Tổng quan nghiên cứu

Huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai, là một địa bàn vùng cao biên giới với dân số trên 50 nghìn người, đa dạng về dân tộc và điều kiện kinh tế xã hội đặc thù. Trong giai đoạn 2020-2022, kinh tế huyện phát triển ổn định với tổng sản phẩm địa phương (GRDP) ước đạt tăng trưởng bình quân khoảng 2,9%. Ngân sách xã (NSX) đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hoạt động của chính quyền cấp xã, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống người dân. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện còn nhiều tồn tại như lập dự toán chưa sát thực tế, chi vượt dự toán, công tác quyết toán và thanh tra kiểm tra còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Mường Khương trong giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo cân đối thu chi và phát triển bền vững địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra ngân sách xã tại 16 đơn vị hành chính cấp xã, thị trấn trên địa bàn huyện.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước nói chung và ngân sách xã nói riêng, đồng thời tổng kết bài học kinh nghiệm từ các địa phương tương đồng. Về thực tiễn, luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách xã tại huyện Mường Khương, cung cấp cơ sở dữ liệu và đề xuất giải pháp thiết thực cho các cấp chính quyền địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân tích nguyên tắc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, đảm bảo nguyên tắc thống nhất và tự chủ.
  • Lý thuyết quản lý ngân sách xã: Định nghĩa ngân sách xã là công cụ tài chính quan trọng của chính quyền cấp cơ sở, bao gồm các khái niệm về nguồn thu, nhiệm vụ chi, nguyên tắc quản lý và vai trò trong phát triển kinh tế xã hội.
  • Khái niệm và nguyên tắc quản lý ngân sách xã: Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, tiết kiệm hiệu quả, công khai minh bạch, ổn định ngân sách và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật.
  • Mô hình quản lý ngân sách xã: Tập trung vào các nội dung quản lý gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra kiểm tra ngân sách xã.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách địa phương, ngân sách xã, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước của huyện Mường Khương và các xã, thị trấn giai đoạn 2020-2022; các văn bản pháp luật liên quan; tài liệu nghiên cứu khoa học. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn sâu 40 cán bộ quản lý, lãnh đạo, kế toán ngân sách tại huyện và các xã, thị trấn.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phương pháp mô tả (số tuyệt đối, tương đối, tốc độ tăng trưởng), so sánh (giữa các năm, giữa các xã), phân tích cân đối thu chi ngân sách. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, đảm bảo tính chính xác và logic.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và phỏng vấn thực hiện trong năm 2022, phân tích và tổng hợp dữ liệu trong quý cuối năm 2022 và đầu năm 2023.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ 40 cán bộ quản lý ngân sách xã tại huyện Mường Khương được khảo sát nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách xã: Qua 3 năm 2020-2022, dự toán thu ngân sách xã đạt khoảng 85-90% so với kế hoạch, trong khi dự toán chi thường xuyên và đầu tư phát triển thường xuyên vượt dự toán từ 10-15%. Việc lập dự toán chưa sát với thực tế địa phương, thiếu dự báo chính xác nguồn thu.

  2. Chấp hành dự toán thu chi ngân sách xã: Tỷ lệ hoàn thành thu ngân sách xã đạt trung bình 88%, trong đó một số xã có tỷ lệ thu thấp dưới 70%. Chi ngân sách xã vượt dự toán trung bình 12%, chủ yếu do chi thường xuyên và chi đầu tư xây dựng cơ bản. Tình trạng chi vượt dự toán gây mất cân đối ngân sách.

  3. Công tác quyết toán ngân sách xã: Báo cáo quyết toán thu chi ngân sách xã được lập và gửi đúng hạn, tuy nhiên còn tồn tại sai sót trong hạch toán, chưa phản ánh chính xác số liệu thực tế. Tỷ lệ quyết toán thu đạt 90%, quyết toán chi đạt 95% so với dự toán.

