Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những yếu tố then chốt quyết định sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của địa phương. Tại huyện Hải Hà, tỉnh Quảng Ninh, ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực cho các hoạt động phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng và cải thiện đời sống nhân dân. Giai đoạn 2014-2016, tổng thu ngân sách tại huyện Hải Hà có sự tăng trưởng ổn định, với tỷ lệ tăng trưởng trung bình khoảng 12,2% mỗi năm, thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 26 triệu đồng/năm. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, huyện Hải Hà vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong công tác quản lý ngân sách, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Hải Hà, tỉnh Quảng Ninh, nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo tính minh bạch, tiết kiệm và phù hợp với quy định pháp luật hiện hành. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện trong giai đoạn 2014-2016, với trọng tâm là đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước trong việc xây dựng chính sách tài chính phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của huyện Hải Hà.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và mô hình quản lý tài chính công hiện đại.

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Tập trung vào các khái niệm về ngân sách nhà nước, thu ngân sách, chi ngân sách, phân bổ và sử dụng ngân sách, cũng như vai trò của ngân sách trong điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển xã hội. Khái niệm ngân sách nhà nước được hiểu là tổng số thu và chi của nhà nước trong một thời gian nhất định, bao gồm các khoản thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác theo quy định pháp luật.

  2. Mô hình quản lý tài chính công hiện đại: Nhấn mạnh việc áp dụng các công cụ quản lý hiện đại như lập dự toán ngân sách, kiểm soát chi tiêu, giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách. Mô hình này đề cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự tham gia của các bên liên quan trong quá trình quản lý ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách, dự toán ngân sách, kiểm soát chi tiêu, hiệu quả sử dụng ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và khảo sát thực tế tại huyện Hải Hà.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm số liệu thống kê ngân sách nhà nước giai đoạn 2014-2016, các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách của huyện Hải Hà, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước như Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng để đánh giá số liệu thu chi ngân sách, tỷ lệ tăng trưởng, tỷ trọng các khoản thu, chi; phân tích định tính để đánh giá thực trạng quản lý ngân sách, nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và hạn chế trong công tác quản lý.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát ý kiến của các cán bộ quản lý ngân sách, kế toán tài chính tại các phòng ban liên quan và một số đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn huyện. Cỡ mẫu khoảng 50 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong khoảng thời gian từ tháng 1/2017 đến tháng 4/2017, tập trung vào dữ liệu ngân sách giai đoạn 2014-2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng chưa tương xứng với tiềm năng: Tổng thu ngân sách nhà nước tại huyện Hải Hà giai đoạn 2014-2016 tăng trung bình 12,2%/năm, tuy nhiên, so với mức tăng trưởng kinh tế và tiềm năng phát triển của huyện, mức tăng này còn thấp. Thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 26 triệu đồng/năm, thấp hơn mức bình quân của tỉnh Quảng Ninh.

  2. Cơ cấu thu ngân sách chưa hợp lý: Tỷ trọng thu từ các nguồn thuế, phí và lệ phí chiếm phần lớn trong tổng thu ngân sách, trong khi các nguồn thu khác như thu từ hoạt động kinh tế, đầu tư phát triển còn hạn chế. Tỷ trọng thu phí, lệ phí trong tổng thu ngân sách giai đoạn 2014-2016 chiếm khoảng 30%, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào các khoản thu này.

  3. Quản lý dự toán ngân sách còn nhiều bất cập: Việc lập dự toán ngân sách chưa đảm bảo tính chính xác và kịp thời, dẫn đến tình trạng điều chỉnh dự toán nhiều lần trong năm, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian lập và phê duyệt dự toán ngân sách tại huyện thường kéo dài từ 6 đến 7 tháng, gây khó khăn cho công tác triển khai kế hoạch tài chính.

  4. Kiểm soát chi ngân sách chưa chặt chẽ: Công tác kiểm tra, giám sát việc sử dụng ngân sách tại các đơn vị sử dụng ngân sách còn hạn chế, dẫn đến tình trạng lãng phí, sai phạm trong quản lý tài chính công. Tỷ lệ chi ngân sách vượt dự toán chi thường xuyên xảy ra, chiếm khoảng 15% tổng chi ngân sách hàng năm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do nguồn lực tài chính của huyện còn hạn chế, trong khi nhu cầu chi tiêu ngày càng tăng cao. Việc lập dự toán ngân sách chưa sát với thực tế dẫn đến khó khăn trong việc phân bổ và sử dụng ngân sách hiệu quả. So sánh với một số địa phương khác trong tỉnh Quảng Ninh, huyện Hải Hà có tỷ lệ thu ngân sách thấp hơn khoảng 5-7%, đồng thời công tác kiểm soát chi ngân sách cũng chưa được thực hiện nghiêm túc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách theo năm, bảng phân tích cơ cấu thu ngân sách và biểu đồ tỷ lệ chi ngân sách vượt dự toán để minh họa rõ hơn về thực trạng quản lý ngân sách tại huyện.

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Hải Hà là cần thiết để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách: Động viên các phòng ban liên quan phối hợp chặt chẽ trong việc xây dựng dự toán ngân sách sát với thực tế, đảm bảo tính chính xác và kịp thời. Mục tiêu giảm thời gian lập dự toán xuống còn 4 tháng, thực hiện trong vòng 1 năm, do UBND huyện chủ trì.

  2. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách: Khuyến khích phát triển các nguồn thu ngoài thuế, phí như thu từ hoạt động kinh tế, đầu tư phát triển nhằm giảm áp lực lên các khoản thu truyền thống. Mục tiêu tăng tỷ trọng thu ngoài thuế lên 20% tổng thu ngân sách trong 3 năm tới, do Sở Tài chính và UBND huyện phối hợp thực hiện.

  3. Nâng cao hiệu quả kiểm soát chi ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc sử dụng ngân sách tại các đơn vị sử dụng ngân sách, tăng cường thanh tra, kiểm toán nội bộ. Mục tiêu giảm tỷ lệ chi vượt dự toán xuống dưới 5% trong 2 năm, do Ban Kiểm tra huyện và các cơ quan liên quan thực hiện.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách cho cán bộ tài chính, kế toán tại các đơn vị sử dụng ngân sách. Mục tiêu 100% cán bộ liên quan được đào tạo trong vòng 1 năm, do Trung tâm đào tạo huyện phối hợp với Trường Đại học Kinh tế & Quản trị Kinh doanh thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách tại các cấp địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quản lý ngân sách nhà nước, áp dụng các giải pháp cải tiến công tác quản lý tài chính công.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách ngân sách phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập về quản lý ngân sách nhà nước.

  4. Các tổ chức, đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước: Hỗ trợ nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật và tiết kiệm nguồn lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý ngân sách nhà nước là quá trình lập kế hoạch, phân bổ, sử dụng và kiểm soát các nguồn thu, chi ngân sách nhằm đảm bảo hiệu quả và tuân thủ pháp luật. Ví dụ, việc lập dự toán ngân sách hàng năm là một phần quan trọng trong quản lý ngân sách.

  2. Tại sao cần hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Hải Hà?
    Do huyện còn tồn tại nhiều hạn chế như dự toán ngân sách chưa chính xác, kiểm soát chi chưa chặt chẽ, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. Hoàn thiện quản lý giúp nâng cao hiệu quả chi tiêu và phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích số liệu thống kê ngân sách giai đoạn 2014-2016 và khảo sát thực tế cán bộ quản lý ngân sách tại huyện Hải Hà nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Các giải pháp chính được đề xuất là gì?
    Bao gồm tăng cường lập dự toán ngân sách, đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao kiểm soát chi ngân sách và đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Cán bộ quản lý ngân sách, nhà hoạch định chính sách, giảng viên, sinh viên ngành quản lý kinh tế và các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước tại địa phương.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Hải Hà giai đoạn 2014-2016 có sự tăng trưởng ổn định nhưng còn nhiều hạn chế về cơ cấu thu, lập dự toán và kiểm soát chi.
  • Luận văn đã xây dựng khung lý thuyết và phương pháp nghiên cứu phù hợp, kết hợp phân tích số liệu và khảo sát thực tế.
  • Phát hiện chính gồm tăng trưởng thu ngân sách chưa tương xứng tiềm năng, cơ cấu thu chưa hợp lý, quản lý dự toán và kiểm soát chi còn bất cập.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm cải tiến lập dự toán, đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường kiểm soát chi và đào tạo cán bộ.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách trong việc nâng cao hiệu quả tài chính công, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Hải Hà.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả nghiên cứu, các cơ quan chức năng cần triển khai các giải pháp đề xuất trong thời gian tới và theo dõi, đánh giá định kỳ kết quả thực hiện. Độc giả quan tâm có thể liên hệ tác giả để trao đổi thêm về nội dung nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn.