Tổng quan nghiên cứu
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước (NSNN) chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách hàng năm và đóng vai trò then chốt trong phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội. Trên địa bàn huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh, vốn đầu tư XDCB từ NSNN được xem là nguồn lực quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế vùng miền núi biên giới với đặc điểm địa hình hiểm trở, dân số chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số (chiếm khoảng 96%). Giai đoạn 2020-2022, công tác quản lý vốn đầu tư XDCB tại Bình Liêu đã có nhiều chuyển biến tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như tiến độ giải ngân thấp (năm 2022 chỉ đạt 24,6% kế hoạch), thủ tục phức tạp, và chất lượng dự án chưa đồng đều.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm hoàn thiện công tác quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN trên địa bàn huyện Bình Liêu, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, chống thất thoát, lãng phí. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý vốn từ giai đoạn lập kế hoạch, phân bổ vốn, triển khai dự án, tạm ứng, thanh toán, quyết toán đến kiểm tra, giám sát trong giai đoạn 2020-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả đầu tư công tại địa phương miền núi, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN, bao gồm:
Lý thuyết quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản: Đầu tư XDCB là quá trình bỏ vốn nhằm tạo ra tài sản cố định lâu dài phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Quản lý vốn đầu tư XDCB đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể, đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích, hiệu quả, tránh thất thoát, lãng phí.
Mô hình quản lý vốn đầu tư công: Quản lý vốn đầu tư công bao gồm các giai đoạn lập kế hoạch, phân bổ vốn, triển khai dự án, thanh toán, quyết toán và giám sát. Mỗi giai đoạn có các nguyên tắc và quy trình cụ thể nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật.
Khái niệm chính: Vốn đầu tư xây dựng cơ bản, ngân sách nhà nước, quản lý vốn đầu tư, giải ngân vốn đầu tư, quyết toán vốn đầu tư, kiểm tra, thanh tra vốn đầu tư.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật, tài liệu quản lý vốn đầu tư XDCB của huyện Bình Liêu giai đoạn 2020-2022; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 48 cán bộ, chủ đầu tư, nhà thầu liên quan đến công tác quản lý vốn đầu tư XDCB tại địa phương.
Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả (tỷ lệ, số tuyệt đối, bình quân), so sánh qua các năm và các đối tượng, phân tích nhân tố ảnh hưởng bằng thang đo Likert 5 mức độ.
Timeline nghiên cứu: Số liệu thứ cấp từ 2020-2022; khảo sát sơ cấp thực hiện trong tháng 4/2023; phân tích và tổng hợp dữ liệu trong quý 2 năm 2023.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng lập kế hoạch và phân bổ vốn đầu tư XDCB: Tổng vốn đầu tư XDCB từ NSNN giai đoạn 2020-2022 có xu hướng tăng nhưng tỷ lệ giải ngân thấp, năm 2022 chỉ đạt 24,6% kế hoạch vốn. Việc lập kế hoạch vốn chưa sát thực tế, dẫn đến phân bổ vốn chưa kịp thời và không đồng bộ với tiến độ dự án.
Quản lý quá trình triển khai dự án: Có 20 công trình hoàn thành nhưng chưa hoàn thành hồ sơ quyết toán; 5 dự án hoàn thành chậm lập quyết toán A-B. Công tác thẩm định dự án còn tồn tại bất cập, một số dự án có quy mô vượt nhu cầu, chất lượng thiết kế thấp, ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả đầu tư.
Công tác tạm ứng, thanh toán vốn đầu tư: Tỷ lệ tạm ứng vốn đầu tư XDCB từ NSNN còn cao, trong khi tỷ lệ thu hồi tạm ứng thấp, dẫn đến tồn đọng vốn và khó khăn trong cân đối ngân sách. Việc thanh toán vốn chưa thực sự minh bạch và kịp thời.
