Phân tích chính sách quản lý vốn đầu tư XDCB từ ngân sách tại Quận 12

• Tác giả: Lê Huy Cường
• Người hướng dẫn: Ts. Nguyễn Thủy Lan
• Trường học: Học viện Khoa học Xã hội
• Chuyên ngành: Chính sách công
• Đề tài: Thực hiện chính sách quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước trên địa bàn Quận 12, Thành phố Hồ Chí Minh
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

Mục lục chi tiết

• MỞ ĐẦU
• 1. Chương 1: Cơ sở lý luận về chính sách công và thực hiện chính sách quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước
• 1.1. Một số khái niệm cơ bản
• 1.1.1. Chính sách công và thực hiện chính sách công
• 1.1.1.1. Chính sách công
• 1.1.1.2. Quy trình thực hiện chính sách công
• 1.1.2. Chính sách quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản và thực hiện chính sách quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản
• 1.1.2.1. Đặc điểm vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước
• 1.1.2.2. Đặc điểm của quản lý vốn đầu tư XDCB từ ngân sách Nhà nước
• 2. Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước trên địa bàn Quận 12, Thành phố Hồ Chí Minh
• 3. Chương 3: Giải pháp tăng cường thực hiện chính sách quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước trên địa bàn Quận 12, Thành phố Hồ Chí Minh
• KẾT LUẬN
• PHỤ LỤC
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tóm tắt

I. Tổng quan quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản Quận 12

Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước là một nhiệm vụ chiến lược, đặc biệt tại các khu vực có tốc độ đô thị hóa nhanh như Quận 12, TPHCM. Vốn đầu tư công không chỉ là nguồn lực tài chính trọng yếu để phát triển kinh tế - xã hội mà còn là công cụ định hình bộ mặt đô thị, nâng cao chất lượng sống cho người dân. Tại Quận 12, một cửa ngõ phía Tây Bắc của thành phố, nguồn vốn này đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông, trường học, bệnh viện và các công trình phúc lợi xã hội. Theo luận văn thạc sĩ của Lê Huy Cường (2020), giai đoạn 2016 - 2020, tổng vốn đầu tư XDCB dự kiến của quận là 28.421 tỷ đồng, cho thấy quy mô và tầm quan trọng của hoạt động này. Hiệu quả của công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Quận 12 ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ tăng trưởng, an ninh - quốc phòng và sự phát triển bền vững của địa phương. Quá trình này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, từ việc lập kế hoạch, thẩm định dự án đầu tư xây dựng, phân bổ ngân sách, đến giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản và quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành. Việc tuân thủ Luật Đầu tư công và các văn bản pháp lý liên quan là nền tảng để đảm bảo tính minh bạch, chống thất thoát, lãng phí, và tối ưu hóa giá trị của từng đồng vốn ngân sách. Do đó, việc nghiên cứu và hoàn thiện chính sách quản lý vốn tại địa bàn này mang ý nghĩa cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn.

1.1. Tầm quan trọng của vốn ngân sách nhà nước tại TPHCM

Vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước (NSNN) là xương sống cho sự phát triển hạ tầng của TPHCM nói chung và Quận 12 nói riêng. Nguồn vốn này có đặc điểm là không thu hồi trực tiếp, tập trung vào các công trình công cộng mà khu vực tư nhân không có khả năng hoặc không muốn đầu tư. Đây là nguồn vốn “mồi” tạo môi trường thuận lợi, thu hút các nguồn lực xã hội hóa khác. Theo nghiên cứu, vốn NSNN có vai trò chủ yếu trong việc xây dựng kết cấu hạ tầng, góp phần đẩy nhanh quá trình đô thị hóa và kết nối vùng. Tuy nhiên, đây cũng là nguồn vốn dễ bị thất thoát, lãng phí nhất nếu công tác quản lý yếu kém.

1.2. Vai trò của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng Quận 12

Tại Quận 12, Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng Quận 12 là đơn vị chủ chốt, đóng vai trò chủ đầu tư hoặc đại diện chủ đầu tư trong việc triển khai các dự án sử dụng vốn NSNN. Đơn vị này chịu trách nhiệm từ khâu chuẩn bị dự án, thực hiện, giám sát thi công cho đến nghiệm thu và bàn giao công trình. Năng lực của Ban quản lý dự án ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chất lượng và hiệu quả của dự án. Việc nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ tại đây là yếu tố tiên quyết để cải thiện công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản trên toàn địa bàn.

