Tổng quan nghiên cứu

Theo thống kê của Bộ Công an năm 2022, toàn quốc xảy ra 2.684 vụ vi phạm trật tự an toàn giao thông bị xử lý, với tổng số tiền phạt lên tới hơn 4.124 tỷ đồng, tước gần 390.000 giấy phép lái xe và tạm giữ hơn 600.000 phương tiện. Trong 9 tháng đầu năm 2023, số vụ tai nạn giao thông vẫn ở mức cao với 8.335 vụ, làm chết gần 4.800 người. Tình trạng vi phạm pháp luật về an toàn giao thông, đặc biệt là ở thanh thiếu niên, diễn biến phức tạp với các hành vi như lạng lách, đánh võng, đua xe trái phép. Tội phạm trong lĩnh vực giao thông đường bộ ngày càng nghiêm trọng, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan tố tụng, trong đó Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) giữ vai trò trọng yếu trong thực hành quyền công tố (THQCT) trong khởi tố, điều tra các vụ án liên quan.

Đề tài nghiên cứu tập trung vào thực tiễn THQCT của VKSND trong khởi tố, điều tra các vụ án về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2019-2023. Mục tiêu chính là đánh giá hiệu quả công tác này, chỉ ra những hạn chế, nguyên nhân và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả THQCT nhằm đảm bảo truy cứu trách nhiệm hình sự đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án hình sự về vi phạm quy định giao thông đường bộ tại tỉnh Hải Dương trong 5 năm gần đây, với ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao chất lượng công tác tố tụng hình sự, bảo vệ an toàn giao thông và trật tự xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về quyền công tố và tố tụng hình sự, trong đó:

  • Lý thuyết về thực hành quyền công tố (THQCT): Được hiểu là quyền lực nhà nước do VKSND thực hiện nhằm buộc tội người phạm tội, bắt đầu từ khi tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm đến khi kết thúc xét xử. THQCT là chức năng hiến định, thể hiện quyền lực tư pháp trong việc bảo vệ pháp luật và trật tự xã hội.

  • Mô hình tố tụng hình sự Việt Nam: Quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, trong đó VKSND thực hiện quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp trong giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử.

  • Khái niệm tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ: Hành vi vi phạm các quy định pháp luật về an toàn giao thông đường bộ gây hậu quả nghiêm trọng, được quy định tại Điều 260 Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, với các đặc điểm về khách thể, khách quan, chủ thể và lỗi vô ý.

Các khái niệm chính bao gồm: thực hành quyền công tố, khởi tố vụ án hình sự, điều tra vụ án hình sự, tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, và các biện pháp tố tụng trong giai đoạn khởi tố, điều tra.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học pháp lý kết hợp thực tiễn:

  • Phân tích luật: Nghiên cứu các quy định pháp luật hiện hành về THQCT, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Giao thông đường bộ và các văn bản hướng dẫn liên quan.

  • Phân tích tình huống: Đánh giá việc áp dụng pháp luật và thực hành quyền công tố qua các vụ án cụ thể trên địa bàn tỉnh Hải Dương.

  • So sánh và tổng hợp: So sánh các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng để nhận diện những điểm mạnh, hạn chế và đề xuất giải pháp.

  • Thu thập số liệu thực tiễn: Sử dụng số liệu thống kê từ Phòng Cảnh sát giao thông và Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Hải Dương giai đoạn 2019-2023, với tổng số 330 vụ án khởi tố và 294 vụ án hình sự về tai nạn giao thông được truy tố.

  • Cỡ mẫu nghiên cứu: Toàn bộ các vụ án về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong giai đoạn nghiên cứu.

  • Phương pháp chọn mẫu: Phân tích toàn diện các vụ án có liên quan, không chọn mẫu ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung vào giai đoạn 2019-2023, phù hợp với dữ liệu thực tiễn và các quy định pháp luật hiện hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình vi phạm và khởi tố vụ án: Trong 5 năm (2019-2023), tỉnh Hải Dương có 330 vụ án hình sự về vi phạm quy định giao thông đường bộ được khởi tố, với số bị can là 330 người. Số vụ án có xu hướng tăng từ 60 vụ năm 2019 lên 87 vụ năm 2023, ngoại trừ năm 2021 giảm do ảnh hưởng dịch Covid-19. Tỷ lệ các vụ án về giao thông chiếm khoảng 4,6% tổng số vụ án hình sự trên địa bàn.

  2. Kết quả thực hành quyền công tố: VKSND hai cấp tỉnh Hải Dương đã thực hiện tốt chức năng THQCT, không có trường hợp khởi tố oan sai hay bỏ lọt tội phạm. Việc truy tố đảm bảo đúng người, đúng tội, góp phần bảo vệ công bằng pháp luật. Các hoạt động như khám nghiệm hiện trường, lấy lời khai, hỏi cung bị can được phối hợp chặt chẽ với CQĐT.

  3. Hạn chế trong khởi tố và điều tra: Một số vụ án gặp khó khăn do biên bản hiện trường sơ sài, người gây tai nạn bỏ trốn hoặc không có nhân chứng, nạn nhân không hợp tác giám định. Kiểm sát viên còn hạn chế về năng lực chuyên môn kỹ thuật, chưa sâu sát tiến độ điều tra, một số yêu cầu điều tra của VKSND không được CQĐT thực hiện hoặc không có phản hồi kịp thời.

  4. Nguyên nhân hạn chế: Bao gồm quy định pháp luật còn thiếu sót, chưa đồng bộ; trình độ, nhận thức của cán bộ, kiểm sát viên chưa đồng đều; điều kiện cơ sở vật chất và chính sách đãi ngộ chưa tương xứng; mối quan hệ phối hợp giữa VKSND và CQĐT chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả THQCT chưa cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy vai trò quan trọng của VKSND trong việc thực hành quyền công tố, góp phần nâng cao hiệu quả xử lý các vụ án vi phạm giao thông đường bộ. Số liệu thống kê minh chứng cho sự gia tăng các vụ án, đồng thời phản ánh sự nỗ lực của các cơ quan tố tụng trong việc truy cứu trách nhiệm hình sự.

Tuy nhiên, những hạn chế về năng lực chuyên môn, phối hợp liên ngành và cơ sở vật chất ảnh hưởng đến chất lượng công tác điều tra, khởi tố. So với các nghiên cứu trước đây, đề tài đã làm rõ hơn các khó khăn thực tiễn tại địa phương, đồng thời chỉ ra nguyên nhân sâu xa từ quy định pháp luật và tổ chức thực thi.

Việc trình bày dữ liệu qua bảng thống kê số vụ án, số bị can và tỷ lệ khởi tố giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả công tác THQCT. Biểu đồ so sánh số vụ án qua các năm cũng có thể được sử dụng để trực quan hóa sự biến động và tác động của các yếu tố khách quan như dịch bệnh.

Những phát hiện này có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực cán bộ, góp phần giảm thiểu tai nạn giao thông và tăng cường trật tự an toàn xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật:

    • Rà soát, bổ sung quy định tại Điều 260 BLHS về các tình tiết định khung hình phạt, hướng dẫn cụ thể về xét nghiệm chất ma túy và khái niệm “bỏ chạy để trốn tránh trách nhiệm”.
    • Điều chỉnh quy định tại Điều 165 BLTTHS để phân định rõ phạm vi quyền hạn của VKSND trong giai đoạn điều tra, loại bỏ các quy định không phù hợp.
    • Xây dựng cơ chế bảo đảm thực thi yêu cầu, quyết định tố tụng của VKSND bởi CQĐT, quy định rõ thời hạn và chế tài xử lý khi không thực hiện.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ:

    • Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về nghiệp vụ THQCT, kỹ thuật điều tra, xử lý dấu vết hiện trường tai nạn giao thông cho kiểm sát viên.
    • Định kỳ tổ chức hội thảo, trao đổi kinh nghiệm, cập nhật văn bản pháp luật mới và các tình huống thực tiễn phức tạp.
    • Xây dựng chính sách luân chuyển, quy hoạch cán bộ nhằm phát huy năng lực và tạo nguồn kế cận.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành:

    • Thiết lập quy trình phối hợp chặt chẽ giữa VKSND, CQĐT, cảnh sát giao thông và các cơ quan liên quan trong khởi tố, điều tra vụ án giao thông.
    • Đẩy mạnh công tác kiểm sát hiện trường, giám định và thu thập chứng cứ nhằm hạn chế bỏ lọt tội phạm.

  4. Cải thiện điều kiện làm việc:

    • Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật hiện đại phục vụ công tác điều tra, khám nghiệm hiện trường.
    • Nâng cao chế độ đãi ngộ, đảm bảo đời sống cán bộ, kiểm sát viên để tạo động lực công tác lâu dài và hiệu quả.

Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ trong vòng 2-3 năm tới, với sự chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo ngành và phối hợp của các cấp chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, kiểm sát viên VKSND:

    • Nắm vững lý luận và thực tiễn THQCT trong khởi tố, điều tra các vụ án giao thông.
    • Áp dụng kiến thức để nâng cao hiệu quả công tác, tránh sai sót trong xử lý vụ án.

  2. Cán bộ điều tra, cảnh sát giao thông:

    • Hiểu rõ vai trò phối hợp với VKSND trong quá trình khởi tố, điều tra.
    • Cải thiện kỹ năng thu thập chứng cứ, bảo vệ hiện trường và xử lý vụ án đúng pháp luật.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên luật hình sự và tố tụng hình sự:

    • Tham khảo cơ sở lý luận và số liệu thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn về quyền công tố và tội phạm giao thông.
    • Sử dụng làm tài liệu giảng dạy, tham khảo trong đào tạo chuyên ngành.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về an toàn giao thông và tư pháp:

    • Đánh giá hiệu quả chính sách pháp luật hiện hành, từ đó đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thực thi.
    • Lập kế hoạch đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ và cải thiện điều kiện làm việc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thực hành quyền công tố là gì và vai trò của VKSND trong khởi tố, điều tra vụ án giao thông?
    THQCT là quyền lực nhà nước do VKSND thực hiện nhằm buộc tội người phạm tội, bắt đầu từ khi tiếp nhận tố giác đến khi kết thúc xét xử. VKSND kiểm soát việc khởi tố, phê chuẩn quyết định điều tra, đảm bảo truy cứu trách nhiệm hình sự đúng người, đúng tội.

  2. Tại sao số vụ án giao thông ở Hải Dương tăng trong giai đoạn 2019-2023?
    Số vụ tăng do nhiều yếu tố như gia tăng phương tiện giao thông, ý thức tham gia giao thông chưa cao, và sự phát hiện, xử lý nghiêm minh hơn của các cơ quan chức năng. Năm 2021 giảm do ảnh hưởng dịch Covid-19 hạn chế đi lại.

  3. Những khó khăn chính trong thực hành quyền công tố tại địa phương là gì?
    Bao gồm biên bản hiện trường sơ sài, người gây tai nạn bỏ trốn, nạn nhân không hợp tác giám định, năng lực chuyên môn của kiểm sát viên còn hạn chế, và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan tố tụng.

  4. Luật hiện hành có những điểm nào cần hoàn thiện để nâng cao hiệu quả THQCT?
    Cần bổ sung hướng dẫn cụ thể về xét nghiệm chất ma túy, khái niệm “bỏ chạy để trốn tránh trách nhiệm”, điều chỉnh quy định về quyền hạn VKSND trong điều tra, và cơ chế bảo đảm thực thi yêu cầu tố tụng của VKSND.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực cán bộ kiểm sát trong lĩnh vực này?
    Tổ chức đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng nghiệp vụ thực tiễn, luân chuyển cán bộ, xây dựng chính sách đãi ngộ phù hợp, đồng thời tăng cường trao đổi kinh nghiệm và cập nhật pháp luật mới.

Kết luận

  • THQCT của VKSND trong khởi tố, điều tra các vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ tại Hải Dương có vai trò quan trọng, góp phần bảo vệ pháp luật và trật tự xã hội.
  • Số vụ án và bị can có xu hướng tăng, phản ánh thực trạng phức tạp của tội phạm giao thông và sự phát hiện xử lý tích cực của cơ quan chức năng.
  • Còn tồn tại hạn chế về năng lực cán bộ, phối hợp liên ngành và cơ sở vật chất ảnh hưởng đến hiệu quả công tác.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp và cải thiện điều kiện làm việc.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp trong vòng 2-3 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và chuyên sâu về THQCT trong các lĩnh vực khác.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan chức năng, đặc biệt là VKSND và CQĐT, cần phối hợp chặt chẽ, nâng cao trách nhiệm và năng lực để thực hiện hiệu quả quyền công tố, góp phần giảm thiểu tai nạn giao thông và bảo vệ an toàn xã hội.