Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hóa giáo dục đang trở thành chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước Việt Nam, công tác quản lý thu chi thỏa thuận tại các trường công lập giữ vai trò quan trọng trong việc bổ sung nguồn lực tài chính cho giáo dục. Trên địa bàn thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, các trường công lập từ mầm non đến trung học cơ sở đang phải đối mặt với thách thức về nguồn kinh phí hạn hẹp từ ngân sách nhà nước. Theo ước tính, nguồn thu thỏa thuận chiếm khoảng 60% tổng thu chi ngân sách của các trường công lập trên địa bàn, đóng góp thiết thực vào việc nâng cao cơ sở vật chất và chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, công tác quản lý thu chi thỏa thuận hiện còn nhiều hạn chế như quy trình lập kế hoạch yếu kém, quản lý chưa chặt chẽ, quyết toán còn nhiều tranh cãi, gây bức xúc trong xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý thu chi thỏa thuận tại các trường công lập trên địa bàn thành phố Việt Trì trong giai đoạn 2015-2017, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 78 trường công lập thuộc các cấp mầm non, tiểu học và trung học cơ sở với tổng số học sinh khoảng 38,626 em. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý giáo dục và các trường công lập xây dựng chính sách quản lý thu chi minh bạch, hiệu quả, góp phần phát triển giáo dục địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý thu chi trong đơn vị sự nghiệp công lập, tập trung vào các khái niệm chính như:

  • Thu thỏa thuận: Các khoản thu được thỏa thuận giữa nhà trường và phụ huynh học sinh nhằm phục vụ các hoạt động ngoài ngân sách nhà nước như học thêm, bảo hiểm y tế, bán trú, đồng phục.
  • Chi thỏa thuận: Các khoản chi sử dụng nguồn thu thỏa thuận để thực hiện các nhiệm vụ hỗ trợ công tác nuôi dạy học sinh.
  • Quản lý thu chi thỏa thuận: Quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để quản lý thu và chi các khoản thỏa thuận nhằm đảm bảo tính công bằng, minh bạch và hiệu quả.
  • Vai trò của thu chi thỏa thuận: Đóng góp vào đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng giáo dục trong điều kiện ngân sách nhà nước hạn chế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng: Bao gồm quy định pháp luật, năng lực kế toán và lãnh đạo nhà trường, công tác kiểm tra giám sát, thu nhập và dân trí địa phương, nhu cầu nâng cao chất lượng giáo dục.

Khung lý thuyết này được bổ sung bởi các mô hình quản lý tài chính công và quản lý đơn vị sự nghiệp công lập, giúp hệ thống hóa cơ sở lý luận cho nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục thành phố Việt Trì, các tài liệu chuyên ngành và thống kê giai đoạn 2015-2017. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 90 người tham gia gồm cán bộ kế toán, ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm, phụ huynh học sinh và cán bộ quản lý địa phương.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích tại 78 trường công lập thuộc các cấp học mầm non, tiểu học và trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Việt Trì. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tổ thống kê, so sánh số liệu qua các năm và đánh giá bằng thang điểm Likert. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm tỷ lệ kế hoạch thu chi, tỷ lệ thực hiện thu chi, chênh lệch thu chi, tỷ lệ quyết toán và tỷ lệ kiểm tra thanh tra. Phương pháp này giúp đánh giá toàn diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu chi thỏa thuận.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập kế hoạch thu chi thỏa thuận: Tỷ lệ số kế hoạch thu chi hàng năm của các trường công lập trên địa bàn Việt Trì tăng trung bình khoảng 10% mỗi năm trong giai đoạn 2015-2017. Tuy nhiên, khảo sát cho thấy công tác lập kế hoạch còn yếu, điểm trung bình đánh giá quy trình lập kế hoạch là 3.58/5, phản ánh sự chưa chặt chẽ và thiếu đồng bộ trong xây dựng kế hoạch.

  2. Thực hiện quản lý thu chi thỏa thuận: Số liệu thực hiện thu chi thỏa thuận cho thấy mức độ thu chi tăng đều qua các năm, với tỷ lệ thực hiện thu chi đạt trên 95%. Tuy nhiên, chênh lệch thu chi giữa các khối học có sự khác biệt rõ rệt, ví dụ chênh lệch thu chi khối mầm non và tiểu học có xu hướng dương, trong khi khối THCS có mức chênh lệch thấp hơn, phản ánh sự khác biệt trong quản lý và nhu cầu thu chi.

  3. Công tác quyết toán thu chi thỏa thuận: Tỷ lệ quyết toán thu chi thỏa thuận đạt trung bình 90% trong các năm nghiên cứu, cho thấy công tác quyết toán được thực hiện tương đối đầy đủ nhưng vẫn còn tồn tại các vấn đề về minh bạch và chính xác số liệu.

  4. Thanh tra, kiểm tra quản lý thu chi thỏa thuận: Tỷ lệ các trường được kiểm tra thường xuyên hoặc đột xuất về thu chi thỏa thuận đạt khoảng 70%, cho thấy công tác kiểm tra giám sát được thực hiện nhưng chưa phủ rộng và đều khắp. Sự giám sát của cộng đồng và các cơ quan quản lý nhà nước còn hạn chế, dẫn đến một số trường hợp lạm thu và chi sai mục đích.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, quy định pháp luật về thu chi thỏa thuận còn chưa đồng bộ và chưa được phổ biến đầy đủ đến các trường, dẫn đến sự hiểu biết và áp dụng chưa thống nhất. Năng lực của đội ngũ kế toán và lãnh đạo nhà trường chưa đồng đều, nhiều trường thiếu cán bộ có trình độ chuyên môn cao, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính. Công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên và toàn diện, đặc biệt là sự tham gia của cộng đồng và phụ huynh còn hạn chế, làm giảm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

So sánh với kinh nghiệm quản lý thu chi thỏa thuận tại các thành phố như Bắc Ninh và Hà Nội, thành phố Việt Trì còn thiếu các quy trình chặt chẽ về phân bổ nguồn thu, công khai minh bạch và xử lý vi phạm. Việc áp dụng các biện pháp quản lý và kiểm tra nghiêm ngặt tại các địa phương này đã giúp giảm thiểu tình trạng lạm thu, nâng cao niềm tin của phụ huynh và xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ kế hoạch thu chi, thực hiện thu chi, chênh lệch thu chi theo từng khối học và bảng tổng hợp kết quả đánh giá công tác quyết toán, kiểm tra. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét xu hướng và mức độ hiệu quả quản lý thu chi thỏa thuận tại các trường công lập trên địa bàn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định và hướng dẫn quản lý thu chi thỏa thuận: Cần xây dựng và ban hành khung mức thu chi thỏa thuận phù hợp với điều kiện thực tế của thành phố Việt Trì, đảm bảo tuân thủ các quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tài chính. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Sở Tài chính.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và kế toán trường học: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ kế toán và lãnh đạo nhà trường về quản lý tài chính, kế toán thu chi thỏa thuận. Thời gian: triển khai hàng năm, ưu tiên trong năm học tiếp theo. Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo, các trung tâm đào tạo chuyên ngành.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và công khai minh bạch: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất đối với các trường công lập, đồng thời công khai các khoản thu chi thỏa thuận trên các phương tiện truyền thông và tại các cuộc họp phụ huynh. Thời gian: thực hiện liên tục hàng năm. Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  4. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và phụ huynh: Tăng cường vai trò của Ban đại diện cha mẹ học sinh trong việc giám sát thu chi, tổ chức các buổi đối thoại công khai để giải đáp thắc mắc và tiếp nhận phản hồi. Thời gian: triển khai ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể: Ban giám hiệu các trường, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  5. Xây dựng hệ thống báo cáo và quyết toán minh bạch: Áp dụng phần mềm quản lý tài chính hiện đại để theo dõi, báo cáo và quyết toán các khoản thu chi thỏa thuận, đảm bảo tính chính xác và kịp thời. Thời gian: trong vòng 1 năm tới. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường công lập.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các trường công lập: Giúp hiểu rõ về cơ chế quản lý thu chi thỏa thuận, từ đó xây dựng kế hoạch tài chính phù hợp, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn thu.

  2. Cán bộ kế toán và quản lý tài chính trường học: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình thu chi, quyết toán và kiểm tra, giúp nâng cao năng lực chuyên môn và thực hiện công tác kế toán chính xác.

  3. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương (Phòng GD&ĐT, Sở GD&ĐT): Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và tổ chức kiểm tra giám sát công tác thu chi thỏa thuận tại các trường công lập.

  4. Phụ huynh học sinh và Ban đại diện cha mẹ học sinh: Hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm trong việc đóng góp và giám sát các khoản thu thỏa thuận, góp phần nâng cao tính minh bạch và công bằng trong giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu chi thỏa thuận là gì và có bắt buộc không?
    Thu chi thỏa thuận là các khoản thu và chi được thỏa thuận giữa nhà trường và phụ huynh nhằm phục vụ các hoạt động ngoài ngân sách nhà nước như học thêm, bảo hiểm y tế, bán trú. Các khoản thu này không bắt buộc mà dựa trên nguyên tắc tự nguyện và minh bạch.

  2. Quy trình quản lý thu chi thỏa thuận được thực hiện như thế nào?
    Quy trình bao gồm xây dựng kế hoạch thu chi, lấy ý kiến phụ huynh, phê duyệt kế hoạch, thực hiện thu chi, công khai báo cáo và quyết toán cuối năm, đồng thời có sự kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý và cộng đồng.

  3. Ai chịu trách nhiệm về công tác quản lý thu chi thỏa thuận tại trường?
    Hiệu trưởng nhà trường chịu trách nhiệm chính trong việc quản lý thu chi thỏa thuận, phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh và cán bộ kế toán để đảm bảo tính minh bạch và đúng quy định.

  4. Làm thế nào để phụ huynh có thể giám sát các khoản thu chi?
    Phụ huynh có thể tham gia Ban đại diện cha mẹ học sinh, tham dự các cuộc họp công khai về thu chi, yêu cầu nhà trường cung cấp báo cáo tài chính và phản ánh các vấn đề bất thường đến cơ quan quản lý.

  5. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu chi thỏa thuận?
    Bao gồm quy định pháp luật rõ ràng, năng lực của cán bộ kế toán và lãnh đạo nhà trường, công tác kiểm tra giám sát của cơ quan quản lý và cộng đồng, thu nhập và dân trí của địa phương, cũng như nhu cầu nâng cao chất lượng giáo dục.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu chi thỏa thuận tại các trường công lập trên địa bàn thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.
  • Thực trạng quản lý thu chi thỏa thuận còn nhiều hạn chế về lập kế hoạch, thực hiện, quyết toán và kiểm tra giám sát, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn thu.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm quy định pháp luật, năng lực cán bộ, công tác kiểm tra giám sát và điều kiện kinh tế xã hội địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy định, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường kiểm tra giám sát và minh bạch thông tin nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu chi thỏa thuận.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo trong vòng 1-2 năm tới nhằm triển khai các giải pháp và đánh giá hiệu quả thực hiện, góp phần phát triển giáo dục công lập tại địa phương.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý giáo dục được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao công tác quản lý thu chi thỏa thuận, đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống giáo dục công lập trên địa bàn thành phố Việt Trì.