Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng tại Việt Nam, công tác quản lý ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc điều tiết và phát triển kinh tế địa phương. Tại phường Trảng Dài, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, với dân số đông và tốc độ đô thị hóa cao, ngân sách phường là công cụ tài chính quan trọng để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân. Giai đoạn 2018-2020, tổng thu ngân sách phường liên tục tăng, đạt trên 101% so với dự toán hàng năm, tuy nhiên vẫn tồn tại các bất cập trong quản lý thu chi, như bội chi ngân sách, thất thoát nguồn thu và chi tiêu chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp cơ sở, phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách tại phường Trảng Dài, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách phường trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập dự toán, quản lý thu - chi, quyết toán ngân sách và hoạt động thanh tra, kiểm tra trên địa bàn phường trong giai đoạn 2018-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp cơ sở, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý Nhà nước về quản lý kinh tế, kinh tế học công cộng và mô hình quản lý ngân sách Nhà nước. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong điều tiết kinh tế vĩ mô, phân bổ nguồn lực và thực hiện các chính sách công. Ngân sách phường là cấp ngân sách cơ sở, vừa là đơn vị dự toán vừa là cấp ngân sách tự cân đối thu chi, có đặc điểm pháp lý và tổ chức riêng biệt.

  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách. Mô hình này giúp đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách qua từng giai đoạn, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách phường, nguồn thu ngân sách, nhiệm vụ chi ngân sách, cân đối thu chi, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, và hiệu quả quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê và so sánh dựa trên lý thuyết quản lý Nhà nước và kinh tế học ngành. Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách phường Trảng Dài giai đoạn 2018-2020, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách Nhà nước, báo cáo tổng kết kinh tế - xã hội của UBND phường và các tài liệu chuyên ngành.

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua phỏng vấn trực tiếp cán bộ, công chức, người hoạt động không chuyên trách và một số hộ dân trên địa bàn phường trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2021.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 50 cán bộ và người dân đại diện, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan đến công tác quản lý ngân sách phường. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và đánh giá hiệu quả dựa trên các tiêu chí quản lý ngân sách Nhà nước.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng thu ngân sách phường tăng ổn định: Giai đoạn 2018-2020, tổng thu ngân sách phường Trảng Dài đạt trên 101% so với dự toán hàng năm, với mức tăng trung bình khoảng 5-6% mỗi năm. Năm 2020, tổng thu đạt khoảng 7.000 triệu đồng, tăng 5,43% so với năm 2019.

  2. Cơ cấu nguồn thu đa dạng nhưng phụ thuộc ngân sách cấp trên: Các khoản thu hưởng 100% ngân sách phường chiếm tỷ trọng lớn, gồm phí, lệ phí, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, thuế trước bạ nhà đất. Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ lệ đáng kể, khoảng 40-50% tổng thu, cho thấy phường chưa hoàn toàn tự chủ tài chính.

  3. Chi ngân sách chủ yếu cho chi thường xuyên và xây dựng cơ bản: Chi thường xuyên chiếm khoảng 60-65% tổng chi ngân sách, tập trung vào chi lương, quản lý hành chính, sự nghiệp giáo dục, y tế và an ninh trật tự. Chi xây dựng cơ bản tăng dần qua các năm, đạt trên 1.000 triệu đồng năm 2020, chiếm khoảng 15-20% tổng chi.

  4. Cân đối thu chi ngân sách còn khó khăn: Mặc dù tổng thu tăng, nhưng phường vẫn gặp tình trạng bội chi ngân sách do chi vượt thu, đặc biệt trong chi thường xuyên và đầu tư phát triển. Số thu bổ sung từ ngân sách cấp trên vẫn cần thiết để đảm bảo cân đối ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các kết quả trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế - xã hội của phường Trảng Dài với dân số đông, tốc độ đô thị hóa nhanh, tạo áp lực lớn lên nguồn thu và nhu cầu chi ngân sách. Việc thu ngân sách đạt và vượt dự toán phản ánh sự nỗ lực của đội ngũ cán bộ trong khai thác nguồn thu, tuy nhiên vẫn còn hạn chế trong việc tận thu các khoản thu phát sinh và quản lý thu chưa triệt để.

Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, trong khi chi đầu tư phát triển chưa tương xứng với nhu cầu phát triển hạ tầng, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách. Tình trạng bội chi ngân sách cho thấy sự chưa cân đối giữa nguồn thu và nhiệm vụ chi, đồng thời phản ánh sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên, hạn chế tính tự chủ tài chính của phường.

So sánh với kinh nghiệm quản lý ngân sách tại phường Tam Hiệp, cũng thuộc thành phố Biên Hòa, cho thấy phường Trảng Dài cần học hỏi các biện pháp quản lý thu chi hiệu quả hơn, tăng cường công tác lập dự toán sát thực tế và nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tổng thu, tổng chi ngân sách theo năm và bảng cân đối thu chi để minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả quản lý ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách phường: Áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ, khai thác triệt để các nguồn thu hiện có, đặc biệt là các khoản thu phí, lệ phí và thuế sử dụng đất. Mục tiêu tăng thu ngân sách tối thiểu 7% mỗi năm trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp với cơ quan thuế và các tổ chức đoàn thể.

  2. Nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách: Tổ chức rà soát, phân loại các khoản chi, ưu tiên chi đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và giảm thiểu chi tiêu không cần thiết, đặc biệt là chi hội họp, tiếp khách. Mục tiêu giảm chi thường xuyên không hiệu quả ít nhất 10% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban tài chính phường và các phòng ban liên quan.

  3. Hoàn thiện quy trình lập dự toán và quyết toán ngân sách: Đảm bảo dự toán ngân sách được xây dựng trên cơ sở phân tích thực tiễn, sát với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát quyết toán ngân sách hàng năm. Thời gian thực hiện: ngay trong năm ngân sách tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban tài chính phường, UBND phường và HĐND phường.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai phần mềm quản lý ngân sách điện tử để nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong thu chi ngân sách. Đào tạo cán bộ chuyên môn về công nghệ thông tin và quản lý ngân sách. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp với Sở Tài chính tỉnh Đồng Nai.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch và phát huy vai trò giám sát của nhân dân: Thực hiện công khai dự toán, quyết toán ngân sách tại trụ sở UBND phường và các kênh thông tin đại chúng, khuyến khích sự tham gia giám sát của cộng đồng dân cư. Chủ thể thực hiện: UBND phường, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp phường, xã: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập dự toán, quản lý thu chi và quyết toán ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả công tác tài chính địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND các cấp địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, cơ chế phân cấp quản lý ngân sách phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội từng địa bàn, tăng cường tự chủ tài chính.

  3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu kinh tế và quản lý công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp cơ sở, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu liên quan đến tài chính công và phát triển địa phương.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Học tập mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và các giải pháp thực tiễn trong quản lý ngân sách Nhà nước cấp cơ sở.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách phường là gì và vai trò của nó trong hệ thống ngân sách Nhà nước?
    Ngân sách phường là cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống ngân sách Nhà nước, đảm bảo tài chính cho chính quyền phường thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng. Nó cung cấp nguồn lực vật chất cho hoạt động của bộ máy chính quyền và góp phần phát triển kinh tế địa phương.

  2. Phương pháp thu thập dữ liệu trong nghiên cứu này là gì?
    Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán ngân sách phường giai đoạn 2018-2020 và dữ liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn trực tiếp cán bộ, công chức và người dân trên địa bàn trong năm 2021, nhằm đảm bảo tính khách quan và thực tiễn.

  3. Tại sao ngân sách phường vẫn phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên?
    Do nguồn thu tại chỗ chưa đủ để cân đối chi tiêu, đặc biệt chi thường xuyên và đầu tư phát triển, nên ngân sách phường cần nhận bổ sung từ ngân sách cấp trên để đảm bảo hoạt động bình thường và thực hiện các nhiệm vụ phát triển.

  4. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách phường là gì?
    Bao gồm tăng cường quản lý thu, nâng cao hiệu quả chi tiêu, hoàn thiện quy trình lập dự toán và quyết toán, ứng dụng công nghệ thông tin, và tăng cường công khai minh bạch, phát huy vai trò giám sát của nhân dân.

  5. Làm thế nào để đảm bảo cân đối thu chi ngân sách phường?
    Cần quán triệt nguyên tắc “lường thu mà chi”, khai thác tối đa nguồn thu, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, sử dụng dự phòng ngân sách hợp lý và điều chỉnh dự toán khi cần thiết để tránh bội chi ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp cơ sở, tập trung phân tích thực trạng tại phường Trảng Dài giai đoạn 2018-2020.
  • Phát hiện tổng thu ngân sách phường tăng ổn định, nhưng vẫn tồn tại các hạn chế như bội chi ngân sách và phụ thuộc ngân sách cấp trên.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu chi, hoàn thiện quy trình ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương và làm tài liệu tham khảo cho các cấp quản lý và nghiên cứu.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đào tạo cán bộ và tăng cường giám sát công khai ngân sách nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý ngân sách phường.

Hãy áp dụng những kiến thức và giải pháp trong luận văn để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương bạn, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội.