Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển không ngừng của tri thức khoa học, việc rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm thu hẹp khoảng cách giữa kiến thức cá nhân và tri thức nhân loại. Theo báo cáo của ngành giáo dục, học sinh lớp 6 đang trong giai đoạn chuyển tiếp từ tiểu học lên trung học cơ sở, với đặc điểm nhận thức và tư duy chưa hoàn thiện, dẫn đến việc tự học còn nhiều hạn chế. Đặc biệt, môn Toán, phân môn Hình học với chủ đề "Một số hình phẳng trong thực tiễn" được xem là nền tảng quan trọng để phát triển tư duy và kỹ năng tự học cho học sinh.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và đánh giá các biện pháp rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh lớp 6 thông qua dạy học chủ đề "Một số hình phẳng trong thực tiễn" tại trường THCS Nguyễn Lương Bằng, Thanh Miện, Hải Dương trong khoảng thời gian từ tháng 9/2023 đến tháng 1/2024. Nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng kỹ năng tự học, đề xuất các giải pháp phù hợp và kiểm nghiệm tính khả thi của các biện pháp này.
Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả học tập môn Toán, phát triển năng lực tự học, từ đó góp phần cải thiện chất lượng giáo dục phổ thông. Các chỉ số đánh giá bao gồm mức độ tự giác học tập, khả năng lập kế hoạch, kỹ năng ghi chép, vận dụng kiến thức và tự đánh giá kết quả học tập của học sinh.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về tự học và kỹ năng tự học, trong đó:
- Lý thuyết tự học của Malcom Knowles: Tự học là quá trình cá nhân chủ động xác định nhu cầu, mục tiêu học tập và đánh giá kết quả.
- Quan điểm của nhà tâm lý học N. ARubakin: Tự học là quá trình tự đặt câu hỏi và tự trả lời, kết hợp so sánh lý thuyết với thực tế để rút kinh nghiệm.
- Khái niệm kỹ năng tự học: Bao gồm bốn nhóm kỹ năng chính: định hướng, lập kế hoạch, thực hiện kế hoạch và kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm.
- Mô hình rèn luyện kỹ năng tự học: Tập trung vào các thao tác tư duy toán học như phân tích, tổng hợp, so sánh, tương tự hóa, giúp học sinh phát triển tư duy logic và khả năng tự học hiệu quả.
Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: kỹ năng tự học, thao tác tư duy toán học, lập kế hoạch học tập, kỹ năng ghi chép, tự đánh giá.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích tài liệu, các công trình nghiên cứu liên quan đến kỹ năng tự học và dạy học môn Toán lớp 6.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát thực trạng kỹ năng tự học của học sinh lớp 6 tại trường THCS Nguyễn Lương Bằng thông qua phiếu điều tra, phỏng vấn giáo viên và học sinh, quan sát giảng dạy.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện các biện pháp rèn luyện kỹ năng tự học trong dạy học chủ đề "Một số hình phẳng trong thực tiễn" và đánh giá hiệu quả qua kết quả kiểm tra, quan sát thái độ học tập.
- Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phần mềm Excel để phân tích dữ liệu khảo sát, thực nghiệm, xác định các tham số thống kê như tỷ lệ phần trăm, trung bình, so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.
Cỡ mẫu khảo sát gồm 7 giáo viên Toán và toàn bộ học sinh lớp 6 tại trường THCS Nguyễn Lương Bằng, với tổng số học sinh khoảng 90 em. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ đối tượng trong trường để đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2023 đến tháng 1/2024.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng kỹ năng tự học của học sinh lớp 6:
- 76,11% học sinh thường xuyên chuẩn bị bài trước khi lên lớp, nhưng 77,78% không có thời gian cố định để chuẩn bị bài.
- 72,22% học sinh thiếu tính tự giác trong tự học, 62,22% cảm thấy kiến thức rộng khó bao quát, 58,33% thiếu sự hướng dẫn cụ thể.
- 100% học sinh sử dụng sách giáo khoa và tài liệu tham khảo, nhưng chỉ 15,56% sử dụng phần mềm vẽ hình để hỗ trợ học tập.
Phương pháp dạy học của giáo viên:
- 85,71% giáo viên thường xuyên sử dụng phương pháp thuyết trình, 71,43% sử dụng đàm thoại gợi mở, nhưng chỉ 14,29% áp dụng thí nghiệm, thực hành.
- Các phương pháp dạy học tích cực như dạy học hợp đồng, dự án gần như không được sử dụng (0-28,57%).
- 4/5 giáo viên dạy theo đúng hoạt động trong sách giáo khoa, nhưng chỉ 3/5 thường xuyên sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
Hiệu quả thực nghiệm biện pháp rèn luyện kỹ năng tự học:
- Sau thực nghiệm, điểm trung bình kiểm tra của lớp thực nghiệm tăng khoảng 15% so với lớp đối chứng.
- Mức độ thường xuyên tự học của học sinh tăng lên, thời gian tự học trước mỗi buổi học trung bình tăng từ 30 phút lên 45 phút.
- Học sinh thể hiện sự chủ động hơn trong việc lập kế hoạch học tập và tự đánh giá kết quả học tập.
Thảo luận kết quả
Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù học sinh nhận thức được tầm quan trọng của tự học, nhưng việc thực hiện còn nhiều hạn chế do thiếu tính tự giác, chưa biết cách phân bổ thời gian và thiếu tài liệu hỗ trợ. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về khó khăn trong phát triển kỹ năng tự học ở học sinh đầu cấp THCS.
Phương pháp dạy học truyền thống vẫn chiếm ưu thế, hạn chế việc phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Việc áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng tự học thông qua chủ đề "Một số hình phẳng trong thực tiễn" đã giúp học sinh phát triển kỹ năng lập kế hoạch, ghi chép, tự đánh giá và vận dụng kiến thức vào thực tế, góp phần nâng cao kết quả học tập.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm trung bình kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ học sinh có tính tự giác trong tự học trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng thống kê thời gian tự học trung bình.
Đề xuất và khuyến nghị
Xây dựng kế hoạch học tập cá nhân cho học sinh:
Giáo viên hướng dẫn học sinh lập kế hoạch học tập chi tiết theo tuần, tháng, phù hợp với nội dung chủ đề và khả năng của từng em. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh có kế hoạch học tập lên 80% trong học kỳ tiếp theo. Thời gian thực hiện: ngay từ đầu học kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn.Đổi mới phương pháp dạy học tích cực, tăng cường hoạt động nhóm và thực hành:
Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp đàm thoại gợi mở, học theo dự án, sử dụng công nghệ thông tin và phần mềm hỗ trợ như GeoGebra để phát triển kỹ năng tự học. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng phương pháp tích cực lên 50% trong năm học. Chủ thể: giáo viên bộ môn, nhà trường.Tăng cường hướng dẫn kỹ năng ghi chép và tự đánh giá:
Đào tạo học sinh kỹ năng ghi chép hiệu quả theo phương pháp Cornell, tổ chức các hoạt động tự đánh giá, phản biện nhóm để nâng cao khả năng tự nhận thức và điều chỉnh phương pháp học. Mục tiêu 70% học sinh áp dụng kỹ năng ghi chép và tự đánh giá thành thạo. Thời gian: trong các tiết học môn Toán. Chủ thể: giáo viên bộ môn.Phối hợp với phụ huynh trong việc quản lý và hỗ trợ tự học tại nhà:
Tổ chức các buổi trao đổi với phụ huynh về vai trò hỗ trợ con em trong việc lập kế hoạch và duy trì thói quen tự học. Mục tiêu nâng cao nhận thức phụ huynh về kỹ năng tự học và tăng cường giám sát học tập tại nhà. Thời gian: đầu năm học và giữa học kỳ. Chủ thể: nhà trường, giáo viên chủ nhiệm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên bộ môn Toán THCS:
Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể để rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh lớp 6, giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy.Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn:
Tài liệu tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về kỹ năng phát triển năng lực tự học cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.Phụ huynh học sinh lớp 6:
Hiểu rõ vai trò và cách thức hỗ trợ con em trong việc hình thành thói quen tự học, phối hợp với nhà trường để tạo môi trường học tập tích cực.Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Toán và Giáo dục học:
Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, phát triển các đề tài liên quan đến kỹ năng tự học và đổi mới phương pháp dạy học môn Toán.
Câu hỏi thường gặp
Kỹ năng tự học là gì và tại sao quan trọng với học sinh lớp 6?
Kỹ năng tự học là khả năng chủ động tìm hiểu, tiếp thu và vận dụng kiến thức một cách độc lập. Với học sinh lớp 6, kỹ năng này giúp các em thích nghi với môi trường học tập mới, phát triển tư duy và nâng cao hiệu quả học tập.Làm thế nào để giáo viên giúp học sinh phát triển kỹ năng tự học?
Giáo viên cần hướng dẫn học sinh lập kế hoạch học tập, rèn luyện kỹ năng ghi chép, tự đánh giá, đồng thời áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như học nhóm, dự án và sử dụng công nghệ hỗ trợ.Những khó khăn phổ biến khi học sinh tự học là gì?
Học sinh thường gặp khó khăn như thiếu tính tự giác, không biết phân bổ thời gian hợp lý, thiếu tài liệu học tập và chưa biết cách tự đánh giá kết quả học tập.Chủ đề "Một số hình phẳng trong thực tiễn" có phù hợp để rèn luyện kỹ năng tự học không?
Chủ đề này rất phù hợp vì kiến thức gần gũi với thực tế, dễ tiếp cận, giúp học sinh phát triển tư duy hình học và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó thúc đẩy kỹ năng tự học.Làm sao để phụ huynh hỗ trợ con em trong việc tự học?
Phụ huynh nên phối hợp với giáo viên để hiểu rõ kế hoạch học tập, tạo môi trường học tập yên tĩnh, khuyến khích con lập kế hoạch học tập và duy trì thói quen tự học đều đặn.
Kết luận
- Kỹ năng tự học là yếu tố then chốt giúp học sinh lớp 6 nâng cao hiệu quả học tập môn Toán, đặc biệt trong phân môn Hình học.
- Thực trạng kỹ năng tự học của học sinh còn nhiều hạn chế do thiếu tính tự giác, chưa biết lập kế hoạch và thiếu tài liệu hỗ trợ.
- Các biện pháp rèn luyện kỹ năng tự học qua dạy học chủ đề "Một số hình phẳng trong thực tiễn" đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả, thể hiện qua sự cải thiện điểm số và thái độ học tập.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể bao gồm xây dựng kế hoạch học tập, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường kỹ năng ghi chép và tự đánh giá, phối hợp với phụ huynh.
- Nghiên cứu mở ra hướng phát triển tiếp theo trong việc áp dụng rộng rãi các biện pháp này tại các trường THCS khác, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.
Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà trường nên triển khai áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao kỹ năng tự học cho học sinh.