II. Top 5 thách thức trong quản lý vốn đầu tư XDCB Quận 12

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu, công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Quận 12 vẫn đối mặt với không ít thách thức. Luận văn của Lê Huy Cường (2020) đã chỉ ra những tồn tại cố hữu cần được khắc phục. Thách thức lớn nhất là tình trạng đầu tư dàn trải, thiếu tập trung. Việc xác định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn đôi khi chưa được tính toán kỹ lưỡng, dẫn đến nhiều dự án chậm tiến độ hoặc phải điều chỉnh tổng mức đầu tư nhiều lần. Cụ thể, giai đoạn 2016-2020, có tới 70 dự án phải điều chỉnh tổng mức đầu tư, cho thấy công tác lập dự toán và quản lý chi phí quản lý dự án đầu tư xây dựng còn nhiều bất cập. Vấn đề giải phóng mặt bằng cũng là một rào cản lớn, gây chậm trễ trong việc triển khai thi công. Bên cạnh đó, công tác đấu thầu còn hạn chế, hình thức chỉ định thầu vẫn chiếm tỷ lệ cao (81,3% trong giai đoạn nghiên cứu), làm giảm tính cạnh tranh và tiềm ẩn rủi ro về chất lượng cũng như giá thành. Công tác quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành cũng bị kéo dài, với tỷ lệ dự án chưa quyết toán trung bình lên tới 14,9%, gây ứ đọng vốn và khó khăn trong việc đánh giá hiệu quả sau đầu tư. Cuối cùng, năng lực của một số chủ đầu tư và nhà thầu còn hạn chế, dẫn đến chất lượng công trình chưa đảm bảo, cần đến sự can thiệp của công tác thanh tra vốn đầu tư xây dựng.

2.1. Bất cập trong quy hoạch xây dựng Quận 12 và cân đối vốn

Một trong những nguyên nhân gốc rễ của việc đầu tư dàn trải là sự thiếu đồng bộ giữa quy hoạch xây dựng Quận 12 và kế hoạch phân bổ vốn trung hạn. Nhiều dự án được phê duyệt chủ trương đầu tư xây dựng tại Quận 12 nhưng không xác định rõ nguồn vốn hoặc khả năng cân đối vốn, dẫn đến tình trạng "vốn chờ công trình". Thực trạng này không chỉ làm giảm hiệu quả sử dụng vốn mà còn gây lãng phí nguồn lực xã hội khi các công trình bị đình trệ kéo dài.

2.2. Hạn chế trong công tác đấu thầu và lựa chọn nhà thầu

Số liệu cho thấy hình thức chỉ định thầu chiếm đa số tại Quận 12. Mặc dù tuân thủ quy định cho các gói thầu giá trị nhỏ, việc lạm dụng hình thức này làm mất đi tính cạnh tranh, minh bạch. Một số nhà thầu năng lực yếu vẫn trúng thầu, sau đó liên kết với các đơn vị khác để thi công, gây khó khăn cho giám sát tài chính dự án và quản lý chất lượng. Chế tài xử phạt các vi phạm trong đấu thầu hiện nay cũng được cho là còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe.

2.3. Chậm trễ trong giải ngân vốn và quyết toán dự án

Tình hình giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Quận 12 giai đoạn 2016-2020 dù đạt trung bình 91,9% kế hoạch nhưng vẫn còn tình trạng dồn vào cuối năm. Quan trọng hơn, công tác quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành còn rất chậm. Năm 2018, có tới 21 dự án chưa được quyết toán (chiếm 19,4%). Việc chậm quyết toán làm cho tài sản không được ghi tăng đúng hạn, khó đánh giá hiệu quả đầu tư và gây khó khăn cho công tác quản lý tài sản công.

