Tổng quan nghiên cứu

Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên, với vị trí địa lý thuận lợi và tiềm năng phát triển công nghiệp, thương mại, dịch vụ, đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong công tác thu NSNN. Năm 2022, tổng thu ngân sách trên địa bàn đạt trên 850 tỷ đồng, vượt 17,7% dự toán tỉnh giao và tăng 43% so với năm trước. Tuy nhiên, thực trạng quản lý thu NSNN vẫn còn nhiều hạn chế như thất thu, nợ đọng thuế kéo dài, cơ cấu nguồn thu chưa bền vững, và việc khai thác nguồn thu chưa toàn diện. Đặc biệt, trong 6 tháng đầu năm 2023, thành phố mới thu được 252 tỷ đồng, chỉ đạt 30% dự toán tỉnh giao, chủ yếu từ tiền sử dụng đất, trong khi các nguồn thu khác như thuế, phí còn thấp.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý thu NSNN tại thành phố Sông Công trong giai đoạn 2019-2022, nhằm phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát thu NSNN trên địa bàn thành phố. Mục tiêu là hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đảm bảo nguồn lực tài chính cho các nhiệm vụ công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước là kế hoạch tài chính tổng hợp các khoản thu, chi của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. Thu NSNN là quá trình huy động nguồn lực tài chính từ các chủ thể trong xã hội theo quy định pháp luật.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước: Quản lý thu NSNN là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để điều tiết, kiểm soát các khoản thu nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, đồng thời tạo điều kiện phát triển sản xuất kinh doanh.

  • Khái niệm và nguyên tắc quản lý thu NSNN cấp thành phố: Quản lý thu NSNN cấp TP là sự phối hợp đồng bộ các công cụ, biện pháp dựa trên quyền lực chính trị của Nhà nước để tập trung nguồn lực tại địa phương, đảm bảo các nguyên tắc như tuân thủ pháp luật, công bằng, minh bạch, thuận tiện và hiệu quả.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dự toán thu NSNN, chấp hành dự toán, quyết toán thu NSNN, thanh tra, kiểm tra giám sát thu NSNN, các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu NSNN (chính sách pháp luật, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy, công nghệ thông tin).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng cả dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp gồm các tài liệu pháp luật, báo cáo quyết toán ngân sách, các nghiên cứu khoa học, số liệu thống kê từ các cơ quan quản lý như Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước TP Sông Công. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 32 cán bộ, lãnh đạo các đơn vị liên quan đến quản lý thu NSNN trên địa bàn.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Sử dụng phương pháp nghiên cứu tại bàn, khảo sát bằng bảng hỏi với thang đo Likert 5 mức độ, phỏng vấn chuyên gia và cán bộ quản lý.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp, phân tích số liệu thu NSNN qua các năm; phương pháp so sánh để đánh giá mức độ hoàn thành dự toán thu; phương pháp chuyên gia để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ năm 2019 đến 2022, khảo sát và phân tích trong năm 2023, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu NSNN: Dự toán thu NSNN của TP Sông Công giai đoạn 2019-2021 được lập dựa trên các căn cứ pháp lý và tình hình kinh tế xã hội địa phương. Tuy nhiên, tỷ lệ dự toán thu so với dự toán tỉnh giao chỉ đạt khoảng 80-90%, phản ánh sự thận trọng trong lập kế hoạch. Việc lập dự toán còn thiếu tính linh hoạt, chưa phản ánh đầy đủ các nguồn thu mới phát sinh.

  2. Chấp hành dự toán thu NSNN: Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu NSNN trong các năm dao động từ 85% đến 110%. Năm 2022, tổng thu đạt trên 850 tỷ đồng, vượt 17,7% dự toán tỉnh giao. Tuy nhiên, trong 6 tháng đầu năm 2023, chỉ đạt 30% dự toán tỉnh giao, chủ yếu do nguồn thu tiền sử dụng đất giảm sút và các dự án đầu tư chậm tiến độ.

  3. Quyết toán thu NSNN: Báo cáo quyết toán thu NSNN được lập đầy đủ, chính xác, phản ánh đúng số thu thực tế. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, giám sát quyết toán còn hạn chế, dẫn đến một số sai sót trong kê khai và nộp thuế.

  4. Thanh tra, kiểm tra, giám sát thu NSNN: Công tác thanh tra, kiểm tra được tăng cường, tập trung vào các lĩnh vực có rủi ro cao như kinh doanh vận tải, dịch vụ ăn uống, xây dựng cơ bản. Qua thanh tra, đã phát hiện và xử lý nhiều vi phạm, góp phần chống thất thu thuế. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ đọng thuế vẫn còn cao, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý thu NSNN tại TP Sông Công đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc lập dự toán và chấp hành dự toán thu. Việc vượt dự toán năm 2022 thể hiện sự nỗ lực của các cơ quan quản lý trong việc khai thác nguồn thu, nhất là từ tiền sử dụng đất. Tuy nhiên, sự sụt giảm thu trong nửa đầu năm 2023 phản ánh những khó khăn về thị trường bất động sản và tiến độ các dự án đầu tư, cũng như hạn chế trong quản lý các nguồn thu mới như thương mại điện tử.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như TP Bắc Ninh và tỉnh Bắc Giang, TP Sông Công còn nhiều điểm cần cải thiện, đặc biệt là về công tác kiểm tra, giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu. Việc phối hợp giữa các cơ quan quản lý chưa thực sự đồng bộ, dẫn đến tình trạng thất thu và nợ đọng thuế kéo dài.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán thu NSNN qua các năm, bảng tổng hợp các khoản thu theo từng nguồn, và biểu đồ so sánh mức độ nợ đọng thuế. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét xu hướng thu ngân sách và các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán thu NSNN: Cần áp dụng các phương pháp phân tích, dự báo hiện đại để dự toán sát thực tế, bao gồm việc cập nhật kịp thời các nguồn thu mới và biến động kinh tế. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch TP phối hợp với Chi cục Thuế.

  2. Tăng cường chấp hành dự toán thu NSNN: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp và người dân thực hiện nghĩa vụ thuế, đồng thời áp dụng các biện pháp quản lý thu hiệu quả để thu đúng, thu đủ, thu kịp thời. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND TP.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác quyết toán và kiểm tra, giám sát: Tăng cường kiểm tra, thanh tra các lĩnh vực có rủi ro cao, xử lý nghiêm các vi phạm để giảm thất thu và nợ đọng thuế. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý quyết toán để nâng cao tính minh bạch và chính xác. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên. Chủ thể: Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế, Thanh tra TP.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu NSNN: Xây dựng hệ thống quản lý thu ngân sách điện tử, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan liên quan nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thủ tục hành chính và tăng cường giám sát. Thời gian: trong vòng 2 năm tới. Chủ thể: UBND TP phối hợp với Sở Tài chính và các đơn vị công nghệ.

  5. Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý thu NSNN: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng ứng dụng công nghệ cho đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: UBND TP, các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp hiểu rõ về quy trình, phương pháp quản lý thu NSNN cấp thành phố, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu NSNN, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Lãnh đạo các cơ quan thuế, kho bạc, tài chính: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, cải tiến quy trình quản lý thu ngân sách, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức kinh tế trên địa bàn TP Sông Công: Hiểu rõ hơn về các quy định, chính sách thuế, nghĩa vụ tài chính, từ đó nâng cao ý thức chấp hành và phối hợp với cơ quan quản lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý thu NSNN là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để điều tiết, kiểm soát các khoản thu ngân sách nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, đồng thời tạo điều kiện phát triển sản xuất kinh doanh. Ví dụ, việc áp dụng các chính sách thuế phù hợp giúp tăng nguồn thu cho ngân sách.

  2. Tại sao việc lập dự toán thu NSNN lại quan trọng?
    Lập dự toán thu NSNN giúp xác định số thu dự kiến, làm cơ sở phân bổ ngân sách hợp lý, đảm bảo cân đối thu chi. Nếu dự toán không sát thực tế, sẽ dẫn đến thâm hụt ngân sách hoặc lãng phí nguồn lực. Ví dụ, dự toán chính xác giúp TP Sông Công điều chỉnh kế hoạch thu phù hợp với tình hình kinh tế.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quản lý thu NSNN tại TP Sông Công?
    Bao gồm hệ thống chính sách pháp luật, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy quản lý, trình độ cán bộ, và ứng dụng công nghệ thông tin. Ví dụ, chính sách thuế linh hoạt và đội ngũ cán bộ chuyên môn cao giúp nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

  4. Làm thế nào để giảm thất thu và nợ đọng thuế?
    Tăng cường thanh tra, kiểm tra các lĩnh vực rủi ro, xử lý nghiêm vi phạm, đồng thời cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin để giám sát chặt chẽ. Ví dụ, TP Bắc Ninh đã giảm tỷ lệ nợ thuế xuống còn 2,9% nhờ các biện pháp này.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý thu NSNN là gì?
    Công nghệ thông tin giúp xử lý dữ liệu nhanh chóng, chính xác, giảm thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Ví dụ, việc khai thuế điện tử và nộp thuế qua ngân hàng tại TP Sông Công đã tạo thuận lợi cho người nộp thuế và cơ quan quản lý.

Kết luận

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước tại TP Sông Công đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong giai đoạn 2019-2022 với mức thu ngân sách tăng trưởng ổn định.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại các hạn chế như thất thu, nợ đọng thuế, cơ cấu nguồn thu chưa bền vững và công tác kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả.
  • Các nhân tố ảnh hưởng chính bao gồm chính sách pháp luật, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, nâng cao công tác quyết toán và kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin, đào tạo cán bộ.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2023-2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững của TP Sông Công.

Call to action: Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu này để cải thiện công tác quản lý thu ngân sách, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và cập nhật các giải pháp phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế địa phương.