Tổng quan nghiên cứu
Quá trình đô thị hóa tại Việt Nam đã diễn ra nhanh chóng trong những thập kỷ gần đây, với số lượng đô thị tăng từ khoảng 500 năm 1990 lên 772 đô thị tính đến hiện nay, tỷ lệ đô thị hóa đạt khoảng 34,5% năm 2014 và dự kiến tăng lên 46% vào năm 2025. Tốc độ đô thị hóa trung bình hàng năm khoảng 1% - 1,02%, tương ứng với 1 - 1,2 triệu dân đô thị mỗi năm. Thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, là một trong những địa phương có tốc độ phát triển đô thị nhanh, đặc biệt trong giai đoạn 2016 - 2020, khi công nghiệp hóa - hiện đại hóa được đẩy mạnh. Quá trình này đã tác động mạnh mẽ đến việc sử dụng đất nông nghiệp và đời sống người dân trên địa bàn.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá ảnh hưởng của phát triển đô thị đến sử dụng đất nông nghiệp và đời sống người dân thị xã Phổ Yên trong giai đoạn 2016 - 2020, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao đời sống kinh tế cho các hộ mất đất nông nghiệp. Nghiên cứu tập trung trên phạm vi địa lý thị xã Phổ Yên, với thời gian nghiên cứu từ tháng 6/2020 đến tháng 6/2021. Ý nghĩa của đề tài không chỉ mang tính khoa học, cung cấp cơ sở dữ liệu cho các nghiên cứu về quản lý đất đai và phát triển kinh tế xã hội, mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc hỗ trợ các cấp quản lý địa phương điều chỉnh quy hoạch, nâng cao hiệu quả sử dụng đất và đảm bảo đời sống người dân.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển đô thị, quản lý đất đai và tác động xã hội của đô thị hóa. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết phát triển đô thị bền vững: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng đời sống người dân trong quá trình đô thị hóa. Lý thuyết này giúp phân tích các tác động tích cực và tiêu cực của đô thị hóa đến sử dụng đất và đời sống xã hội.
Mô hình chuyển đổi sử dụng đất nông nghiệp trong đô thị hóa: Mô hình này mô tả quá trình chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp, đặc biệt là đất ở, đất công nghiệp và dịch vụ, đồng thời phân tích ảnh hưởng đến cơ cấu kinh tế và sinh kế của người dân.
Các khái niệm chính bao gồm: đô thị hóa, sử dụng đất nông nghiệp, chuyển đổi mục đích sử dụng đất, đời sống kinh tế - xã hội của người dân, và quản lý đất đai.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, quy hoạch, thống kê của UBND thị xã Phổ Yên, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Thống kê và các cơ quan liên quan, bao gồm dữ liệu về diện tích sử dụng đất, cơ cấu kinh tế, dân số và lao động giai đoạn 2016 - 2020.
Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra khảo sát 90 hộ dân bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất nông nghiệp do phát triển đô thị, áp dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đại diện cho các khu vực trung tâm, gần trung tâm và xa trung tâm thị xã. Phỏng vấn bán cấu trúc được sử dụng để làm rõ các vấn đề về hiện trạng sử dụng đất, chuyển đổi nghề nghiệp, thu nhập và đời sống người dân.
Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm Excel, xử lý thông tin định lượng và định tính nhằm đánh giá các biến động sử dụng đất và tác động xã hội. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 6/2020 đến tháng 6/2021.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Biến động sử dụng đất nông nghiệp: Tổng diện tích đất nông nghiệp của thị xã Phổ Yên năm 2020 là 19.094,1 ha, chiếm 73,89% diện tích đất tự nhiên, giảm so với năm 2016. Đất sản xuất nông nghiệp chiếm 12.043 ha, trong đó đất trồng lúa chiếm 5.888,6 ha. Giai đoạn 2016 - 2020, diện tích đất trồng cây hàng năm giảm từ 30,6% xuống còn 28,83% tổng diện tích đất nông nghiệp, trong khi đất trồng cây lâu năm tăng thêm 181,19 ha. Diện tích đất lâm nghiệp giảm 155,36 ha, chủ yếu do giảm đất rừng phòng hộ.