III. Phương pháp tối ưu quy trình quản lý vốn đầu tư xây dựng

Để nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Quận 12, việc hoàn thiện quy trình quản lý là yêu cầu cấp bách. Giải pháp cốt lõi nằm ở việc siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong tất cả các khâu của chu trình đầu tư, từ lập kế hoạch đến vận hành. Trước hết, công tác lập kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn và hàng năm phải bám sát quy hoạch xây dựng Quận 12 và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Cần chấm dứt tình trạng phê duyệt dự án khi chưa xác định rõ nguồn vốn. Việc thẩm định dự án đầu tư xây dựng phải được thực hiện nghiêm ngặt, không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn phải đánh giá kỹ lưỡng hiệu quả kinh tế - xã hội và khả năng cân đối vốn. Tiếp theo, cần tăng cường tính minh bạch và cạnh tranh trong công tác đấu thầu, hạn chế tối đa việc chỉ định thầu không cần thiết, đồng thời nâng cao chất lượng hồ sơ mời thầu và công tác đánh giá hồ sơ dự thầu. Nghị định về quản lý chi phí đầu tư xây dựng cần được áp dụng triệt để nhằm kiểm soát chặt chẽ tổng mức đầu tư, tránh tình trạng điều chỉnh dự toán nhiều lần. Cuối cùng, quy trình quản lý vốn đầu tư xây dựng phải được số hóa để tăng cường khả năng giám sát, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan như Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước và Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng Quận 12, từ đó đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản.

3.1. Tuân thủ Nghị định về quản lý chi phí đầu tư xây dựng

Việc tuân thủ các quy định tại Nghị định về quản lý chi phí đầu tư xây dựng là nền tảng để kiểm soát thất thoát. Các cơ quan chức năng cần kiểm soát chặt chẽ việc lập, thẩm định và phê duyệt tổng mức đầu tư. Mọi phát sinh trong quá trình thi công phải được lý giải rõ ràng và phê duyệt đúng thẩm quyền. Áp dụng đúng định mức, đơn giá nhà nước ban hành là bắt buộc để ngăn chặn tình trạng nâng khống giá trị dự toán, một trong những nguyên nhân chính gây lãng phí.

3.2. Nâng cao chất lượng thẩm định dự án đầu tư xây dựng

Chất lượng thẩm định dự án đầu tư xây dựng quyết định tính khả thi và hiệu quả của dự án. Cơ quan thẩm định phải xem xét toàn diện các yếu tố: sự cần thiết đầu tư, quy mô, công nghệ, tiến độ, và đặc biệt là khả năng huy động vốn, giải phóng mặt bằng. Năng lực của đội ngũ cán bộ thẩm định cần được nâng cao thông qua đào tạo chuyên sâu để đảm bảo các dự án được phê duyệt đều có tính khả thi cao, phù hợp với quy hoạch và nguồn lực của địa phương.

3.3. Tăng cường minh bạch trong lựa chọn nhà thầu xây dựng

Để khắc phục hạn chế của việc chỉ định thầu, cần đẩy mạnh áp dụng hình thức đấu thầu rộng rãi qua mạng. Công khai thông tin mời thầu, kết quả lựa chọn nhà thầu trên các cổng thông tin điện tử của quốc gia và thành phố. Đồng thời, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực nhà thầu một cách khách quan, khoa học, không chỉ dựa trên giá dự thầu mà còn phải xét đến kinh nghiệm, năng lực tài chính và kỹ thuật, đảm bảo chọn được nhà thầu thực sự có năng lực.

IV. Bí quyết kiểm soát thanh toán và quyết toán vốn đầu tư

Kiểm soát thanh toán và quyết toán là hai khâu cuối cùng nhưng mang tính quyết định trong quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Quận 12. Để kiểm soát chặt chẽ, Kho bạc Nhà nước Quận 12 cần thực hiện nghiêm quy trình kiểm soát thanh toán vốn. Nguyên tắc là chỉ thanh toán cho khối lượng công việc đã hoàn thành, được nghiệm thu đúng quy trình và có đầy đủ hồ sơ hợp lệ. Việc tạm ứng vốn phải đúng quy định và được thu hồi kịp thời. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chủ đầu tư, đơn vị thi công và Kho bạc để tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản nhưng không buông lỏng kiểm soát. Đối với công tác quyết toán, cần quy định rõ trách nhiệm của chủ đầu tư trong việc lập báo cáo quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành ngay sau khi công trình được bàn giao. Phòng Tài chính - Kế hoạch phải sắp xếp đủ nhân lực và nâng cao năng lực thẩm tra quyết toán để rút ngắn thời gian xử lý. Việc áp dụng các chế tài mạnh đối với các chủ đầu tư, nhà thầu cố tình chậm trễ trong việc lập và nộp hồ sơ quyết toán là cần thiết. Vai trò của kiểm toán dự án đầu tư xây dựng độc lập và thanh tra vốn đầu tư xây dựng cần được phát huy để đảm bảo tính chính xác và trung thực của số liệu quyết toán.

