Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29-NQ/TW, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 5 trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, môn Toán lớp 5 dành khoảng 5% thời lượng cho các hoạt động thực hành, trải nghiệm nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Tuy nhiên, khảo sát tại 5 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên cho thấy, mặc dù 88,9% giáo viên nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm (HĐTN), chỉ có khoảng 18,5% giáo viên thỉnh thoảng tổ chức các hoạt động này, còn lại 66,7% hiếm khi và 14,8% chưa bao giờ tổ chức. Học sinh cũng bày tỏ mong muốn cao với 91,7% em mong muốn được tham gia HĐTN trong môn Toán. Nghiên cứu nhằm thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 5, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên trong năm học 2019-2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ giáo viên nâng cao năng lực thiết kế, tổ chức HĐTN, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh phát triển năng lực toán học và phẩm chất cá nhân thông qua trải nghiệm thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại, trong đó nổi bật là Lý thuyết Hoạt động, Lý thuyết Kiến tạo và Lý thuyết Học từ trải nghiệm của David A. Kolb. Lý thuyết Hoạt động nhấn mạnh vai trò của hoạt động trong việc hình thành và phát triển con người, cho rằng không có hoạt động thì không có sự phát triển nhân cách. Lý thuyết Kiến tạo đề cao việc người học tự xây dựng tri thức dựa trên kinh nghiệm và nhu cầu cá nhân. Lý thuyết Học từ trải nghiệm của Kolb cho rằng kiến thức được tạo ra thông qua chuyển hóa kinh nghiệm có định hướng, giúp học sinh phát triển năng lực và phẩm chất. Ngoài ra, quan điểm của John Dewey về vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục cũng được vận dụng, nhấn mạnh việc kết nối kiến thức với thực tiễn để nâng cao hiệu quả học tập. Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động trải nghiệm, năng lực toán học, phẩm chất học sinh, thiết kế hoạt động trải nghiệm và tổ chức dạy học trải nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 27 giáo viên, 13 cán bộ quản lý và 48 học sinh lớp 5 tại 5 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả với các chỉ số tỉ lệ phần trăm, kết hợp phân tích định tính từ quan sát, phỏng vấn và dự giờ. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2020, bao gồm khảo sát thực trạng, thiết kế hoạt động trải nghiệm, tổ chức thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các hoạt động trải nghiệm đã thiết kế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và quan tâm của giáo viên về HĐTN: 74,1% giáo viên rất quan tâm đến việc tổ chức và thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 5, tổng cộng 88,9% thể hiện sự quan tâm. Tuy nhiên, chỉ 7,4% giáo viên rất sẵn sàng và 18,5% sẵn sàng tổ chức các hoạt động này, còn lại 74,1% băn khoăn do thiếu kinh nghiệm và kỹ năng.

  2. Tần suất tổ chức HĐTN: Không có giáo viên nào thường xuyên tổ chức HĐTN trong dạy học môn Toán lớp 5; 18,5% thỉnh thoảng tổ chức, 66,7% hiếm khi và 14,8% chưa bao giờ tổ chức. Điều này phản ánh sự hạn chế trong việc áp dụng HĐTN vào thực tế giảng dạy.

  3. Khó khăn trong thiết kế và tổ chức HĐTN: 90% giáo viên cho biết chưa được trang bị kiến thức, lý luận và kỹ năng sư phạm về thiết kế và tổ chức HĐTN; 75% gặp khó khăn về thời lượng tiết học không đủ; 70% thiếu phương tiện, thiết bị hỗ trợ; 57,5% cho rằng nội dung môn Toán nhiều và khó thiết kế HĐTN; 50% gặp khó khăn do đối tượng học sinh không đồng đều.

  4. Thái độ và mong muốn của học sinh: 50% học sinh chỉ được tham gia HĐTN khi có thầy cô dự giờ, 33,3% thỉnh thoảng tham gia, 16,7% chưa bao giờ tham gia. Tuy nhiên, 54,2% học sinh rất mong muốn và 37,5% mong muốn được tham gia các hoạt động trải nghiệm trong môn Toán.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của HĐTN trong phát triển năng lực học sinh, việc tổ chức các hoạt động này còn hạn chế do thiếu kỹ năng và điều kiện thực tiễn. Sự thiếu tự tin của giáo viên trong thiết kế và tổ chức HĐTN phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nhấn mạnh nhu cầu bồi dưỡng chuyên môn sâu về phương pháp dạy học trải nghiệm. Học sinh có nhu cầu cao được tham gia trải nghiệm, điều này tạo động lực cho giáo viên và nhà trường phát triển các hoạt động phù hợp. Việc thiếu phương tiện và thời gian là những rào cản phổ biến, cần được giải quyết thông qua chính sách và hỗ trợ từ các cấp quản lý giáo dục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ phần trăm mức độ quan tâm, tần suất tổ chức HĐTN của giáo viên và mong muốn tham gia của học sinh để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về thiết kế và tổ chức HĐTN cho giáo viên: Tập trung trang bị kiến thức lý luận, kỹ năng sư phạm và thực hành thiết kế hoạt động trải nghiệm trong môn Toán lớp 5. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng và cung cấp bộ tài liệu hướng dẫn thiết kế HĐTN cụ thể cho môn Toán lớp 5: Bao gồm các tình huống thực tiễn, bài tập trải nghiệm và phương pháp đánh giá năng lực học sinh. Bộ tài liệu này cần được hoàn thiện trong 3 tháng và cập nhật định kỳ hàng năm.

  3. Tăng cường đầu tư trang thiết bị, phương tiện dạy học hỗ trợ HĐTN: Nhà trường phối hợp với các cấp quản lý giáo dục và phụ huynh học sinh để huy động nguồn lực, đảm bảo đủ dụng cụ, thiết bị phục vụ các hoạt động trải nghiệm. Kế hoạch triển khai trong vòng 1 năm.

  4. Tổ chức các hoạt động giao lưu, câu lạc bộ Toán học trải nghiệm: Tạo môi trường để học sinh phát huy năng lực sáng tạo, tư duy độc lập và kỹ năng hợp tác. Các hoạt động này nên được tổ chức định kỳ hàng tháng, do giáo viên chủ nhiệm và giáo viên Toán phối hợp thực hiện.

  5. Điều chỉnh thời lượng và phân bổ tiết học hợp lý: Nhà trường và các cơ quan quản lý giáo dục cần xem xét điều chỉnh thời gian dành cho HĐTN trong chương trình môn Toán lớp 5, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tổ chức các hoạt động trải nghiệm hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy môn Toán lớp 5: Luận văn cung cấp các phương pháp thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhận thức của học sinh lớp 5, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường tiểu học: Thông tin về thực trạng, khó khăn và giải pháp tổ chức HĐTN giúp cán bộ quản lý xây dựng kế hoạch đào tạo, hỗ trợ giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Giáo dục học, Giáo dục tiểu học: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo hoặc giảng dạy chuyên ngành.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức giáo dục ngoài nhà trường: Hiểu rõ vai trò và lợi ích của hoạt động trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh, từ đó phối hợp hỗ trợ nhà trường trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục bổ trợ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 5 là gì?
    Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục do giáo viên thiết kế và hướng dẫn, tạo cơ hội cho học sinh vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn, phát triển năng lực và phẩm chất thông qua trải nghiệm có định hướng.

  2. Tại sao học sinh lớp 5 cần tham gia hoạt động trải nghiệm?
    Học sinh lớp 5 có tư duy phát triển, thích thú với hoạt động tích cực. Tham gia trải nghiệm giúp các em hiểu sâu kiến thức, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, sáng tạo và tự tin hơn trong học tập.

  3. Những khó khăn phổ biến khi tổ chức hoạt động trải nghiệm là gì?
    Khó khăn chính gồm thiếu kiến thức và kỹ năng thiết kế hoạt động của giáo viên (90%), thời lượng tiết học hạn chế (75%), thiếu phương tiện hỗ trợ (70%) và sự không đồng đều về năng lực học sinh trong lớp (50%).

  4. Làm thế nào để giáo viên thiết kế hoạt động trải nghiệm hiệu quả?
    Giáo viên cần xác định rõ chủ đề, mục tiêu, nội dung và phương pháp tổ chức phù hợp với đặc điểm học sinh, đảm bảo tính trải nghiệm và phát huy sáng tạo, đồng thời có kế hoạch đánh giá kết quả học tập.

  5. Hoạt động trải nghiệm có ảnh hưởng như thế nào đến kết quả học tập môn Toán?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế, tăng hứng thú học tập, phát triển tư duy độc lập và sáng tạo, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và khả năng giải quyết các vấn đề toán học thực tiễn.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm là yếu tố quan trọng trong đổi mới dạy học môn Toán lớp 5, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.
  • Giáo viên có nhận thức tích cực nhưng còn thiếu kỹ năng và điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả.
  • Học sinh mong muốn được tham gia nhiều hơn các hoạt động trải nghiệm trong môn Toán.
  • Cần thiết kế quy trình và nguyên tắc tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức của học sinh lớp 5.
  • Đề xuất các giải pháp bồi dưỡng giáo viên, đầu tư trang thiết bị, xây dựng tài liệu hướng dẫn và tổ chức các hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn thiết kế hoạt động trải nghiệm, đồng thời tổ chức thực nghiệm mở rộng tại các trường tiểu học khác.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu cần phối hợp để phát triển và nhân rộng mô hình dạy học trải nghiệm trong môn Toán lớp 5, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học toàn quốc.