Công tác quyết toán và kiểm tra, giám sát: Nhiều dự án chậm quyết toán, ảnh hưởng đến việc tổng hợp, đánh giá hiệu quả đầu tư. Công tác thanh tra, kiểm tra còn hạn chế về số lượng và hiệu quả, chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của cán bộ còn hạn chế, hệ thống văn bản pháp luật chưa đồng bộ, thủ tục hành chính phức tạp, điều kiện tự nhiên khó khăn và cơ chế phân cấp quản lý vốn chưa hợp lý. So sánh với các địa phương miền núi như huyện Mường Lát (Thanh Hóa) và huyện Ba Chẽ (Quảng Ninh), Bình Liêu có tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư thấp hơn nhiều (Mường Lát đạt tỷ lệ tiết kiệm qua đấu thầu 1,88%, Ba Chẽ giải ngân đạt 100% kế hoạch vốn năm 2022). Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý vốn đầu tư tại Bình Liêu còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và kiểm soát vốn.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ giải ngân vốn đầu tư qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ quyết toán dự án giữa các huyện miền núi, và biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố chủ quan, khách quan đến công tác quản lý vốn đầu tư.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường năng lực quản lý và đào tạo cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý vốn đầu tư XDCB cho cán bộ quản lý và nhân viên liên quan, nhằm nâng cao hiệu quả công tác lập kế hoạch, phân bổ và giám sát vốn. Thời gian thực hiện: 2024-2025; Chủ thể: UBND huyện, Sở Tài chính.
Cải tiến quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn: Xây dựng quy trình lập kế hoạch vốn sát thực tế, ưu tiên các dự án trọng điểm, đảm bảo phân bổ vốn kịp thời, tránh dàn trải và tồn đọng vốn. Thời gian: 2024; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý vốn đầu tư: Triển khai hệ thống quản lý vốn đầu tư điện tử, giúp theo dõi tiến độ giải ngân, thanh toán và quyết toán minh bạch, nhanh chóng. Thời gian: 2024-2026; Chủ thể: Kho bạc Nhà nước, UBND huyện.
Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm trong quản lý và sử dụng vốn đầu tư XDCB, nâng cao trách nhiệm giải trình của các chủ thể liên quan. Thời gian: liên tục từ 2024; Chủ thể: Thanh tra Nhà nước, Sở Tài chính, UBND huyện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý ngân sách và đầu tư công tại các địa phương miền núi: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản, áp dụng các giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù vùng miền.
Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách phân bổ và quản lý vốn đầu tư công, đặc biệt trong bối cảnh nguồn lực ngân sách hạn chế.
Chủ đầu tư và nhà thầu xây dựng công trình công: Hiểu rõ quy trình quản lý vốn đầu tư, các yêu cầu về thanh toán, quyết toán và giám sát nhằm nâng cao hiệu quả thi công và sử dụng vốn.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước tại địa phương miền núi, giúp phát triển nghiên cứu chuyên sâu.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước là gì?
Quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN là quá trình tổ chức, điều hành và kiểm soát việc sử dụng nguồn vốn ngân sách để thực hiện các dự án xây dựng cơ bản nhằm đảm bảo hiệu quả, đúng mục đích và tuân thủ pháp luật.Tại sao tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư tại Bình Liêu thấp?
Nguyên nhân chính gồm thủ tục hành chính phức tạp, tiến độ chuẩn bị dự án chậm, vướng mắc trong giải phóng mặt bằng, thiếu hụt vật liệu xây dựng và năng lực quản lý hạn chế.Các nhân tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý vốn đầu tư XDCB?
Bao gồm năng lực quản lý của cán bộ, điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội địa phương, cơ chế chính sách pháp luật, và mức độ ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư XDCB?
Tăng cường đào tạo cán bộ, cải tiến quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn, ứng dụng công nghệ thông tin, và tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát.Làm thế nào để đảm bảo công khai, minh bạch trong quản lý vốn đầu tư?
Thông qua việc áp dụng hệ thống quản lý điện tử, công khai thông tin dự án, tiến độ giải ngân, kết quả thanh toán và quyết toán, đồng thời thực hiện kiểm tra, thanh tra định kỳ và xử lý nghiêm vi phạm.
Kết luận
- Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước, tập trung nghiên cứu trên địa bàn huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2020-2022.
- Thực trạng quản lý vốn đầu tư XDCB tại Bình Liêu còn nhiều hạn chế như tỷ lệ giải ngân thấp, thủ tục phức tạp, tiến độ dự án chậm và công tác quyết toán chưa kịp thời.
- Các nhân tố ảnh hưởng gồm năng lực quản lý cán bộ, điều kiện tự nhiên, cơ chế chính sách và ứng dụng công nghệ thông tin.
- Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực quản lý, cải tiến quy trình phân bổ vốn, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm tra, giám sát.
- Khuyến nghị các bước tiếp theo là triển khai đào tạo, hoàn thiện quy trình quản lý và áp dụng công nghệ thông tin trong giai đoạn 2024-2026 nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước tại Bình Liêu.
Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển bền vững cơ sở hạ tầng và kinh tế xã hội địa phương!