4.1. Tối ưu hóa quy trình kiểm soát thanh toán vốn tại Kho bạc

Kho bạc Nhà nước Quận 12 cần tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin để rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ thanh toán. Quy trình kiểm soát cần được chuẩn hóa, công khai để các chủ đầu tư và nhà thầu nắm rõ, chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, tránh việc hồ sơ bị trả lại nhiều lần. Đồng thời, cần tăng cường giám sát tài chính dự án thông qua việc đối chiếu, kiểm tra thực tế tại công trường khi cần thiết, đảm bảo vốn được sử dụng đúng mục đích, đúng đối tượng.

4.2. Giải pháp đẩy nhanh quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành

Để giải quyết tình trạng tồn đọng, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Thứ nhất, nâng cao nhận thức và quy trách nhiệm cụ thể cho người đứng đầu các chủ đầu tư về việc hoàn thành hồ sơ quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành. Thứ hai, tăng cường năng lực cho phòng Tài chính - Kế hoạch, có thể thuê các dịch vụ quản lý dự án xây dựng hoặc đơn vị kiểm toán độc lập để hỗ trợ thẩm tra khi quá tải. Cuối cùng, gắn việc hoàn thành quyết toán với việc giao kế hoạch vốn cho các năm tiếp theo.

4.3. Vai trò của thanh tra và kiểm toán dự án đầu tư xây dựng

Hoạt động thanh tra vốn đầu tư xây dựng và kiểm toán dự án đầu tư xây dựng là công cụ hữu hiệu để phòng ngừa và phát hiện sai phạm. Kết quả thanh tra, kiểm toán phải được công khai và xử lý nghiêm các vi phạm. Như nghiên cứu đã chỉ ra, qua thanh tra đã phát hiện nhiều sai phạm tại Quận 12 và thu hồi hàng trăm triệu đồng cho ngân sách. Việc thực hiện định kỳ và đột xuất các cuộc thanh tra, kiểm toán sẽ góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của các bên liên quan.

V. Phân tích thực tiễn quản lý vốn đầu tư Quận 12 2016 2020

Giai đoạn 2016-2020 là một giai đoạn quan trọng, phản ánh rõ nét thực trạng quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Quận 12. Dữ liệu từ luận văn của Lê Huy Cường cho thấy, nguồn vốn đầu tư XDCB của quận có quy mô ngày càng lớn, chủ yếu đến từ nguồn thu đấu giá quyền sử dụng đất và vốn bổ sung từ ngân sách thành phố. Về phân bổ, vốn được ưu tiên cho các lĩnh vực hạ tầng giao thông, giáo dục - đào tạo và y tế, phù hợp với định hướng phát triển của một quận đang trong quá trình đô thị hóa mạnh mẽ. Công tác giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản đạt tỷ lệ khá cao, trung bình 91,9%, cho thấy nỗ lực của các cơ quan trong việc thúc đẩy tiến độ dự án. Tuy nhiên, những con số này cũng bộc lộ nhiều điểm yếu. Tỷ lệ dự án phải điều chỉnh tổng mức đầu tư cao cho thấy công tác lập dự toán ban đầu còn yếu kém. Tình trạng chậm quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành vẫn là một vấn đề nhức nhối, với tỷ lệ tồn đọng còn đáng kể. Kết quả thanh tra vốn đầu tư xây dựng đã phát hiện 18 công trình sai phạm, chủ yếu trong lĩnh vực giáo dục và giao thông, với các lỗi như thi công sai thiết kế nhưng vẫn được nghiệm thu. Những bài học thực tiễn này là cơ sở quan trọng để Quận 12 đề ra các giải pháp cải thiện công tác quản lý trong giai đoạn tiếp theo, đảm bảo nguồn vốn ngân sách được sử dụng hiệu quả và minh bạch hơn.

5.1. Kết quả giải ngân và cơ cấu vốn đầu tư thực tế

Trong giai đoạn 2016-2020, KBNN Quận 12 đã kiểm soát thanh toán tổng số vốn lên tới 552.427 triệu đồng. Cơ cấu vốn cho thấy sự ưu tiên rõ rệt cho giao thông (tốc độ tăng bình quân 11,3%/năm) và giáo dục - y tế (tăng bình quân 10,97%/năm). Điều này phản ánh đúng chủ trương đầu tư xây dựng tại Quận 12 nhằm hoàn thiện hạ tầng xã hội. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ đất đai tiềm ẩn rủi ro về tính bền vững của nguồn vốn.

