TỘI TỔ CHỨC, MÔI GIỚI CHO NGƯỜI KHÁC TRỐN ĐI NƯỚC NGOÀI HOẶC Ở LẠI NƯỚC NGOÀI TRÁI PHÉP THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM (TRÊN CƠ SỞ THỰC TIỄN XÉT XỬ TẠI TỈNH HÀ GIANG)

Hà Giang là tỉnh biên giới phía Bắc, giáp với Trung Quốc, có đường biên giới dài 277,556km. Điều kiện địa lý khắc nghiệt, thiếu đất canh tác và nước sinh hoạt, giao thông đi lại khó khăn tạo điều kiện cho các đối tượng phạm tội cấu kết. Dân cư chủ yếu là dân tộc thiểu số, trình độ dân trí còn hạn chế, dễ bị dụ dỗ, lôi kéo vào các hoạt động xuất cảnh trái phép và nhập cảnh trái phép. Tình hình kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn cũng là nguyên nhân thúc đẩy người dân tìm kiếm cơ hội việc làm ở nước ngoài, dẫn đến nguy cơ bị các đối tượng xấu lợi dụng.

Do vị trí địa lý đặc thù, tội tổ chức, môi giới trốn đi nước ngoài tại Hà Giang có nhiều điểm khác biệt so với các địa phương khác. Số vụ án liên quan đến xuất nhập cảnh trái phép nói chung và tội tổ chức trốn đi nước ngoài nói riêng xảy ra nhiều hơn, với hành vi, phương pháp, thủ đoạn đa dạng. Mặc dù Bộ luật Hình sự đã sửa đổi, bổ sung, nhưng thực tiễn xét xử vẫn còn nhiều bất cập. Việc nghiên cứu chuyên sâu các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về tội này là cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác xét xử tại Hà Giang.

Để cấu thành tội tổ chức trốn đi nước ngoài, cần xác định rõ các yếu tố như: người phạm tội phải có hành vi tổ chức (lên kế hoạch, tìm kiếm địa điểm, phương tiện, liên lạc với các đối tượng khác), người bị tổ chức phải trốn đi nước ngoài trái phép (không có giấy tờ hợp lệ hoặc vi phạm các quy định về xuất nhập cảnh), và người phạm tội phải có lỗi cố ý (biết rõ hành vi của mình là vi phạm pháp luật nhưng vẫn thực hiện). Cần chứng minh được mối quan hệ nhân quả giữa hành vi tổ chức và việc trốn đi nước ngoài trái phép của người khác.

Điểm khác biệt chính giữa tội tổ chức trốn đi nước ngoài và tội đưa người khác trốn đi nước ngoài nằm ở vai trò và mức độ tham gia của người phạm tội. Trong tội tổ chức, người phạm tội đóng vai trò chủ mưu, lên kế hoạch và điều hành hoạt động trốn đi nước ngoài. Trong tội đưa người, người phạm tội chỉ đơn thuần giúp đỡ người khác trốn đi nước ngoài, không có vai trò tổ chức. Việc phân biệt rõ hai tội danh này có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định trách nhiệm hình sự của người phạm tội.

Việc thống kê số vụ án và số bị cáo bị xét xử về tội tổ chức, môi giới trốn đi nước ngoài tại Hà Giang trong giai đoạn 2017-2022 cho thấy xu hướng gia tăng của loại tội phạm này. Cần phân tích các số liệu thống kê để xác định nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tội phạm. Đồng thời, cần đánh giá hiệu quả của công tác phòng chống tội phạm trong giai đoạn này để có những điều chỉnh phù hợp.

Quá trình xét xử tội tổ chức, môi giới trốn đi nước ngoài tại Hà Giang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc do địa hình hiểm trở, thông tin liên lạc hạn chế, sự thiếu hợp tác của người dân và sự hạn chế về trình độ chuyên môn của cán bộ điều tra, truy tố, xét xử. Cần có các giải pháp để khắc phục những khó khăn này, như tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, trang bị phương tiện kỹ thuật hiện đại và nâng cao ý thức pháp luật của người dân.

Tuyên truyền, giáo dục pháp luật là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao ý thức pháp luật của người dân về tội tổ chức, môi giới trốn đi nước ngoài. Cần đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, giáo dục pháp luật, sử dụng các phương tiện thông tin đại chúng, tổ chức các buổi nói chuyện, hội thảo, phát tờ rơi, treo băng rôn, khẩu hiệu. Cần tập trung vào các đối tượng có nguy cơ cao bị dụ dỗ, lôi kéo, như thanh niên, phụ nữ, người dân tộc thiểu số.

Phát triển kinh tế - xã hội, tạo việc làm tại chỗ là giải pháp căn cơ để giảm thiểu tình trạng người dân tìm kiếm cơ hội việc làm ở nước ngoài một cách bất hợp pháp. Cần đầu tư vào các ngành nghề có tiềm năng phát triển ở địa phương, như du lịch, nông nghiệp, lâm nghiệp, tiểu thủ công nghiệp. Cần tạo điều kiện cho người dân tiếp cận với các nguồn vốn vay ưu đãi, đào tạo nghề và tìm kiếm việc làm. Cần khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào địa phương để tạo thêm việc làm cho người dân.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung Điều 349 Bộ luật Hình sự để đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng và phù hợp với thực tiễn. Cần cụ thể hóa các yếu tố cấu thành tội phạm, như hành vi tổ chức, hành vi môi giới, mục đích, động cơ phạm tội. Cần quy định rõ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, như phạm tội có tổ chức, phạm tội gây hậu quả nghiêm trọng, phạm tội do hoàn cảnh đặc biệt khó khăn.

Cần ban hành văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật đối với tội tổ chức, môi giới trốn đi nước ngoài, đặc biệt là đối với các hành vi phạm tội mới phát sinh. Văn bản hướng dẫn cần giải thích rõ các quy định của pháp luật, hướng dẫn cách xác định các yếu tố cấu thành tội phạm, cách áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và cách giải quyết các vấn đề pháp lý phát sinh trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử.

Cần có các nghiên cứu chuyên sâu về nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tội tổ chức, môi giới trốn đi nước ngoài tại Hà Giang. Cần phân tích các yếu tố kinh tế, xã hội, văn hóa, pháp luật và tâm lý có ảnh hưởng đến hành vi phạm tội. Cần xác định các nhóm đối tượng có nguy cơ cao bị dụ dỗ, lôi kéo vào các hoạt động phạm tội để có các biện pháp phòng ngừa phù hợp.

Cần đánh giá hiệu quả của các biện pháp phòng chống tội tổ chức, môi giới trốn đi nước ngoài đang được áp dụng tại Hà Giang. Cần xác định những biện pháp nào có hiệu quả, những biện pháp nào chưa hiệu quả hoặc còn hạn chế. Cần đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả của công tác phòng chống tội phạm, như tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, phát triển kinh tế - xã hội, tạo việc làm tại chỗ, tăng cường công tác quản lý nhà nước về xuất nhập cảnh và kiểm soát chặt chẽ biên giới.