Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, việc hoàn thiện hệ thống kế toán quản trị, đặc biệt là kế toán trách nhiệm, trở thành yêu cầu cấp thiết đối với các doanh nghiệp quy mô lớn. Công ty TNHH MTV Cao su Dầu Tiếng, với quy mô hơn 11.000 cán bộ công nhân viên và diện tích vườn cây gần 29.000 ha, là một trong những doanh nghiệp hàng đầu trong ngành cao su tại Việt Nam. Năm 2015, công ty đặt mục tiêu khai thác 28.600 tấn mủ cao su, chế biến 40.600 tấn và đạt tổng doanh thu 1.936 tỷ đồng, trong đó doanh thu cao su chiếm 1.751 tỷ đồng. Tuy nhiên, công tác kế toán quản trị, đặc biệt là kế toán trách nhiệm, tại công ty chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến việc đánh giá thành quả hoạt động của các bộ phận chưa chính xác và thiếu hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc điểm sản xuất kinh doanh của công ty, cung cấp thông tin hữu ích cho nhà quản trị trong việc đánh giá hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản lý của từng bộ phận. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hệ thống kiểm soát và đánh giá thành quả quản lý tại công ty trong giai đoạn hiện tại, với trọng tâm là các trung tâm trách nhiệm như trung tâm chi phí, doanh thu, lợi nhuận và đầu tư. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, thúc đẩy phát triển bền vững và tăng sức cạnh tranh của công ty trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán trách nhiệm hiện đại, trong đó có ba mô hình tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm chính: dựa trên chức năng, dựa trên quy trình và dựa trên chiến lược. Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Kế toán trách nhiệm: Hệ thống thu thập, tổng hợp và báo cáo dữ liệu liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý trong tổ chức, giúp đánh giá thành quả hoạt động và trách nhiệm quản lý.
  • Trung tâm trách nhiệm: Đơn vị tổ chức chịu trách nhiệm về chi phí, doanh thu, lợi nhuận hoặc đầu tư, gồm trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư.
  • Chỉ tiêu đánh giá thành quả: Bao gồm chỉ tiêu hiệu quả (mức độ hoàn thành mục tiêu) và chỉ tiêu hiệu năng (tỷ lệ giữa đầu ra và đầu vào).
  • Báo cáo trách nhiệm: Các mẫu báo cáo được thiết kế phù hợp với từng trung tâm trách nhiệm nhằm phản ánh kết quả thực hiện so với dự toán và phân tích các biến động.

Lý thuyết cũng nhấn mạnh vai trò của kế toán trách nhiệm trong việc phân cấp quản lý, phân bổ chi phí, định giá sản phẩm chuyển giao nội bộ và kiểm soát chi phí kiểm soát được.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn, khảo sát bằng bảng câu hỏi gửi đến các nhà quản lý cấp phòng ban, nông trường và nhà máy trực thuộc công ty. Bảng câu hỏi tập trung vào mức độ quan tâm đến hệ thống kế toán trách nhiệm và chế độ đãi ngộ hiện hành.

Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các tài liệu nội bộ công ty, báo cáo tài chính, các văn bản pháp luật liên quan và các công trình nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực kế toán quản trị. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng cách so sánh thực trạng với các lý thuyết và mô hình chuẩn, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm như cơ cấu tổ chức, phân cấp quản lý, nhu cầu thông tin và phương pháp hạch toán.

Cỡ mẫu khảo sát bao gồm các nhà quản lý cấp trung và cấp cao tại các phòng ban và đơn vị trực thuộc, đảm bảo tính đại diện cho toàn bộ công ty. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm 2015, phù hợp với kế hoạch kinh doanh và đánh giá thành quả của công ty.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chưa có hệ thống kế toán trách nhiệm hoàn chỉnh: Công ty hiện chưa vận dụng kế toán quản trị vào quản lý, chỉ tập trung vào kế toán tài chính. Việc phân cấp quản lý đã được thực hiện nhưng chưa hình thành các trung tâm trách nhiệm cụ thể, dẫn đến việc đánh giá thành quả hoạt động chưa chính xác. Khoảng 90% giá trị sản lượng dựa vào xuất khẩu, tuy nhiên công tác quản lý chi phí và doanh thu chưa được phân tích chi tiết theo từng bộ phận.

  2. Mục tiêu kinh doanh và kế hoạch chưa gắn kết chặt chẽ với hệ thống kế toán trách nhiệm: Năm 2015, công ty đặt mục tiêu khai thác 28.600 tấn mủ cao su, chế biến 40.600 tấn, doanh thu 1.936 tỷ đồng. Tuy nhiên, kế hoạch kinh doanh chủ yếu dựa trên các chỉ tiêu tổng thể, chưa có hệ thống dự toán chi tiết cho từng trung tâm trách nhiệm. Việc lập kế hoạch chủ yếu dựa vào chỉ tiêu giao từ Tập đoàn và năng lực hiện có, chưa có sự phân tích sâu về chi phí và hiệu quả từng bộ phận.

  3. Bộ máy kế toán tập trung và chưa phân quyền rõ ràng: Toàn bộ công tác kế toán được tập trung tại phòng Tài chính – Kế toán, các đơn vị trực thuộc chỉ có nhân viên kế toán thống kê. Phần mềm IAS PRO được sử dụng hỗ trợ hạch toán tài chính nhưng chưa đáp ứng nhu cầu kế toán quản trị và báo cáo trách nhiệm. Việc phân bổ chi phí gián tiếp và đánh giá chi phí kiểm soát được chưa được thực hiện hiệu quả.

  4. Nhận thức và thái độ của nhà quản lý về kế toán trách nhiệm còn hạn chế: Qua khảo sát, mức độ quan tâm của các nhà quản lý đến hệ thống kế toán trách nhiệm chưa cao, dẫn đến việc chưa có động lực thúc đẩy xây dựng và vận dụng hệ thống này. Chế độ đãi ngộ chưa gắn kết chặt chẽ với kết quả đánh giá thành quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do công ty chưa xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc điểm sản xuất kinh doanh và cơ cấu tổ chức phân cấp quản lý hiện tại. So với các nghiên cứu trong ngành cao su và các doanh nghiệp lớn khác, công ty còn thiếu hệ thống chỉ tiêu đánh giá thành quả cụ thể cho từng trung tâm trách nhiệm, cũng như hệ thống báo cáo phân tích biến động chi phí và doanh thu.

Việc tập trung kế toán tài chính và thiếu kế toán quản trị làm giảm khả năng kiểm soát chi phí và đánh giá hiệu quả hoạt động từng bộ phận. Điều này ảnh hưởng đến khả năng ra quyết định kịp thời và chính xác của nhà quản trị. Các mô hình kế toán trách nhiệm dựa trên chức năng hoặc chiến lược đã được áp dụng thành công tại nhiều doanh nghiệp lớn, cho thấy sự cần thiết phải áp dụng tương tự tại công ty.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh chi phí thực tế và dự toán theo từng trung tâm chi phí, biểu đồ phân tích doanh thu và lợi nhuận theo từng trung tâm doanh thu và lợi nhuận, cũng như bảng báo cáo ROI và EVA cho trung tâm đầu tư. Các báo cáo này sẽ giúp minh bạch hóa kết quả hoạt động và trách nhiệm quản lý, từ đó nâng cao hiệu quả quản trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp: Thiết lập các trung tâm trách nhiệm rõ ràng gồm trung tâm chi phí, doanh thu, lợi nhuận và đầu tư theo cơ cấu tổ chức hiện tại. Xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá thành quả dựa trên hiệu quả và hiệu năng, đồng thời thiết kế mẫu báo cáo trách nhiệm phù hợp với từng trung tâm. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do phòng Tài chính – Kế toán phối hợp với các phòng ban liên quan.

  2. Phân quyền và phân cấp quản lý rõ ràng: Rà soát và điều chỉnh cơ cấu phân cấp quản lý để đảm bảo quyền hạn và trách nhiệm của từng nhà quản lý được xác định rõ, tạo điều kiện cho việc kiểm soát chi phí và đánh giá thành quả. Thực hiện trong 6 tháng, do Ban Giám đốc chủ trì.

  3. Đào tạo và nâng cao nhận thức cho nhà quản lý và nhân viên kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo về kế toán trách nhiệm, kỹ thuật phân tích chi phí và báo cáo quản trị nhằm nâng cao năng lực và thái độ tích cực trong việc vận dụng hệ thống kế toán trách nhiệm. Thời gian đào tạo liên tục trong 12 tháng, do phòng Tổ chức – Lao động – Tiền lương phối hợp với phòng Tài chính – Kế toán.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin nâng cao hiệu quả xử lý dữ liệu: Nâng cấp hoặc thay thế phần mềm kế toán hiện tại để đáp ứng nhu cầu kế toán quản trị và báo cáo trách nhiệm, hỗ trợ phân tích biến động chi phí, doanh thu và lợi nhuận theo từng trung tâm. Thời gian triển khai dự kiến 9 tháng, do phòng Quản lý máy tính phối hợp với phòng Tài chính – Kế toán.

