Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo đóng vai trò then chốt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Việt Nam, giáo dục đại học và cao đẳng công lập là trụ cột trong hệ thống giáo dục quốc dân, góp phần đào tạo nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nguồn lực tài chính cho các cơ sở giáo dục công lập ngày càng chịu áp lực do ngân sách nhà nước có xu hướng giảm, trong khi nhu cầu đầu tư cho cơ sở vật chất, nghiên cứu khoa học và nâng cao chất lượng đào tạo ngày càng tăng.

Trường Cao đẳng Công Thương Phú Thọ, một đơn vị sự nghiệp có thu trực thuộc Bộ Công Thương, đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển với hơn 14.000 công nhân kỹ thuật lành nghề được đào tạo trong 45 năm qua. Tuy nhiên, công tác quản lý tài chính tại trường vẫn còn tồn tại những hạn chế như thiếu hệ thống văn bản hướng dẫn chi tiết, các khoản thu - chi chưa thực sự rõ ràng và phù hợp. Nghiên cứu này tập trung phân tích thực trạng quản lý tài chính tại Trường Cao đẳng Công Thương Phú Thọ trong giai đoạn 2017-2019, nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính, hướng tới tự chủ tài chính và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính trong giai đoạn 2020-2025.

Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý tài chính trong các trường đại học, cao đẳng công lập, phân tích thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính tại trường, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần phát triển bền vững nhà trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường Cao đẳng Công Thương Phú Thọ, với dữ liệu thu thập từ năm 2017 đến 2019 và khảo sát thực tế tháng 3 năm 2020.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt là các trường đại học, cao đẳng công lập. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quản lý tài chính trong việc huy động, phân phối và sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm đạt được mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Quản lý tài chính công đòi hỏi sự minh bạch, hiệu quả và tuân thủ các nguyên tắc pháp luật, đồng thời đảm bảo sự công bằng và tiết kiệm trong sử dụng nguồn lực.

  2. Mô hình quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập: Tập trung vào quá trình lập kế hoạch tài chính, tổ chức thực hiện dự toán thu - chi, kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng nguồn tài chính. Mô hình này bao gồm các khái niệm chính như quản lý nguồn thu, quản lý chi tiêu, quản lý tài sản công và kiểm soát nội bộ tài chính.

Các khái niệm trọng tâm trong nghiên cứu gồm:

  • Quản lý tài chính: Quá trình lập kế hoạch, tổ chức, kiểm tra và điều chỉnh các hoạt động tài chính nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính.
  • Nguồn thu tài chính: Bao gồm ngân sách nhà nước cấp, thu học phí, lệ phí, thu từ hoạt động dịch vụ sự nghiệp và các nguồn thu khác theo quy định pháp luật.
  • Quản lý chi tiêu: Lập dự toán chi, tổ chức thực hiện chi và quyết toán chi theo quy định, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả.
  • Kiểm soát nội bộ tài chính: Hoạt động giám sát, kiểm tra nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, đảm bảo tuân thủ các quy định về tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp từ các văn bản pháp luật, nghị định, thông tư của Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tài chính; các báo cáo tài chính, báo cáo chuyên môn của Trường Cao đẳng Công Thương Phú Thọ giai đoạn 2017-2019; tài liệu nghiên cứu liên quan đến quản lý tài chính trong các trường đại học, cao đẳng công lập.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông tin qua phiếu điều tra khảo sát toàn bộ 64 cán bộ quản lý, giảng viên và nhân viên của trường vào tháng 3 năm 2020. Phiếu khảo sát tập trung đánh giá các khía cạnh: công tác lập dự toán tài chính, quản lý thu - chi, công tác kế toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra tài chính.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả để tổng hợp, trình bày số liệu về thu, chi tài chính, quy mô đào tạo và các chỉ tiêu tài chính khác.
    • Phân tích so sánh theo chiều ngang và chiều dọc để đánh giá biến động tài chính qua các năm và so sánh với các trường cùng ngành.
    • Sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá mức độ đồng thuận của cán bộ, giảng viên về các nội dung quản lý tài chính.
    • Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính dựa trên dữ liệu khảo sát và tài liệu tham khảo.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ năm 2017 đến 2019; khảo sát sơ cấp tháng 3 năm 2020; phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu tài chính tăng trưởng nhưng chưa đa dạng: Tổng nguồn thu của trường trong giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng nhẹ, trong đó nguồn thu từ ngân sách nhà nước chiếm khoảng 60-65%, còn lại là thu sự nghiệp và các nguồn thu khác. Tuy nhiên, tỷ trọng thu sự nghiệp chỉ chiếm khoảng 35-40%, cho thấy trường còn phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước.

  2. Chi tiêu tài chính chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên: Chi thường xuyên chiếm trên 80% tổng chi, trong đó chi tiền lương và chi hoạt động chuyên môn chiếm tỷ trọng lớn. Chi đầu tư cơ sở vật chất và mua sắm trang thiết bị chiếm tỷ trọng thấp, khoảng 10-12%, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển cơ sở vật chất hiện đại.

  3. Quy mô đào tạo giảm qua các năm: Số lượng học sinh, sinh viên nhập học hệ cao đẳng nghề giảm từ 135 người năm 2016 xuống còn 92 người năm 2019, tương đương giảm khoảng 32%. Hệ trung cấp và sơ cấp cũng giảm lần lượt 58 và 42 người trong cùng giai đoạn, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu từ học phí.

  4. Đánh giá của cán bộ, giảng viên về công tác quản lý tài chính ở mức trung bình đến tốt: Kết quả khảo sát cho thấy điểm trung bình các nội dung quản lý tài chính dao động từ 3.2 đến 4.0 trên thang điểm 5, trong đó công tác lập dự toán và quản lý thu được đánh giá cao hơn so với công tác kiểm tra, kiểm soát và quyết toán.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý tài chính tại Trường Cao đẳng Công Thương Phú Thọ bao gồm sự phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước, hạn chế trong đa dạng hóa nguồn thu, và quy mô đào tạo giảm sút do cạnh tranh với các cơ sở đào tạo khác. Việc chi tiêu chủ yếu cho chi thường xuyên, trong khi đầu tư cơ sở vật chất còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo và khả năng thu hút học sinh, sinh viên.

So sánh với một số trường cao đẳng nghề khác như Trường Cao đẳng nghề Hải Dương và Trường Cao đẳng Công nghiệp Thực phẩm, những trường này đã áp dụng cơ chế tự chủ tài chính hiệu quả hơn, đa dạng hóa nguồn thu từ hợp tác đào tạo, dịch vụ khoa học công nghệ và các hoạt động dịch vụ khác, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ trọng nguồn thu theo từng năm, biểu đồ đường mô tả xu hướng quy mô đào tạo, và bảng so sánh điểm đánh giá các nội dung quản lý tài chính theo khảo sát cán bộ, giảng viên. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các biến động và điểm mạnh, điểm yếu trong công tác quản lý tài chính của nhà trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa nguồn thu tài chính: Tăng cường khai thác các nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước như hợp tác đào tạo, dịch vụ khoa học công nghệ, chuyển giao công nghệ và các hoạt động dịch vụ khác. Mục tiêu tăng tỷ trọng thu sự nghiệp lên ít nhất 50% tổng nguồn thu trong giai đoạn 2020-2025. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu phối hợp Phòng Kế hoạch - Tài chính.

  2. Hoàn thiện công tác lập dự toán và quản lý thu - chi: Xây dựng quy chế quản lý tài chính chi tiết, minh bạch, phù hợp với đặc thù hoạt động của trường; áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính để nâng cao tính chính xác và kịp thời. Mục tiêu nâng điểm đánh giá công tác quản lý thu - chi lên trên 4.0 trong khảo sát nội bộ. Chủ thể thực hiện: Phòng Kế hoạch - Tài chính, Ban Giám hiệu.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị đào tạo: Ưu tiên phân bổ ngân sách cho đầu tư cơ sở vật chất hiện đại, đáp ứng yêu cầu đào tạo nghề chất lượng cao, nhằm thu hút học sinh, sinh viên và nâng cao uy tín nhà trường. Mục tiêu tăng tỷ trọng chi đầu tư cơ sở vật chất lên 15-20% tổng chi trong giai đoạn 2020-2025. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Phòng Kế hoạch - Tài chính.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý tài chính, kế toán cho cán bộ, giảng viên liên quan; xây dựng hệ thống kiểm tra, kiểm soát nội bộ chặt chẽ nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý tài chính, giảm thiểu sai sót trong công tác tài chính. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Phòng Tổ chức Hành chính.

