I. Tổng quan quản trị tài chính DNNVV TPHCM Tầm quan trọng
Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) là trụ cột của nền kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, chiếm đến 98,1% tổng số doanh nghiệp, đóng góp 45% vào GRDP và tạo ra hơn 5 triệu việc làm. Tuy nhiên, sự tồn tại và phát triển của khối doanh nghiệp này phụ thuộc rất lớn vào năng lực quản lý tài chính doanh nghiệp nhỏ. Quản trị tài chính không chỉ đơn thuần là công tác kế toán thuế mà là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, điều khiển và kiểm soát các hoạt động tài chính. Nó bao gồm các quyết định quan trọng về đầu tư, tài trợ và phân phối lợi nhuận nhằm tối đa hóa giá trị doanh nghiệp. Đối với DNNVV tại TPHCM, một môi trường kinh doanh năng động nhưng cũng đầy cạnh tranh, việc hoạch định tài chính SME một cách bài bản là yếu tố sống còn. Một hệ thống quản trị tài chính hiệu quả giúp doanh nghiệp xác định rõ nhu cầu vốn, phân bổ nguồn lực hợp lý, kiểm soát chi phí, và quan trọng nhất là đảm bảo khả năng thanh khoản. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Kim Duyên (2020) cho thấy, nhiều DNNVV vẫn xem nhẹ hoạt động này, dẫn đến các khó khăn tài chính của SME ngày càng trầm trọng. Việc thiếu một chiến lược tài chính rõ ràng khiến doanh nghiệp dễ rơi vào tình trạng mất cân đối dòng tiền, bỏ lỡ cơ hội đầu tư và gặp rủi ro phá sản ngay cả khi hoạt động kinh doanh có lãi trên giấy tờ. Do đó, nâng cao nhận thức và kỹ năng quản trị tài chính là nhiệm vụ cấp thiết cho các chủ doanh nghiệp tại TPHCM.
1.1. Vai trò của DNNVV trong cơ cấu kinh tế TPHCM hiện nay
Tại TPHCM, DNNVV không chỉ là động lực tăng trưởng kinh tế mà còn là nhân tố chính trong việc giải quyết các vấn đề xã hội. Với bộ máy gọn nhẹ, các doanh nghiệp này có tính linh hoạt cao, dễ dàng thích ứng với sự thay đổi của thị trường. Họ là những người tiên phong khai thác các thị trường ngách, tạo ra sự đa dạng về sản phẩm, dịch vụ và đáp ứng nhu cầu tiêu dùng phong phú của gần 9 triệu dân. Theo thống kê, DNNVV đóng góp khoảng 31% vào tổng thu ngân sách nhà nước, cho thấy vai trò không thể thiếu trong việc duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô của thành phố. Hơn nữa, đây là khu vực tạo ra nhiều việc làm nhất, góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp và nâng cao thu nhập cho người lao động. Sự phát triển bền vững của khối DNNVV là tiền đề cho việc thực hiện các mục tiêu lớn hơn, như xây dựng TPHCM thành đô thị thông minh và trung tâm tài chính khu vực.
1.2. Định nghĩa và các hoạt động cốt lõi trong quản trị tài chính
Quản trị tài chính doanh nghiệp là nghệ thuật và khoa học quản lý tiền tệ. Hoạt động này bao gồm ba quyết định cốt lõi. Thứ nhất là quyết định đầu tư, liên quan đến việc phân bổ vốn vào tài sản cố định và vốn lưu động để tạo ra giá trị trong tương lai. Thứ hai là quyết định tài trợ, xác định cách thức huy động vốn cho SME từ các nguồn khác nhau như vốn chủ sở hữu hay nợ vay để có cơ cấu vốn cho DNNVV tối ưu. Cuối cùng là quyết định phân phối lợi nhuận, cân nhắc giữa việc trả cổ tức cho chủ sở hữu và giữ lại lợi nhuận để tái đầu tư. Bên cạnh đó, các hoạt động hỗ trợ như phân tích tài chính doanh nghiệp, quản lý dòng tiền hiệu quả, và quản trị rủi ro tài chính cũng là những thành phần không thể tách rời, giúp nhà quản lý đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu chính xác và kịp thời.
II. Thực trạng quản trị tài chính DNNVV TPHCM Khó khăn và Hạn chế
Nghiên cứu thực tiễn tại TPHCM đã chỉ ra một bức tranh đầy thách thức về hoạt động quản trị tài chính DNNVV. Hạn chế lớn nhất và phổ biến nhất là năng lực quản trị còn yếu kém. Nhiều chủ doanh nghiệp xuất thân từ chuyên môn kỹ thuật hoặc bán hàng, thiếu kiến thức nền tảng về tài chính. Họ thường điều hành dựa trên kinh nghiệm và cảm tính thay vì các công cụ phân tích chuyên nghiệp. Theo khảo sát của Nguyễn Thị Kim Duyên (2020), chỉ số lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) của DNTN chỉ đạt 4%, thấp hơn nhiều so với mức 16,3% của doanh nghiệp FDI. Điều này phản ánh hiệu quả sử dụng vốn rất thấp. Hệ thống báo cáo tài chính doanh nghiệp vừa và nhỏ thường không được chuẩn hóa, thiếu minh bạch và độ tin cậy không cao, chủ yếu phục vụ mục đích báo cáo thuế. Việc này không chỉ gây khó khăn cho công tác quản trị nội bộ mà còn là rào cản lớn khi doanh nghiệp muốn tiếp cận các nguồn vốn chính thức. Các hoạt động như lập kế hoạch ngân sách dài hạn, phân tích điểm hòa vốn, hay thẩm định dự án đầu tư gần như không được áp dụng một cách bài bản. Hệ quả là doanh nghiệp thường bị động trước các biến động của thị trường, dẫn đến khó khăn tài chính của SME ngày càng gia tăng.
2.1. Phân tích các rào cản chính trong việc huy động vốn cho SME
Khả năng tiếp cận vốn là một trong những trở ngại lớn nhất đối với DNNVV tại TPHCM. Nguyên nhân chính xuất phát từ sự bất cân xứng thông tin giữa doanh nghiệp và các tổ chức tín dụng. Các ngân hàng thường yêu cầu tài sản thế chấp và hồ sơ tài chính minh bạch, trong khi phần lớn DNNVV không đáp ứng được. Báo cáo tài chính của họ thường không được kiểm toán, số liệu thiếu nhất quán. Hơn nữa, do quy mô nhỏ và thiếu kinh nghiệm trong việc lập kế hoạch kinh doanh, các dự án của DNNVV bị đánh giá là có rủi ro cao. Kết quả là, các khoản vay nếu được duyệt thường có giá trị nhỏ, lãi suất cao và điều kiện khắt khe. Việc phụ thuộc quá nhiều vào nguồn vốn tự có và vay mượn từ gia đình, bạn bè khiến doanh nghiệp không đủ nguồn lực để mở rộng sản xuất hay đầu tư vào công nghệ mới, từ đó làm giảm năng lực cạnh tranh.
2.2. Hạn chế trong hoạch định tài chính và kiểm soát nội bộ
Hoạt động hoạch định tài chính SME tại nhiều doanh nghiệp còn rất sơ sài. Kế hoạch tài chính thường chỉ là những dự báo doanh thu, chi phí ngắn hạn mà thiếu đi tầm nhìn chiến lược. Doanh nghiệp hiếm khi xây dựng các kịch bản tài chính khác nhau để đối phó với rủi ro. Công tác kiểm soát tài chính nội bộ cũng tồn tại nhiều bất cập. Việc phân công trách nhiệm trong quản lý tài sản, công nợ và dòng tiền chưa rõ ràng. Nhiều doanh nghiệp không thực hiện đối chiếu sổ sách, kiểm kê kho hàng định kỳ, dẫn đến thất thoát và lãng phí. Thiếu một hệ thống kiểm soát hiệu quả khiến nhà quản trị không nắm bắt được tình hình tài chính thực tế một cách kịp thời, gây khó khăn cho việc ra quyết định và làm tăng nguy cơ gian lận nội bộ.
III. Phương pháp tối ưu hóa chi phí và quản lý dòng tiền hiệu quả
Để vượt qua các thách thức, DNNVV tại TPHCM cần tập trung vào hai giải pháp cốt lõi: tối ưu hóa chi phí doanh nghiệp và quản lý dòng tiền hiệu quả. Đây là hai yếu tố quyết định trực tiếp đến khả năng sinh lời và sự tồn tại của doanh nghiệp. Tối ưu hóa chi phí không có nghĩa là cắt giảm một cách mù quáng, mà là rà soát toàn bộ quy trình hoạt động để xác định và loại bỏ các lãng phí. Doanh nghiệp cần xây dựng định mức chi phí cho từng hoạt động, áp dụng công nghệ để tự động hóa các quy trình thủ công, và đàm phán với nhà cung cấp để có chính sách giá tốt hơn. Song song đó, quản lý dòng tiền được xem là "dòng máu" của doanh nghiệp. Một kế hoạch dòng tiền chi tiết, dự báo các khoản thu và chi trong tương lai, sẽ giúp doanh nghiệp chủ động trong việc cân đối tài chính. Doanh nghiệp cần đẩy nhanh tốc độ thu hồi công nợ, quản lý hàng tồn kho ở mức hợp lý để tránh đọng vốn, và thương lượng kéo dài thời gian thanh toán cho nhà cung cấp. Áp dụng các phần mềm quản lý tài chính hiện đại cũng là một giải pháp hữu hiệu để theo dõi dòng tiền theo thời gian thực, từ đó đưa ra các cảnh báo sớm và quyết định kịp thời.
3.1. Kỹ thuật lập ngân sách và kiểm soát chi phí cho doanh nghiệp
Lập ngân sách là bước đầu tiên để kiểm soát tài chính. Doanh nghiệp cần xây dựng một ngân sách toàn diện, bao gồm ngân sách doanh thu, ngân sách chi phí sản xuất, chi phí bán hàng và quản lý. Ngân sách này phải được xây dựng dựa trên các mục tiêu kinh doanh cụ thể và dữ liệu lịch sử. Sau khi có ngân sách, bước tiếp theo là thực hiện kiểm soát bằng cách thường xuyên so sánh chi phí thực tế với ngân sách đã lập. Việc phân tích các chênh lệch sẽ giúp nhà quản trị xác định nguyên nhân và đưa ra hành động điều chỉnh. Áp dụng nguyên tắc "ngân sách không phát sinh" (Zero-Based Budgeting) cho một số khoản mục cũng là một cách hiệu quả để đảm bảo mọi chi phí đều được justifications hợp lý.
3.2. Các chiến lược quản lý vốn lưu động và dòng tiền thông minh
Quản lý vốn lưu động hiệu quả là chìa khóa để đảm bảo thanh khoản. Đối với các khoản phải thu, doanh nghiệp nên xây dựng chính sách tín dụng rõ ràng, theo dõi chặt chẽ tuổi nợ và có biện pháp thu hồi nợ kịp thời. Với hàng tồn kho, cần áp dụng các mô hình quản lý như Just-in-Time (JIT) hoặc phân tích ABC để giảm thiểu lượng vốn bị tồn đọng. Về các khoản phải trả, việc đàm phán để kéo dài kỳ hạn thanh toán mà không ảnh hưởng đến mối quan hệ với nhà cung cấp sẽ giúp doanh nghiệp tận dụng được nguồn vốn chiếm dụng. Lập báo cáo lưu chuyển tiền tệ hàng tuần hoặc hàng tháng là một công cụ không thể thiếu để giám sát và quản lý dòng tiền hiệu quả, giúp doanh nghiệp luôn ở thế chủ động.
IV. Giải pháp nâng cao năng lực quản trị tài chính DNNVV TPHCM
Để giải quyết tận gốc các vấn đề, việc nâng cao năng lực quản trị tài chính DNNVV cần một cách tiếp cận toàn diện, kết hợp giữa nỗ lực tự thân của doanh nghiệp và sự hỗ trợ từ bên ngoài. Về phía doanh nghiệp, điều tiên quyết là nâng cao kiến thức tài chính cho đội ngũ lãnh đạo. Các chủ doanh nghiệp cần tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu về phân tích tài chính doanh nghiệp, lập kế hoạch và quản trị rủi ro. Tiếp theo, cần xây dựng một hệ thống thông tin tài chính đáng tin cậy. Điều này đòi hỏi việc chuẩn hóa quy trình kế toán, áp dụng phần mềm quản lý và có thể xem xét việc thuê kiểm toán độc lập để tăng tính minh bạch. Chuyển đổi số trong tài chính kế toán là một xu hướng tất yếu, giúp tự động hóa báo cáo, cung cấp dữ liệu phân tích đa chiều và hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng. Bên cạnh đó, việc tổ chức lại bộ máy tài chính, phân công rõ ràng vai trò, trách nhiệm của từng cá nhân là cần thiết để đảm bảo hệ thống vận hành trơn tru và hiệu quả, thay vì chỉ phụ thuộc vào một hoặc hai nhân viên kế toán. Đây là nền tảng để doanh nghiệp xây dựng một cơ cấu vốn cho DNNVV bền vững và thực hiện kiểm soát tài chính nội bộ một cách chặt chẽ.
4.1. Vai trò của chuyển đổi số trong tài chính kế toán hiện đại
Công nghệ số đang thay đổi hoàn toàn cách thức quản lý tài chính. Việc áp dụng các phần mềm kế toán đám mây, công cụ lập ngân sách tự động, và các nền tảng phân tích dữ liệu (Business Intelligence) giúp DNNVV thoát khỏi các công việc thủ công tốn thời gian. Chuyển đổi số trong tài chính kế toán cho phép nhà quản lý truy cập dữ liệu tài chính mọi lúc, mọi nơi, theo dõi các chỉ số hiệu suất quan trọng (KPIs) theo thời gian thực và tạo ra các báo cáo quản trị trực quan. Điều này không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động mà còn cải thiện đáng kể chất lượng của các quyết định kinh doanh, giúp doanh nghiệp phản ứng nhanh nhạy hơn với những thay đổi của thị trường.
4.2. Xây dựng mô hình và áp dụng các công cụ phân tích tài chính
Thay vì chỉ nhìn vào lợi nhuận cuối cùng, DNNVV cần sử dụng các công cụ phân tích tài chính doanh nghiệp một cách thường xuyên. Các tỷ số tài chính quan trọng như tỷ số thanh khoản, tỷ số hoạt động, tỷ số đòn bẩy và tỷ số sinh lời cần được tính toán và theo dõi định kỳ. Việc phân tích xu hướng của các chỉ số này qua thời gian và so sánh với trung bình ngành sẽ cung cấp một cái nhìn sâu sắc về "sức khỏe" tài chính của doanh nghiệp. Xây dựng các mô hình tài chính đơn giản trên Excel để dự báo dòng tiền, phân tích điểm hòa vốn (Break-Even Analysis) hay đánh giá hiệu quả đầu tư (NPV, IRR) là những kỹ năng thiết yếu mà nhà quản trị cần trang bị để đưa ra các quyết định đầu tư và tài trợ sáng suốt hơn.
V. Hướng đi tương lai Chính sách hỗ trợ và dịch vụ tư vấn tài chính
Sự phát triển bền vững của khối DNNVV tại TPHCM không chỉ phụ thuộc vào nỗ lực của từng doanh nghiệp mà còn cần một hệ sinh thái hỗ trợ mạnh mẽ. Trong tương lai, các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp TPHCM cần được triển khai một cách thực chất và hiệu quả hơn. Chính quyền thành phố cần đẩy mạnh các chương trình đào tạo, nâng cao kiến thức quản trị tài chính miễn phí hoặc chi phí thấp cho các chủ doanh nghiệp. Quỹ bảo lãnh tín dụng cần hoạt động năng động hơn, đơn giản hóa thủ tục để trở thành cầu nối thực sự giữa doanh nghiệp và ngân hàng. Về phía doanh nghiệp, trong bối cảnh thiếu hụt nhân sự tài chính chất lượng cao, việc sử dụng các dịch vụ chuyên nghiệp bên ngoài là một lựa chọn thông minh. Các công ty tư vấn tài chính doanh nghiệp TPHCM có thể giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược tài chính, tái cấu trúc vốn và thẩm định các cơ hội đầu tư. Đồng thời, dịch vụ kế toán trưởng thuê ngoài mang lại cơ hội tiếp cận chuyên môn cao cấp với chi phí hợp lý, giúp doanh nghiệp không chỉ tuân thủ pháp luật về thuế mà còn có được hệ thống báo cáo quản trị sắc bén, phục vụ hiệu quả cho việc điều hành.
5.1. Kiến nghị về chính sách hỗ trợ tài chính cho DNNVV TPHCM
Để cải thiện môi trường kinh doanh, chính quyền TPHCM cần xem xét một số kiến nghị cụ thể. Thứ nhất, cần xây dựng các gói tín dụng ưu đãi dành riêng cho các ngành công nghiệp chủ lực và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Thứ hai, cần thành lập các trung tâm tư vấn tài chính công, nơi cung cấp dịch vụ miễn phí về lập kế hoạch kinh doanh, phân tích tài chính cho các doanh nghiệp mới thành lập. Thứ ba, cần đẩy mạnh các chương trình kết nối giữa doanh nghiệp và các quỹ đầu tư mạo hiểm, tạo thêm kênh huy động vốn cho SME ngoài kênh ngân hàng truyền thống. Việc triển khai đồng bộ các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp TPHCM này sẽ tạo ra một cú hích quan trọng cho sự phát triển của cộng đồng DNNVV.
5.2. Lợi ích của dịch vụ kế toán trưởng thuê ngoài và tư vấn chuyên nghiệp
Đối với nhiều DNNVV, việc tuyển dụng một giám đốc tài chính (CFO) hoặc kế toán trưởng có kinh nghiệm là quá tốn kém. Dịch vụ kế toán trưởng thuê ngoài (CFO as a Service) nổi lên như một giải pháp tối ưu. Doanh nghiệp có thể tiếp cận với các chuyên gia hàng đầu để giải quyết các vấn đề phức tạp như xây dựng mô hình tài chính, quản trị rủi ro tài chính, hay làm việc với các nhà đầu tư. Các công ty tư vấn tài chính doanh nghiệp TPHCM cung cấp một góc nhìn khách quan, giúp doanh nghiệp nhận ra những điểm yếu trong hệ thống quản trị và đề xuất các giải pháp cải thiện phù hợp. Việc tận dụng nguồn lực chuyên môn từ bên ngoài không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh và mở ra nhiều cơ hội phát triển mới cho doanh nghiệp.