Chuyển đổi mục đích sử dụng đất: Diện tích đất phi nông nghiệp tăng 286,61 ha trong giai đoạn 2016 - 2020, chủ yếu chuyển từ đất nông nghiệp và đất chưa sử dụng. Đất ở tăng 260,94 ha, trong đó đất ở đô thị tăng 266,72 ha, đất ở nông thôn giảm nhẹ. Đất chuyên dùng tăng 1.189,84 ha, trong đó đất sản xuất, kinh doanh phi nông nghiệp tăng 632,02 ha, đất có mục đích công cộng tăng 589,55 ha, tập trung phát triển hạ tầng giao thông và các công trình công cộng.
Ảnh hưởng đến đời sống kinh tế người dân: Thu nhập bình quân hộ gia đình tăng từ 140,8 triệu đồng năm 2015 lên 180 triệu đồng năm 2020, tăng 39,2 triệu đồng. Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp tăng, nhiều hộ chuyển đổi nghề nghiệp sang kinh doanh dịch vụ, công nghiệp và thương mại, chiếm 39% số hộ khảo sát, tăng 16% so với trước phát triển đô thị.
Khó khăn và tồn tại: Một bộ phận người dân mất đất nông nghiệp gặp khó khăn trong tìm kiếm việc làm mới, có nguy cơ thất nghiệp sau khi sử dụng hết tiền bồi thường. Áp lực gia tăng dân số và phát triển đô thị gây ra các vấn đề về hạ tầng, ô nhiễm môi trường và an ninh xã hội.
Thảo luận kết quả
Sự giảm diện tích đất nông nghiệp tại Phổ Yên phản ánh xu hướng chung của quá trình đô thị hóa tại Việt Nam và nhiều quốc gia đang phát triển, khi quỹ đất nông nghiệp bị thu hẹp để phục vụ phát triển công nghiệp, dịch vụ và nhà ở. Việc tăng diện tích đất phi nông nghiệp, đặc biệt là đất ở đô thị và đất chuyên dùng, cho thấy thị xã đang chuyển mình theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa.
Thu nhập và cơ hội việc làm của người dân được cải thiện nhờ phát triển kinh tế đa ngành, tuy nhiên, sự chuyển đổi nghề nghiệp cũng đặt ra thách thức về đào tạo và hỗ trợ người lao động thích nghi với môi trường mới. Các khó khăn về thất nghiệp và bất ổn xã hội là hệ quả phổ biến trong quá trình đô thị hóa nhanh, cần được quản lý chặt chẽ.
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tác động kép của đô thị hóa: vừa thúc đẩy phát triển kinh tế, vừa tạo ra các vấn đề xã hội và môi trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động diện tích đất nông nghiệp và phi nông nghiệp, bảng so sánh thu nhập và cơ cấu lao động trước và sau đô thị hóa để minh họa rõ nét hơn.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường quản lý và quy hoạch sử dụng đất: Cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất phù hợp với thực tế phát triển đô thị, bảo vệ quỹ đất nông nghiệp còn lại, đảm bảo phát triển bền vững. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã Phổ Yên, Sở Tài nguyên và Môi trường. Thời gian: 1-2 năm.
Hỗ trợ đào tạo nghề và chuyển đổi nghề nghiệp cho người dân mất đất: Tổ chức các lớp đào tạo kỹ năng, tư vấn việc làm nhằm giúp người dân thích nghi với thị trường lao động mới, giảm thiểu thất nghiệp. Chủ thể: Trung tâm đào tạo nghề, các tổ chức xã hội. Thời gian: liên tục trong 3 năm.
Phát triển hạ tầng kỹ thuật và xã hội đồng bộ: Đầu tư xây dựng hệ thống giao thông, cấp thoát nước, trường học, y tế để đáp ứng nhu cầu dân cư tăng nhanh, nâng cao chất lượng sống. Chủ thể: UBND thị xã, các nhà đầu tư. Thời gian: 3-5 năm.
