Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động của tổ chuyên môn (TCM) trong các trường trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tại huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La, các trường THPT đang đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý và tổ chức hoạt động TCM nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới này. Theo khảo sát thực tế từ năm học 2018-2019 đến 2021-2022, có khoảng 15 cán bộ quản lý và 55 giáo viên tại hai trường THPT trên địa bàn được điều tra, phản ánh thực trạng quản lý hoạt động TCM còn nhiều hạn chế như sinh hoạt chuyên môn mang tính hình thức, kế hoạch hoạt động chưa sát thực tế, và công tác chỉ đạo chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng quản lý hoạt động TCM ở các trường THPT huyện Yên Châu theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi các trường THPT huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La, trong giai đoạn 2018-2022, với trọng tâm là hoạt động quản lý của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và đội ngũ giáo viên trong tổ.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý hoạt động TCM, góp phần nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và phát triển năng lực học sinh theo định hướng chương trình mới. Đồng thời, nghiên cứu cũng hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục địa phương trong việc xây dựng chính sách, quy chế quản lý phù hợp với điều kiện thực tiễn, góp phần phát triển giáo dục bền vững tại vùng khó khăn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình tổ chức hoạt động chuyên môn trong nhà trường. Trước hết, lý thuyết quản lý theo nhóm tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc được áp dụng, trong đó quản lý được hiểu là quá trình vận dụng các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu tổ chức. Lý thuyết này giúp phân tích vai trò của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn trong quản lý hoạt động TCM.

Thứ hai, mô hình hoạt động TCM được xây dựng dựa trên các quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt Thông tư số 32/2020/TT-BGDĐT về điều lệ trường THPT, xác định TCM là bộ phận cấu thành trong tổ chức nhà trường, chịu trách nhiệm về các hoạt động chuyên môn, bồi dưỡng nghiệp vụ và đánh giá giáo viên. Các khái niệm chính bao gồm: tổ chuyên môn, hoạt động sinh hoạt chuyên môn, quản lý hoạt động TCM, và yêu cầu đổi mới theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các công trình khoa học trong và ngoài nước về vai trò của tổ trưởng chuyên môn, quản lý sinh hoạt chuyên môn và đổi mới phương pháp dạy học nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động TCM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, tác giả tổng hợp, phân tích các văn bản pháp luật, chính sách giáo dục, các công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý hoạt động TCM và đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Về thực tiễn, phương pháp điều tra khảo sát được áp dụng với cỡ mẫu gồm 15 cán bộ quản lý (ban giám hiệu, tổ trưởng, tổ phó TCM, chuyên viên Sở GD&ĐT) và 55 giáo viên tại hai trường THPT huyện Yên Châu. Phiếu hỏi được thiết kế theo mục tiêu nghiên cứu, tập trung làm rõ nhận thức, thực trạng hoạt động và quản lý TCM. Phương pháp trao đổi, trò chuyện trực tiếp với các cán bộ quản lý và giáo viên cũng được sử dụng để làm rõ các vấn đề thực tiễn.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các câu trả lời nhằm đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động và quản lý TCM. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được áp dụng để xin ý kiến đánh giá về mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý được đề xuất.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm học 2018-2019 đến 2021-2022, đảm bảo thu thập dữ liệu phản ánh đầy đủ quá trình triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò hoạt động TCM: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò quan trọng của TCM trong việc nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục học sinh theo yêu cầu chương trình mới. Tuy nhiên, 15% còn lại chưa thực sự hiểu rõ hoặc chưa quan tâm đúng mức.

  2. Thực trạng hoạt động sinh hoạt chuyên môn: Chỉ khoảng 60% tổ chuyên môn tổ chức sinh hoạt đều đặn 2 lần/tháng theo quy định, trong đó 40% sinh hoạt mang tính hình thức, chưa tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá học sinh. Nội dung sinh hoạt chưa thực sự gắn với yêu cầu phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.

  3. Quản lý hoạt động TCM: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn thực hiện quản lý kế hoạch hoạt động TCM với tỷ lệ phê duyệt kế hoạch đạt khoảng 75%. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động TCM còn hạn chế, chỉ khoảng 55% tổ chuyên môn được kiểm tra định kỳ và có phản hồi cụ thể.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố: Các yếu tố khách quan như điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học và chính sách đã tác động tích cực đến hoạt động TCM với tỷ lệ 70% giáo viên đánh giá có cải thiện. Tuy nhiên, yếu tố chủ quan như năng lực tổ trưởng TCM và sự quan tâm chỉ đạo của hiệu trưởng còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù nhận thức về vai trò của TCM được nâng cao, nhưng việc tổ chức sinh hoạt chuyên môn còn nhiều hạn chế, chủ yếu do thiếu sự chỉ đạo chặt chẽ và kiểm tra thường xuyên từ hiệu trưởng. So sánh với các nghiên cứu trong nước, mức độ tổ chức sinh hoạt chuyên môn tại Yên Châu thấp hơn khoảng 10-15% so với các địa phương khác như Thanh Hóa hay Phú Thọ, phản ánh đặc thù vùng miền và điều kiện kinh tế xã hội.

Việc quản lý kế hoạch hoạt động TCM chưa được thực hiện nghiêm túc dẫn đến hiệu quả hoạt động chưa cao, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Các biểu đồ phân tích tỷ lệ tổ chức sinh hoạt, kiểm tra đánh giá và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khách quan, chủ quan sẽ minh họa rõ nét hơn về thực trạng này.

Ngoài ra, năng lực của tổ trưởng TCM và sự quan tâm chỉ đạo của hiệu trưởng là nhân tố quyết định đến chất lượng hoạt động TCM. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây khẳng định vai trò then chốt của lãnh đạo nhà trường trong quản lý hoạt động chuyên môn. Việc thiếu đồng bộ trong quản lý và hạn chế về cơ sở vật chất cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả hoạt động TCM.

Như vậy, để nâng cao chất lượng hoạt động TCM, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp quản lý, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho tổ trưởng TCM và cán bộ quản lý, đồng thời cải thiện điều kiện vật chất và chính sách hỗ trợ giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên về vai trò và yêu cầu đổi mới hoạt động TCM theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Hoàn thiện quy chế, quy định quản lý: Xây dựng và ban hành các quy chế, quy định cụ thể về quản lý hoạt động TCM, bao gồm kế hoạch, tổ chức sinh hoạt, kiểm tra đánh giá và báo cáo kết quả. Quy chế cần được áp dụng đồng bộ tại các trường THPT huyện Yên Châu trong năm học tiếp theo, do hiệu trưởng chủ trì thực hiện.

  3. Duy trì nghiêm chế độ xây dựng và thực hiện kế hoạch: Yêu cầu các tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch hoạt động chi tiết, sát thực tế, được phê duyệt và giám sát thực hiện thường xuyên. Hiệu trưởng cần tổ chức kiểm tra định kỳ hàng quý để đảm bảo kế hoạch được thực hiện đúng tiến độ và chất lượng.

  4. Đổi mới phương pháp quản lý và sinh hoạt chuyên môn: Khuyến khích áp dụng các hình thức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh. Tổ chức các lớp bồi dưỡng kỹ năng quản lý và phương pháp dạy học tích cực cho tổ trưởng và giáo viên trong vòng 1 năm.

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và rút kinh nghiệm: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát hoạt động TCM thường xuyên, kết hợp sơ kết, tổng kết để rút kinh nghiệm và điều chỉnh kịp thời. Sở GD&ĐT phối hợp với các trường tổ chức đánh giá định kỳ 6 tháng/lần, đảm bảo tính liên tục và hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THPT: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và các biện pháp quản lý thiết thực giúp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động TCM, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Tổ trưởng và tổ phó chuyên môn: Giúp hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và phương pháp tổ chức sinh hoạt chuyên môn hiệu quả, đồng thời nâng cao năng lực quản lý và chỉ đạo hoạt động chuyên môn trong tổ.

  3. Cán bộ quản lý giáo dục cấp sở và phòng giáo dục: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy chế quản lý phù hợp với đặc thù địa phương, hỗ trợ các trường trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  4. Giáo viên và nghiên cứu sinh ngành quản lý giáo dục: Cung cấp kiến thức lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động TCM, hỗ trợ nghiên cứu, giảng dạy và phát triển chuyên môn trong lĩnh vực quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tổ chuyên môn là gì và vai trò của nó trong trường THPT?
    Tổ chuyên môn là bộ phận trong tổ chức nhà trường gồm các giáo viên cùng chuyên môn, chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động chuyên môn, bồi dưỡng nghiệp vụ và đánh giá giáo viên. Vai trò của TCM là nâng cao chất lượng dạy học, đổi mới phương pháp và hỗ trợ giáo viên phát triển năng lực.

  2. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý hoạt động TCM bao gồm lập kế hoạch hoạt động, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động và bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên. Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn là những chủ thể quản lý chính.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả hoạt động của tổ chuyên môn?
    Ngoài điều kiện cơ sở vật chất và chính sách, năng lực của tổ trưởng TCM và sự quan tâm chỉ đạo của hiệu trưởng là yếu tố chủ quan quan trọng nhất, quyết định chất lượng sinh hoạt chuyên môn và hiệu quả quản lý hoạt động TCM.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn theo chương trình giáo dục phổ thông 2018?
    Cần đổi mới hình thức sinh hoạt theo hướng nghiên cứu bài học, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, bồi dưỡng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá học sinh theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực.

  5. Các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn có khả thi không?
    Theo khảo sát chuyên gia và thực tiễn tại huyện Yên Châu, các biện pháp đề xuất như hoàn thiện quy chế, tăng cường kiểm tra, đổi mới sinh hoạt chuyên môn đều được đánh giá cao về mức độ cần thiết và khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường THPT huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong tổ chức sinh hoạt chuyên môn và kiểm tra đánh giá.
  • Nhận thức về vai trò của TCM được nâng cao nhưng việc thực hiện còn chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực tổ trưởng TCM và sự chỉ đạo của hiệu trưởng ảnh hưởng lớn đến chất lượng hoạt động TCM.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động TCM, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, đánh giá và điều chỉnh các biện pháp quản lý trong giai đoạn tiếp theo để đảm bảo sự phát triển bền vững của hoạt động TCM và chất lượng giáo dục địa phương.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT huyện Yên Châu cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời phối hợp với Sở GD&ĐT tổ chức tập huấn, kiểm tra định kỳ để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động tổ chuyên môn.