Tổng quan nghiên cứu

Quản lý tài chính cấp xã là một trong những công cụ quan trọng của quản lý nhà nước, góp phần kiểm soát các hoạt động thu, chi từ ngân sách nhà nước và các nguồn tài chính khác nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động của đơn vị hành chính sự nghiệp. Trên địa bàn huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai – một huyện miền núi với địa hình phức tạp và dân số trên 50 nghìn người, công tác quản lý tài chính cấp xã có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Giai đoạn nghiên cứu từ 2017 đến 2019 cho thấy, mặc dù có nhiều chuyển biến tích cực, hoạt động quản lý tài chính cấp xã vẫn còn tồn tại những hạn chế cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính cấp xã, phân tích thực trạng công tác quản lý tài chính tại huyện Mường Khương, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính cấp xã trên địa bàn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các đơn vị hành chính sự nghiệp cấp xã trên địa bàn huyện, với số liệu thu thập từ các báo cáo ngân sách, phiếu khảo sát cán bộ quản lý tài chính và các cơ quan liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính cấp xã, đồng thời đóng góp thực tiễn bằng các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện công tác quản lý tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Mường Khương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý tài chính đơn vị hành chính sự nghiệp (HCSN). Hai lý thuyết trọng tâm bao gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Tài chính công được hiểu là toàn bộ các hoạt động thu, chi bằng tiền do Nhà nước tiến hành nhằm đáp ứng các nhu cầu chung của xã hội. Quản lý tài chính công bao gồm việc lập kế hoạch, phân bổ, sử dụng và kiểm soát các nguồn tài chính công một cách hiệu quả, minh bạch.

  2. Lý thuyết quản lý tài chính tại đơn vị HCSN: Quản lý tài chính tại đơn vị HCSN là hệ thống các phương pháp, biện pháp nhằm tăng thu và sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các nguồn kinh phí do Nhà nước cấp hoặc tự huy động. Mục tiêu là đảm bảo sử dụng kinh phí đúng mục đích, tránh thất thoát và nâng cao năng lực hoạt động của đơn vị.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách xã (NSX) là một cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống ngân sách nhà nước, có đặc điểm vừa là cấp ngân sách vừa là đơn vị dự toán đặc biệt; quản lý thu chi ngân sách xã bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách; cơ chế quản lý tài chính là hành lang pháp lý và quy định cụ thể nhằm kiểm soát hoạt động tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo ngân sách, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện Mường Khương giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu chuyên ngành. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng phiếu điều tra với 90 phiếu hợp lệ, gồm cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước và cán bộ tài chính các xã.

Phương pháp phân tích số liệu bao gồm:

  • Thống kê mô tả: Tính toán các chỉ tiêu thu chi ngân sách, tỷ lệ thực hiện dự toán, cơ cấu nguồn thu, chi ngân sách.
  • Phân tích so sánh: So sánh các chỉ tiêu qua các năm để đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý tài chính.
  • Phân tích nhân tố ảnh hưởng: Xác định các yếu tố khách quan và chủ quan tác động đến hiệu quả quản lý tài chính cấp xã.
  • Dự báo xu thế: Đánh giá khả năng phát triển và đề xuất giải pháp phù hợp trong tương lai.

Cỡ mẫu khảo sát là 90 người, được chọn theo phương pháp điều tra tổng thể cán bộ quản lý tài chính cấp xã nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu ngân sách xã: Tổng thu ngân sách xã trên địa bàn huyện Mường Khương tăng đều qua các năm, năm 2017 đạt 190.657 triệu đồng (127,5% dự toán), năm 2018 đạt 207.685 triệu đồng (130,18% dự toán), năm 2019 đạt 236.815 triệu đồng (131,3% dự toán). Khoản thu ngân sách xã hưởng 100% chiếm tỷ trọng ổn định khoảng 31-37% tổng thu, phản ánh nguồn thu cơ bản và tự chủ tài chính của các xã.

  2. Cơ cấu nguồn thu: Thu ngân sách cấp huyện theo phân cấp chiếm tỷ trọng trung bình từ 52% năm 2017 lên 58% năm 2019, trong khi nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp tỉnh giảm từ 47% xuống 41%. Điều này cho thấy mức độ tự chủ tài chính của huyện có xu hướng cải thiện nhưng vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ cấp trên.

  3. Quản lý chi ngân sách xã: Việc lập dự toán chi ngân sách xã được thực hiện đúng quy trình, dựa trên các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và các quy định pháp luật. Chi thường xuyên ưu tiên chi trả lương và các khoản phụ cấp cho cán bộ xã, đồng thời quản lý chặt chẽ các khoản chi đầu tư xây dựng cơ bản theo quy định.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính: Các yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế quản lý ngân sách có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý tài chính. Yếu tố chủ quan gồm công tác lãnh đạo, tổ chức quản lý thu chi và trình độ cán bộ quản lý cũng đóng vai trò quyết định.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý tài chính cấp xã tại huyện Mường Khương đã có nhiều chuyển biến tích cực, thể hiện qua việc tăng trưởng thu ngân sách và tỷ lệ thực hiện dự toán vượt kế hoạch qua các năm. Tuy nhiên, tỷ trọng nguồn thu tự chủ còn thấp, phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp tỉnh, phản ánh hạn chế về năng lực khai thác nguồn thu tại chỗ và sự phát triển kinh tế địa phương chưa đồng đều.