  5. Xây dựng chính sách đãi ngộ gắn kết với kết quả đánh giá thành quả: Thiết kế hệ thống thưởng phạt dựa trên kết quả đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm nhằm khuyến khích nhà quản lý phát huy năng lực và trách nhiệm. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng Tổ chức – Lao động – Tiền lương phối hợp với Ban Giám đốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý doanh nghiệp ngành cao su: Giúp hiểu rõ về cách tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc thù sản xuất kinh doanh ngành cao su, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát chi phí.

  2. Chuyên viên kế toán quản trị và tài chính: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về các mô hình kế toán trách nhiệm, phương pháp đánh giá thành quả và xây dựng báo cáo trách nhiệm, hỗ trợ công tác phân tích và báo cáo nội bộ.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành kế toán, quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về ứng dụng kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp sản xuất lớn, giúp nâng cao hiểu biết lý thuyết và kỹ năng thực hành.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia tư vấn quản lý doanh nghiệp: Tham khảo để xây dựng các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp trong việc hoàn thiện hệ thống kế toán quản trị, đặc biệt trong lĩnh vực kế toán trách nhiệm nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán trách nhiệm là gì và tại sao nó quan trọng đối với doanh nghiệp?
    Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập và báo cáo thông tin liên quan đến trách nhiệm của từng bộ phận trong doanh nghiệp, giúp đánh giá hiệu quả và trách nhiệm quản lý. Nó quan trọng vì cung cấp thông tin chính xác để nhà quản trị ra quyết định, kiểm soát chi phí và nâng cao hiệu quả hoạt động.

  2. Các trung tâm trách nhiệm gồm những loại nào?
    Có bốn loại trung tâm trách nhiệm chính: trung tâm chi phí (chịu trách nhiệm về chi phí), trung tâm doanh thu (chịu trách nhiệm về doanh thu), trung tâm lợi nhuận (chịu trách nhiệm về lợi nhuận) và trung tâm đầu tư (chịu trách nhiệm về vốn đầu tư và lợi nhuận).

  3. Làm thế nào để đánh giá thành quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm?
    Đánh giá dựa trên hai chỉ tiêu chính: hiệu quả (mức độ hoàn thành mục tiêu) và hiệu năng (tỷ lệ giữa đầu ra và đầu vào). Ví dụ, trung tâm chi phí được đánh giá qua chênh lệch chi phí thực tế so với dự toán, trung tâm đầu tư qua chỉ số ROI và EVA.

  4. Tại sao công ty TNHH MTV Cao su Dầu Tiếng cần xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm?
    Vì công ty có quy mô lớn, hoạt động đa dạng và phân cấp quản lý phức tạp, hệ thống kế toán trách nhiệm giúp kiểm soát chi phí, đánh giá chính xác hiệu quả từng bộ phận, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

  5. Phần mềm kế toán hiện tại có đáp ứng được yêu cầu kế toán trách nhiệm không?
    Phần mềm IAS PRO hiện tại chủ yếu hỗ trợ kế toán tài chính và chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu kế toán quản trị và báo cáo trách nhiệm. Do đó, cần nâng cấp hoặc thay thế để phù hợp với yêu cầu quản lý hiện đại.

Kết luận

  • Kế toán trách nhiệm là công cụ quản lý quan trọng giúp đánh giá hiệu quả và trách nhiệm của từng bộ phận trong doanh nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh.
  • Công ty TNHH MTV Cao su Dầu Tiếng hiện chưa có hệ thống kế toán trách nhiệm hoàn chỉnh, dẫn đến việc đánh giá thành quả chưa chính xác và thiếu hiệu quả.
  • Nghiên cứu đã phân tích thực trạng, chỉ ra các tồn tại về phân cấp quản lý, lập kế hoạch, tổ chức bộ máy kế toán và nhận thức của nhà quản lý.
  • Đề xuất xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc điểm công ty, bao gồm phân quyền quản lý, đào tạo nhân sự, ứng dụng công nghệ và chính sách đãi ngộ gắn kết với kết quả đánh giá.
  • Các bước tiếp theo là triển khai xây dựng mô hình, đào tạo nhân sự và áp dụng hệ thống trong vòng 12 tháng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sức cạnh tranh của công ty.

Hành động ngay hôm nay để cải thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại doanh nghiệp của bạn, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững và hiệu quả kinh doanh vượt trội!