88,9%.

  4. Mức độ tham gia theo tiêu chí xây dựng NTM: Mức độ tham gia vào tiêu chí quy hoạch còn thấp, với 50% không tham gia, 20,8% tham gia thấp và chỉ 5% tham gia rất cao. Hình thức tham gia chủ yếu là cung cấp thông tin (27,5%) và chia sẻ quyết định (10,8%).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tham gia của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM tại xã Thạnh Đông A có những điểm sáng như mức độ nhận thức tương đối cao và nguồn lực huy động từ dân chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, sự tham gia ở các khâu bàn bạc, ra quyết định và giám sát còn hạn chế, phản ánh tâm lý trông chờ, ỷ lại vào chính quyền. So sánh với kinh nghiệm phát triển nông thôn ở Hàn Quốc và Nhật Bản, nơi người dân được khuyến khích tự lực, tự chủ và tham gia quyết định, xã Thạnh Đông A còn thiếu sự chủ động và sáng tạo của cộng đồng.

Việc thông tin chưa được công khai minh bạch và chưa có cơ chế lấy ý kiến rộng rãi dẫn đến người dân chưa thực sự làm chủ quá trình xây dựng NTM. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ người dân tham gia theo các mức độ sẽ minh họa rõ sự phân bố không đồng đều trong các hoạt động xây dựng NTM. Bảng so sánh mức độ tham gia giữa các tiêu chí cũng cho thấy sự cần thiết cải thiện ở các khâu quy hoạch và giám sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Tăng cường sử dụng đa dạng các kênh truyền thông như truyền hình, phát thanh, internet và tổ chức các buổi hội thảo, ngày hội để người dân hiểu rõ hơn về chương trình xây dựng NTM, đặc biệt là các tiêu chí và vai trò của họ. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND xã phối hợp với các đoàn thể.

  2. Phối hợp với các tổ chức tôn giáo và cộng đồng: Tận dụng vai trò của các chức sắc tôn giáo trong việc vận động tín đồ tham gia xây dựng NTM, tạo sự gắn kết cộng đồng và phát huy tinh thần tương thân tương ái. Chủ thể thực hiện là các ban tôn giáo địa phương và chính quyền xã, triển khai liên tục.

  3. Công khai, minh bạch và lấy ý kiến cộng đồng: Trước khi triển khai các công trình, cần tổ chức lấy ý kiến rộng rãi, công khai kế hoạch, nguồn vốn và tiến độ thực hiện để người dân tham gia bàn bạc, quyết định và giám sát. Thời gian áp dụng ngay và duy trì thường xuyên, do UBND xã và Ban Quản lý xây dựng NTM thực hiện.

  4. Lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia: Kết hợp xây dựng NTM với các chương trình phát triển kinh tế, giảm nghèo, giáo dục và y tế để tạo hiệu quả tổng thể, thúc đẩy sự tham gia đa chiều của cộng đồng. Chủ thể là các phòng ban chuyên môn huyện và xã, thực hiện trong giai đoạn 3-5 năm.

  5. Tăng cường trao quyền giám sát cho cộng đồng: Thiết lập các tổ giám sát cộng đồng, đào tạo kỹ năng giám sát và cung cấp công cụ để người dân có thể theo dõi, phản ánh kịp thời các vấn đề trong xây dựng NTM. Thời gian triển khai trong 1-2 năm, do UBND xã phối hợp với các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương (xã, huyện): Giúp xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển NTM phù hợp với thực tế, nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực và sự tham gia của người dân.

  2. Các tổ chức đoàn thể và tôn giáo: Tận dụng vai trò vận động, tuyên truyền, tạo sự đồng thuận và gắn kết cộng đồng trong các hoạt động xây dựng NTM.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về vai trò cộng đồng dân cư trong phát triển nông thôn, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ: Hiểu rõ vai trò và mức độ tham gia của cộng đồng để thiết kế các chương trình hỗ trợ phát triển nông thôn hiệu quả, phù hợp với nhu cầu địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tham gia của cộng đồng dân cư lại quan trọng trong xây dựng NTM?
    Sự tham gia của người dân giúp huy động nguồn lực tại chỗ, đảm bảo các công trình phù hợp với nhu cầu thực tế và tăng tính bền vững. Ví dụ, tại xã Thạnh Đông A, nguồn lực trong dân chiếm tới 88,9% tổng nguồn vốn xây dựng NTM.

  2. Nguyên nhân chính khiến người dân chưa tham gia đầy đủ vào các khâu xây dựng NTM là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu là do thông tin chưa được công khai minh bạch, người dân chưa được tham vấn đầy đủ và tâm lý trông chờ vào chính quyền. Khoảng 50% người dân không được thông báo về quy hoạch và quản lý vốn.

  3. Các hình thức tham gia của người dân trong xây dựng NTM gồm những gì?
    Bao gồm cung cấp thông tin, đóng góp ý kiến, tham gia thực hiện công trình, ra quyết định và giám sát. Tại xã Thạnh Đông A, hình thức phổ biến là đóng góp tiền (40,8%) và ngày công lao động (30%).

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức và sự chủ động của người dân?
    Cần đổi mới công tác tuyên truyền đa dạng, phối hợp với các tổ chức tôn giáo, tổ chức các buổi hội thảo, ngày hội để người dân hiểu rõ vai trò và quyền lợi của mình trong xây dựng NTM.

  5. Vai trò của chính quyền địa phương trong việc thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng là gì?
    Chính quyền cần công khai minh bạch thông tin, tổ chức lấy ý kiến, tạo điều kiện cho người dân tham gia ra quyết định và giám sát, đồng thời phối hợp với các tổ chức xã hội để vận động người dân tích cực tham gia.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích thực trạng và vai trò của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM tại xã Thạnh Đông A, huyện Tân Hiệp, tỉnh Kiên Giang, cho thấy sự tham gia của người dân là yếu tố quyết định thành công chương trình.
  • Mức độ tham gia của người dân ở các khâu bàn bạc, ra quyết định và giám sát còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào đóng góp tiền và ngày công lao động.
  • Nguồn lực huy động từ cộng đồng dân cư chiếm tỷ trọng lớn (88,9%) trong tổng nguồn vốn xây dựng NTM xã, thể hiện vai trò quan trọng của người dân.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới tuyên truyền, phối hợp với tôn giáo, công khai minh bạch, lồng ghép chương trình và tăng cường trao quyền giám sát cho cộng đồng nhằm nâng cao sự tham gia.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các xã khác trong huyện để hoàn thiện chính sách phát triển bền vững.

Hành động ngay hôm nay: Chính quyền địa phương và các tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp nâng cao sự tham gia của cộng đồng dân cư để xây dựng nông thôn mới hiệu quả và bền vững hơn.