  4. Thanh tra, kiểm tra quản lý ngân sách xã: Công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện nhưng mang tính hình thức, chưa thường xuyên và chưa phát hiện kịp thời các sai phạm. Khoảng 60% cán bộ được khảo sát cho biết công tác kiểm tra chưa hiệu quả, thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã còn hạn chế, công tác phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ, công nghệ quản lý ngân sách chưa được ứng dụng rộng rãi. So với các huyện vùng cao khác như Vân Hồ (Sơn La) và Bảo Thắng (Lào Cai), huyện Mường Khương còn nhiều điểm yếu trong công tác dự toán và kiểm tra ngân sách xã.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán thu chi ngân sách xã theo từng năm và bảng phân tích chi tiết cơ cấu thu chi ngân sách xã theo từng xã, thị trấn. Việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã sẽ góp phần ổn định tài chính địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách xã: Tổ chức tập huấn, đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ tài chính xã về kỹ năng dự báo, phân tích nguồn thu, chi ngân sách. Thời gian thực hiện trong 1 năm, chủ thể là Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các cơ quan đào tạo.

  2. Tăng cường công tác chấp hành dự toán thu chi: Xây dựng quy chế phối hợp giữa các cơ quan thuế, kho bạc, tài chính xã nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ, chi đúng dự toán. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi ngân sách xã. Thời gian triển khai trong 2 năm, chủ thể là UBND huyện và các xã.

  3. Cải thiện công tác quyết toán ngân sách xã: Xây dựng quy trình chuẩn hóa báo cáo quyết toán, tăng cường kiểm tra, giám sát số liệu quyết toán, đảm bảo tính chính xác và minh bạch. Chủ thể là Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và bộ phận tài chính xã, thực hiện liên tục hàng năm.

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra quản lý ngân sách xã: Thiết lập kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất, phối hợp chặt chẽ giữa HĐND, UBND, Kho bạc Nhà nước và các cơ quan liên quan để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian thực hiện ngay và duy trì thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, huyện: Nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc quản lý ngân sách xã, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp với điều kiện vùng cao biên giới.

  3. Giảng viên, nghiên cứu sinh ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở.

  4. Các tổ chức tài chính, ngân hàng và cơ quan kiểm toán: Hiểu rõ hơn về cơ chế quản lý ngân sách xã để hỗ trợ, giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách công tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã gồm những nguồn thu nào chính?
    Ngân sách xã bao gồm các khoản thu được hưởng 100% như phí, lệ phí, thu từ hoạt động sự nghiệp xã, thu đấu thầu đất công ích; các khoản thu được hưởng theo tỷ lệ điều tiết như thuế sử dụng đất nông nghiệp, thuế chuyển quyền sử dụng đất, thuế môn bài; và thu bổ sung từ ngân sách cấp trên để cân đối chi thường xuyên.

  2. Tại sao công tác lập dự toán ngân sách xã còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chủ yếu do trình độ cán bộ tài chính xã còn hạn chế, thiếu dữ liệu chính xác để dự báo nguồn thu, chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan và chưa áp dụng công nghệ quản lý hiện đại.

  3. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách xã được thực hiện như thế nào?
    Thanh tra, kiểm tra được thực hiện bởi HĐND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước, nhưng còn mang tính hình thức, chưa thường xuyên và chưa phát hiện kịp thời các sai phạm, cần tăng cường phối hợp và nâng cao hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Cần nâng cao trình độ cán bộ, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, xây dựng quy trình chuẩn hóa lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra kiểm tra ngân sách xã.

  5. Vai trò của ngân sách xã trong phát triển kinh tế xã hội địa phương là gì?
    Ngân sách xã cung cấp nguồn tài chính cho hoạt động của chính quyền cấp xã, đầu tư cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất, đảm bảo an sinh xã hội, góp phần nâng cao đời sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách xã, làm rõ vai trò, nguyên tắc và nội dung quản lý ngân sách xã tại huyện Mường Khương.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra kiểm tra ngân sách xã còn nhiều tồn tại, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, cải thiện công tác quyết toán và nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra ngân sách xã.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, cung cấp cơ sở dữ liệu và kiến nghị thiết thực cho các cấp chính quyền huyện Mường Khương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ quản lý và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trong giai đoạn tới.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội huyện Mường Khương!