5.2. Bài học từ công tác thanh tra và xử lý vi phạm

Công tác thanh tra vốn đầu tư xây dựng đã chỉ ra các sai phạm điển hình: thi công sai, thiếu so với hồ sơ thiết kế; áp dụng định mức vật liệu không đúng; hồ sơ thiết kế sơ sài. Tổng số tiền đề nghị giảm trừ quyết toán và thu hồi nộp NSNN là 793,8 triệu đồng. Bài học rút ra là cần tăng cường giám sát ngay từ khâu thiết kế, thi công chứ không chỉ chờ đến khi thanh tra, kiểm tra. Nâng cao trách nhiệm của đơn vị tư vấn giám sát là yếu tố then chốt.

VI. Giải pháp tương lai cho quản lý vốn XDCB tại Quận 12

Để nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Quận 12 trong giai đoạn tới, cần một hệ thống giải pháp đồng bộ và quyết liệt. Trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế chính sách, đặc biệt là việc áp dụng triệt để Luật Đầu tư công mới. Cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong toàn bộ chu trình quản lý dự án, từ lập kế hoạch, đấu thầu qua mạng, quản lý tiến độ, đến thanh quyết toán điện tử. Điều này sẽ giúp tăng tính minh bạch, giảm thiểu thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả giám sát. Quận 12 cần xây dựng chiến lược huy động vốn cho dự án xây dựng đa dạng hơn, giảm phụ thuộc vào nguồn thu từ đất, tăng cường thu hút vốn từ khu vực tư nhân theo hình thức đối tác công - tư (PPP). Nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ là giải pháp mang tính nền tảng. Cần tổ chức các khóa đào tạo thường xuyên về nghiệp vụ quản lý dự án, đấu thầu, quản lý tài chính cho cán bộ tại Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng Quận 12 và các phòng ban liên quan. Cuối cùng, phải đề cao trách nhiệm giải trình của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị, chủ đầu tư trong việc đảm bảo hiệu quả sử dụng vốn ngân sách, coi đây là một tiêu chí quan trọng để đánh giá, xếp loại cán bộ hàng năm. Với những giải pháp này, công tác quản lý vốn đầu tư tại Quận 12 hứa hẹn sẽ có những chuyển biến tích cực.

6.1. Áp dụng Luật Đầu tư công mới và công nghệ số

Việc áp dụng đầy đủ các quy định của Luật Đầu tư công sửa đổi sẽ siết chặt kỷ luật đầu tư, đặc biệt là các quy định về kế hoạch đầu tư công trung hạn và thẩm định nguồn vốn. Bên cạnh đó, việc xây dựng một hệ thống thông tin quản lý dự án tập trung, ứng dụng công nghệ GIS trong quản lý quy hoạch và giám sát dự án sẽ là một bước đột phá, giúp các nhà quản lý có cái nhìn tổng thể và đưa ra quyết định chính xác, kịp thời.

6.2. Chiến lược huy động vốn đa dạng cho dự án xây dựng

Để phát triển bền vững, Quận 12 cần có chiến lược huy động vốn cho dự án xây dựng ngoài ngân sách. Cần tạo môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch để kêu gọi các nhà đầu tư tư nhân tham gia vào các dự án hạ tầng theo hình thức PPP. Việc này không chỉ giúp giảm gánh nặng cho ngân sách mà còn tận dụng được kinh nghiệm quản lý và công nghệ tiên tiến từ khu vực tư nhân, nâng cao chất lượng dịch vụ công.

6.3. Nâng cao năng lực và trách nhiệm của chủ thể quản lý

Con người là yếu tố quyết định. Cần chuẩn hóa các tiêu chuẩn năng lực cho cán bộ làm công tác quản lý dự án. Song song với đào tạo, cần có cơ chế giám sát và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, thiếu trách nhiệm. Gắn trách nhiệm của cá nhân, đặc biệt là người đứng đầu, với hiệu quả của từng dự án sẽ tạo ra động lực và áp lực cần thiết để cải thiện chất lượng công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản.