Tổng quan nghiên cứu

Đồng bào dân tộc Khmer Nam Bộ với khoảng 1,3 triệu người, chiếm vị trí thứ hai về số lượng dân tộc thiểu số tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), sở hữu một bản sắc văn hóa độc đáo và phong phú. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của cơ chế thị trường, các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Khmer đang đứng trước nguy cơ mai một do sự xâm thực của văn hóa ngoại lai. Truyền hình địa phương, đặc biệt là các Đài Phát thanh - Truyền hình (PT-TH) Bạc Liêu và Sóc Trăng, đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa này. Nghiên cứu khảo sát nội dung và hình thức thể hiện bản sắc văn hóa của đồng bào Khmer trên sóng truyền hình địa phương trong giai đoạn 2018-2020 nhằm đánh giá hiệu quả truyền thông và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận về bản sắc văn hóa dân tộc Khmer, đánh giá thực trạng truyền thông bản sắc văn hóa trên sóng truyền hình địa phương, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại hai tỉnh Bạc Liêu và Sóc Trăng, với dữ liệu thu thập trong ba năm gần nhất để đảm bảo tính thời sự và khả thi của các đề xuất. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bổ sung lý luận báo chí về chức năng truyền thông văn hóa dân tộc thiểu số, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý, cán bộ hoạch định chính sách và người làm báo tại khu vực ĐBSCL.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, cùng với các quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước về bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Văn hóa được hiểu là tổng hợp các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua lịch sử, bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể. Bản sắc văn hóa dân tộc Khmer được xác định là những đặc điểm cơ bản, riêng biệt tạo nên sự khác biệt với các dân tộc khác, thể hiện qua kiến trúc, trang phục, tín ngưỡng, lễ hội, nghệ thuật truyền thống.

Truyền hình được xem là phương tiện truyền thông đại chúng có ưu thế vượt trội nhờ khả năng kết hợp hình ảnh động và âm thanh sống động, tạo cảm giác chân thực, sinh động cho người xem. Khung lý thuyết cũng bao gồm quy trình sản xuất chương trình truyền hình và các tiêu chí đánh giá chất lượng chương trình như đề tài, nội dung, kỹ thuật ghi hình, dựng hình và lời bình. Các lý thuyết này giúp phân tích vai trò và hiệu quả của truyền hình địa phương trong việc truyền thông bản sắc văn hóa dân tộc Khmer.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích tư liệu để tổng hợp các văn bản, báo cáo, chính sách liên quan đến văn hóa dân tộc Khmer và truyền thông địa phương. Phương pháp nghiên cứu nội dung được áp dụng để khảo sát 47 tác phẩm truyền hình có nội dung về bản sắc văn hóa Khmer phát sóng trên Đài PT-TH Bạc Liêu và Sóc Trăng trong giai đoạn 2018-2020, phân loại theo bốn nhóm nội dung chính: phát huy đời sống văn hóa, khơi nguồn giá trị văn hóa, giao lưu văn hóa và biểu dương tấm gương giữ gìn bản sắc.

Phương pháp phỏng vấn sâu được thực hiện với 4 nhà báo, nhà quản lý báo chí và công chúng tại hai tỉnh nhằm thu thập ý kiến đánh giá về thực trạng và đề xuất giải pháp. Cỡ mẫu gồm 87 biên chế tại Đài PT-TH Bạc Liêu và 111 cán bộ công chức tại Đài PT-TH Sóc Trăng, với sự lựa chọn dựa trên vai trò trực tiếp tham gia sản xuất chương trình truyền hình. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo hướng định tính kết hợp định lượng, đảm bảo đánh giá toàn diện và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nội dung phát huy đời sống văn hóa chiếm 27% tổng số tác phẩm khảo sát (13/47 tác phẩm), thể hiện qua các phóng sự giới thiệu lễ hội truyền thống, phong tục tập quán và ẩm thực đặc trưng của đồng bào Khmer. Ví dụ, phóng sự về lễ hội Ghe Ngo trên Đài PT-TH Sóc Trăng đã thu hút sự quan tâm của đông đảo khán giả với những hình ảnh sinh động và lời bình chi tiết về nghi thức hạ thủy ghe.

  2. Nội dung khơi nguồn, tìm tòi giá trị văn hóa chiếm 38% (18/47 tác phẩm), tập trung vào giới thiệu các di tích văn hóa, chùa chiền và các giá trị lịch sử của đồng bào Khmer. Phóng sự về Chùa Prêk Om Pu được chia thành ba kỳ, cung cấp thông tin lịch sử và vai trò văn hóa của ngôi chùa, tuy nhiên còn hạn chế về phân tích sâu sắc các giá trị văn hóa đặc trưng.

  3. Nội dung giao lưu văn hóa chiếm 15% (7/47 tác phẩm), thể hiện qua các chương trình kết nối văn hóa Khmer với các dân tộc khác trong nước và quốc tế, góp phần tăng cường sự hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau.

  4. Nội dung biểu dương tấm gương giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa chiếm 20% (9/47 tác phẩm), tập trung vào việc tôn vinh các nghệ nhân, nhà hoạt động văn hóa tiêu biểu trong cộng đồng Khmer.

Thảo luận kết quả

Việc truyền hình địa phương đã có những đóng góp tích cực trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Khmer, thể hiện qua số lượng tác phẩm đa dạng và nội dung phong phú. Các chương trình phát sóng đã giúp nâng cao nhận thức văn hóa cho đồng bào Khmer và cộng đồng các dân tộc khác, đồng thời góp phần bảo tồn các giá trị truyền thống trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại hạn chế về chất lượng nội dung và hình thức thể hiện. Một số phóng sự còn mang tính mô tả, thiếu phân tích sâu sắc và chưa khai thác triệt để các giá trị văn hóa đặc sắc. Ví dụ, phóng sự về Chùa Prêk Om Pu chưa thể hiện rõ nét các chi tiết văn hóa vật thể và phi vật thể đặc trưng, làm giảm sức hấp dẫn và tính thuyết phục. Ngoài ra, việc đầu tư kỹ thuật và đổi mới hình thức thể hiện còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng thu hút khán giả, đặc biệt là thế hệ trẻ.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả nghiên cứu này khẳng định vai trò quan trọng của truyền hình địa phương trong truyền thông văn hóa dân tộc thiểu số, đồng thời chỉ ra những thách thức trong bối cảnh cạnh tranh với các phương tiện truyền thông số và mạng xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các nhóm nội dung tác phẩm và bảng so sánh chất lượng chương trình giữa hai Đài PT-TH Bạc Liêu và Sóc Trăng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng nội dung chương trình: Đổi mới kịch bản, tăng cường phân tích sâu sắc các giá trị văn hóa đặc trưng của đồng bào Khmer, kết hợp phỏng vấn chuyên gia, nghệ nhân và người dân địa phương để tạo chiều sâu nội dung. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập và đội ngũ phóng viên của Đài PT-TH.

  2. Đầu tư công nghệ và kỹ thuật sản xuất: Cập nhật thiết bị ghi hình, dựng phim hiện đại, áp dụng kỹ thuật dựng hình sáng tạo nhằm nâng cao chất lượng hình ảnh và âm thanh, thu hút khán giả trẻ. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban kỹ thuật và lãnh đạo Đài PT-TH.

  3. Tăng cường đào tạo nhân lực chuyên môn: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về báo chí văn hóa, kỹ năng sản xuất chương trình truyền hình chuyên sâu cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Thông tin và Truyền thông phối hợp với các trường đào tạo báo chí.

  4. Phát triển các chương trình giao lưu văn hóa đa dạng: Tạo các chuyên mục kết nối văn hóa Khmer với các dân tộc khác, mở rộng hợp tác với các đài truyền hình trong và ngoài nước để quảng bá văn hóa Khmer rộng rãi hơn. Thời gian thực hiện: 12-18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban chương trình và đối tác truyền hình.

  5. Tăng cường tuyên truyền, quảng bá trên nền tảng số: Kết hợp phát sóng truyền hình truyền thống với các nền tảng mạng xã hội, truyền hình di động để mở rộng phạm vi tiếp cận, đặc biệt hướng tới thế hệ trẻ. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban truyền thông và kỹ thuật của Đài PT-TH.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa và báo chí tại địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển truyền thông văn hóa dân tộc thiểu số, đặc biệt tại khu vực ĐBSCL.

  2. Nhà báo, biên tập viên và phóng viên truyền hình: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò truyền thông trong bảo tồn văn hóa, đồng thời cung cấp các phương pháp và kinh nghiệm thực tiễn trong sản xuất chương trình truyền hình về văn hóa dân tộc Khmer.

  3. Các nhà nghiên cứu, học giả về văn hóa dân tộc thiểu số và truyền thông: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích chuyên sâu về mối quan hệ giữa truyền thông địa phương và bảo tồn bản sắc văn hóa, mở rộng phạm vi nghiên cứu trong lĩnh vực báo chí học và văn hóa học.

  4. Cán bộ hoạch định chính sách và tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực văn hóa: Tài liệu tham khảo hữu ích để thiết kế các chương trình hỗ trợ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số, đồng thời thúc đẩy sự phối hợp giữa các cơ quan truyền thông và cộng đồng dân tộc Khmer.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao truyền hình địa phương lại quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Khmer?
    Truyền hình địa phương có khả năng truyền tải hình ảnh và âm thanh sống động, tạo cảm giác chân thực, giúp người xem hiểu và cảm nhận sâu sắc các giá trị văn hóa. Đây là kênh thông tin chính thống, dễ tiếp cận với cộng đồng dân tộc thiểu số, góp phần nâng cao nhận thức và tự hào về bản sắc văn hóa.

  2. Những hạn chế chính của truyền hình địa phương trong truyền thông văn hóa Khmer là gì?
    Hạn chế bao gồm nội dung còn mang tính mô tả, thiếu chiều sâu phân tích, hình thức thể hiện chưa sáng tạo, kỹ thuật sản xuất còn lạc hậu và cạnh tranh với các phương tiện truyền thông số như mạng xã hội. Điều này làm giảm sức hấp dẫn và hiệu quả truyền thông.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả truyền thông bản sắc văn hóa trên truyền hình địa phương?
    Cần đổi mới nội dung, đầu tư công nghệ hiện đại, đào tạo nhân lực chuyên môn, phát triển các chương trình giao lưu văn hóa đa dạng và kết hợp với nền tảng số để mở rộng phạm vi tiếp cận, đặc biệt hướng tới thế hệ trẻ.

  4. Phạm vi nghiên cứu của luận văn này là gì?
    Nghiên cứu tập trung khảo sát nội dung và hình thức thể hiện bản sắc văn hóa đồng bào Khmer trên sóng truyền hình của Đài PT-TH Bạc Liêu và Sóc Trăng trong giai đoạn 2018-2020, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả truyền thông.

  5. Ai có thể sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Kết quả nghiên cứu hữu ích cho cán bộ quản lý văn hóa, nhà báo, nhà nghiên cứu, cán bộ hoạch định chính sách và các tổ chức hoạt động trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc thiểu số, đặc biệt tại khu vực ĐBSCL.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò quan trọng của truyền hình địa phương trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa đồng bào Khmer Nam Bộ, với số liệu khảo sát 47 tác phẩm truyền hình trong giai đoạn 2018-2020.
  • Nghiên cứu chỉ ra các nhóm nội dung chính gồm phát huy đời sống văn hóa, khơi nguồn giá trị văn hóa, giao lưu văn hóa và biểu dương tấm gương tiêu biểu, trong đó nội dung khơi nguồn chiếm tỷ lệ cao nhất (38%).
  • Các hạn chế về nội dung và kỹ thuật sản xuất chương trình truyền hình được nhận diện rõ, ảnh hưởng đến hiệu quả truyền thông và khả năng thu hút khán giả.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như nâng cao chất lượng nội dung, đầu tư công nghệ, đào tạo nhân lực và phát triển chương trình giao lưu văn hóa nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông bản sắc văn hóa Khmer.
  • Nghiên cứu cung cấp tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà quản lý, nhà báo, nhà nghiên cứu và cán bộ hoạch định chính sách trong lĩnh vực văn hóa và truyền thông tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả, các cơ quan truyền hình địa phương cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường hợp tác với các tổ chức văn hóa và cộng đồng dân tộc Khmer. Hành động kịp thời sẽ góp phần bảo tồn và phát triển bền vững bản sắc văn hóa độc đáo của đồng bào Khmer Nam Bộ trong thời đại mới.