  5. Thúc đẩy công tác kiểm tra, thanh tra tài chính định kỳ: Thiết lập quy trình kiểm tra, giám sát tài chính thường xuyên, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật và quy chế nội bộ, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Phòng Kế hoạch - Tài chính, các cơ quan kiểm tra cấp trên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu và cán bộ quản lý các trường đại học, cao đẳng công lập: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý tài chính phù hợp với đặc thù đơn vị sự nghiệp công lập, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và phát triển bền vững.

  2. Phòng Kế hoạch - Tài chính các cơ sở giáo dục nghề nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng quy chế quản lý tài chính, lập dự toán, kiểm soát thu - chi hiệu quả, đồng thời áp dụng các phương pháp quản lý hiện đại.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục và tài chính: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, cơ chế quản lý tài chính, hỗ trợ các trường đại học, cao đẳng công lập nâng cao tự chủ tài chính và sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách nhà nước.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, quản lý tài chính: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý tài chính trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và áp dụng vào thực tiễn nghiên cứu, giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính tại các trường cao đẳng công lập có điểm gì khác biệt so với doanh nghiệp?
    Quản lý tài chính tại trường cao đẳng công lập không nhằm mục tiêu lợi nhuận mà tập trung phục vụ lợi ích cộng đồng và xã hội. Nguồn thu chủ yếu từ ngân sách nhà nước và các khoản thu sự nghiệp, trong khi doanh nghiệp hoạt động theo nguyên tắc thị trường và lợi nhuận.

  2. Tại sao đa dạng hóa nguồn thu lại quan trọng đối với các trường cao đẳng công lập?
    Đa dạng hóa nguồn thu giúp giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, tăng tính tự chủ tài chính, tạo điều kiện đầu tư phát triển cơ sở vật chất, nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng tốt hơn nhu cầu xã hội.

  3. Các nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý tài chính tại Trường Cao đẳng Công Thương Phú Thọ?
    Nhân tố bên ngoài như chính sách của Nhà nước, cơ chế quản lý tài chính và môi trường kinh tế - xã hội; nhân tố bên trong gồm đặc điểm ngành đào tạo, tổ chức quản lý, trình độ cán bộ quản lý và công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi tiêu trong các trường cao đẳng công lập?
    Cần xây dựng định mức chi tiêu khoa học, áp dụng quy trình thanh toán chặt chẽ, ưu tiên các khoản chi thiết yếu, tổ chức kiểm tra, giám sát thường xuyên và khuyến khích tiết kiệm, hiệu quả trong sử dụng nguồn lực tài chính.

  5. Vai trò của công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ trong quản lý tài chính là gì?
    Công tác này giúp phát hiện kịp thời sai sót, vi phạm trong quản lý tài chính, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật, ngăn ngừa thất thoát, lãng phí, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính và tăng tính minh bạch.

Kết luận

  • Quản lý tài chính tại Trường Cao đẳng Công Thương Phú Thọ còn tồn tại hạn chế về đa dạng hóa nguồn thu và cân đối chi tiêu, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động đào tạo.
  • Nguồn thu chủ yếu vẫn phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước, trong khi quy mô đào tạo có xu hướng giảm qua các năm.
  • Công tác quản lý thu - chi và kiểm soát tài chính được cán bộ, giảng viên đánh giá ở mức trung bình đến tốt, nhưng cần nâng cao hơn nữa để đáp ứng yêu cầu phát triển.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đa dạng hóa nguồn thu, hoàn thiện quy chế quản lý tài chính, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính.
  • Nghiên cứu hướng tới giai đoạn 2020-2025 nhằm giúp trường nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, thực hiện tự chủ tài chính và phát triển bền vững.

Hành động tiếp theo: Ban Giám hiệu và các phòng ban liên quan cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Các cơ quan quản lý cấp trên cần hỗ trợ hoàn thiện chính sách và tạo điều kiện thuận lợi cho trường phát triển tài chính bền vững.