So sánh với kinh nghiệm quản lý tài chính cấp xã tại các huyện miền núi khác như Bắc Hà và Văn Bàn, việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi đã được thực hiện tương đối đầy đủ, tuy nhiên vẫn còn tồn tại các điểm chưa hợp lý trong phân cấp và cơ chế tự chủ tài chính. Điều này cho thấy huyện Mường Khương cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế phân cấp, nâng cao năng lực quản lý và phát triển nguồn thu nội địa.

Việc quản lý chi ngân sách xã được thực hiện theo đúng quy định, đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch và tiết kiệm. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, giám sát còn hạn chế, cần tăng cường vai trò của các cơ quan chức năng và HĐND xã để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán thu chi qua các năm, cơ cấu nguồn thu ngân sách xã, cũng như bảng so sánh các chỉ tiêu tài chính giữa các xã trên địa bàn huyện để minh họa sự khác biệt và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách cấp xã: Tăng cường đào tạo cán bộ tài chính xã về kỹ năng lập dự toán, sử dụng các công cụ phân tích dự báo để xây dựng dự toán sát thực tế, đảm bảo cân đối thu chi hợp lý. Thời gian thực hiện: 2021-2022. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với UBND các xã.

  2. Tăng cường quản lý thu ngân sách xã: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp về nghĩa vụ thuế, cải thiện công tác thu nợ thuế, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để giảm thất thu. Thời gian: 2021-2023. Chủ thể: Chi cục Thuế huyện, UBND xã.

  3. Nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách xã: Xây dựng hệ thống định mức chi ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương, tăng cường kiểm tra, giám sát chi tiêu, đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Thời gian: 2021-2022. Chủ thể: UBND xã, Ban Tài chính xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  4. Tăng cường đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính công, kỹ năng kiểm tra, giám sát và sử dụng phần mềm quản lý ngân sách cho cán bộ tài chính xã. Thời gian: 2021-2023. Chủ thể: Sở Tài chính, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  5. Hoàn thiện cơ chế phân cấp và cơ chế tự chủ tài chính cấp xã: Rà soát, đề xuất điều chỉnh các quy định phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi phù hợp với thực tế địa phương, tạo điều kiện cho các xã tự chủ tài chính, giảm phụ thuộc vào nguồn bổ sung từ cấp trên. Thời gian: 2021-2022. Chủ thể: UBND huyện, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý tài chính cấp huyện, cấp xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính địa phương, hỗ trợ ra quyết định quản lý ngân sách.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý tài chính công, đặc biệt trong bối cảnh quản lý tài chính cấp xã tại các huyện miền núi.

  3. Cơ quan tài chính, thuế, kho bạc nhà nước: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và đề xuất giải pháp quản lý tài chính cấp xã, từ đó cải tiến quy trình, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát.

  4. Các tổ chức nghiên cứu, hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội: Cung cấp dữ liệu và phân tích thực trạng quản lý tài chính cấp xã, làm cơ sở xây dựng các chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính cấp xã là gì và tại sao quan trọng?
    Quản lý tài chính cấp xã là quá trình lập kế hoạch, thu, chi và kiểm soát ngân sách tại cấp xã nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả. Đây là công cụ quan trọng giúp chính quyền xã thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống người dân.

  2. Những nguồn thu chính của ngân sách xã gồm những gì?
    Ngân sách xã chủ yếu gồm các khoản thu hưởng 100% như phí, lệ phí, thu từ hoạt động sự nghiệp, đóng góp tự nguyện; các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm như thuế chuyển quyền sử dụng đất, thuế nhà đất; và nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính cấp xã?
    Yếu tố khách quan gồm điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế quản lý ngân sách; yếu tố chủ quan gồm công tác lãnh đạo, tổ chức quản lý thu chi, trình độ cán bộ quản lý tài chính. Sự phối hợp đồng bộ giữa các yếu tố này quyết định hiệu quả quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách xã?
    Cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, cải thiện công tác thu nợ thuế và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, tài chính và chính quyền địa phương.

  5. Vai trò của kiểm tra, giám sát trong quản lý tài chính cấp xã là gì?
    Kiểm tra, giám sát giúp phát hiện sai phạm, đảm bảo việc thu chi ngân sách đúng quy định, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời tạo niềm tin cho người dân và các cơ quan quản lý cấp trên.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính cấp xã, tập trung nghiên cứu thực trạng tại huyện Mường Khương giai đoạn 2017-2019.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý tài chính cấp xã có nhiều chuyển biến tích cực, nhưng vẫn còn phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên và hạn chế trong khai thác nguồn thu nội địa.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ trong cải thiện công tác quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính cấp xã, bao gồm hoàn thiện dự toán, tăng cường quản lý thu chi, đào tạo cán bộ và hoàn thiện cơ chế phân cấp.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để nâng cao tính ứng dụng và hiệu quả quản lý tài chính cấp xã.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính cấp xã nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Mường Khương.