Xây dựng chính sách bồi thường, hỗ trợ hợp lý và minh bạch: Cải thiện chính sách bồi thường đất, đảm bảo quyền lợi người dân, giảm thiểu khiếu kiện, tạo sự đồng thuận trong phát triển đô thị. Chủ thể: UBND tỉnh Thái Nguyên, các cơ quan chức năng. Thời gian: 1 năm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và đô thị: Sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách, quy hoạch và quản lý đất đai hiệu quả, đảm bảo phát triển bền vững.
Các nhà hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội địa phương: Tham khảo để xây dựng các chương trình hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đô thị hóa, đặc biệt trong lĩnh vực đào tạo nghề và an sinh xã hội.
Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, quy hoạch đô thị: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về tác động của đô thị hóa đến sử dụng đất và đời sống người dân.
Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Tham khảo để hiểu rõ hơn về tác động của phát triển đô thị, từ đó tham gia giám sát, phản biện và đề xuất các giải pháp phù hợp.
Câu hỏi thường gặp
Phát triển đô thị ảnh hưởng như thế nào đến diện tích đất nông nghiệp tại Phổ Yên?
Phát triển đô thị đã làm giảm diện tích đất nông nghiệp từ năm 2016 đến 2020, với đất trồng cây hàng năm giảm khoảng 1,77% trong tổng diện tích đất nông nghiệp, đồng thời đất phi nông nghiệp tăng lên để phục vụ nhu cầu xây dựng và phát triển hạ tầng.Người dân mất đất nông nghiệp được hỗ trợ như thế nào?
Người dân được bồi thường theo quy định của Nhà nước, tuy nhiên mức bồi thường thường thấp hơn giá trị thị trường, dẫn đến một số khó khăn trong ổn định đời sống. Nghiên cứu đề xuất tăng cường đào tạo nghề và hỗ trợ việc làm để giúp người dân thích nghi.Cơ cấu kinh tế của thị xã Phổ Yên thay đổi ra sao trong giai đoạn nghiên cứu?
Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp - xây dựng chiếm khoảng 60,86%, thương mại dịch vụ chiếm 18,95%, nông nghiệp chiếm 20,19%, phản ánh sự phát triển đa ngành và giảm tỷ trọng nông nghiệp.Tốc độ tăng trưởng dân số ảnh hưởng thế nào đến phát triển đô thị?
Dân số tăng bình quân 12,35% trong 3 năm gần đây tạo áp lực lớn lên hạ tầng đô thị, dịch vụ xã hội và việc làm, đòi hỏi chính quyền địa phương phải có các giải pháp quản lý và phát triển phù hợp.Các giải pháp chính để nâng cao đời sống người dân mất đất là gì?
Bao gồm tăng cường đào tạo nghề, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, cải thiện chính sách bồi thường, phát triển hạ tầng xã hội và quản lý quy hoạch đất đai hiệu quả nhằm đảm bảo đời sống ổn định và phát triển bền vững.
Kết luận
- Quá trình đô thị hóa tại thị xã Phổ Yên giai đoạn 2016 - 2020 đã làm giảm diện tích đất nông nghiệp, đồng thời tăng diện tích đất phi nông nghiệp phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
- Đời sống kinh tế của người dân được cải thiện với thu nhập bình quân hộ gia đình tăng 39,2 triệu đồng trong giai đoạn nghiên cứu, tuy nhiên vẫn tồn tại khó khăn về việc làm và ổn định sinh kế cho người mất đất.
- Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa, với tỷ trọng công nghiệp và xây dựng chiếm trên 60%.
- Nghiên cứu đề xuất các giải pháp quản lý đất đai, hỗ trợ đào tạo nghề, phát triển hạ tầng và cải thiện chính sách bồi thường nhằm nâng cao đời sống người dân và phát triển đô thị bền vững.
- Các bước tiếp theo cần tập trung vào thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá tác động của đô thị hóa để điều chỉnh chính sách phù hợp.
Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng thị xã Phổ Yên phát triển bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân!