Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện và hội nhập quốc tế, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Khoa học tự nhiên (KHTN) ở các trường trung học cơ sở (THCS) trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình, với khoảng 9.553 học sinh và 272 lớp THCS năm học 2021-2022, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc quản lý hoạt động dạy học môn KHTN. Mặc dù các trường đã triển khai chương trình dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, thực tế cho thấy việc truyền thụ kiến thức vẫn còn nặng về lý thuyết, học sinh chưa được rèn luyện kỹ năng vận dụng và hoạt động trải nghiệm còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn KHTN tại các trường THCS huyện Kim Sơn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông theo định hướng đổi mới. Nghiên cứu tập trung vào lớp 6, trong năm học 2021-2022, khảo sát tại 12 trường THCS với sự tham gia của 30 cán bộ quản lý, 50 giáo viên và 324 học sinh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải tiến công tác quản lý giáo dục, nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý luận dạy học hiện đại. Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý lên đối tượng nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học là một phần trọng tâm trong quản lý nhà trường, bao gồm các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, điều khiển và kiểm tra. Lý thuyết dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh được vận dụng nhằm chuyển đổi từ phương pháp truyền thụ kiến thức sang phát triển phẩm chất, kỹ năng và năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực chuyên môn giáo viên, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá năng lực và điều kiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: phiếu khảo sát ý kiến cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại 12 trường THCS huyện Kim Sơn; hồ sơ chuyên môn, kế hoạch dạy học và báo cáo hoạt động của các trường; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên chủ nhiệm; quan sát hoạt động dạy học và sinh hoạt tổ chuyên môn. Cỡ mẫu gồm 30 cán bộ quản lý, 50 giáo viên và 324 học sinh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và toàn bộ đối tượng trong các trường khảo sát. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả với phần mềm Excel, đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2021-2022, đảm bảo tính khách quan và toàn diện trong đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn KHTN.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu dạy học môn KHTN: Đa số cán bộ quản lý và giáo viên (trên 65%) nhận thức đúng về mục tiêu phát triển năng lực học sinh, giúp học sinh học tập tích cực, chủ động (83,2% đồng ý), phát triển năng lực chuyên môn giáo viên (68,9% đồng ý). Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 21% cho rằng các mục tiêu này "ít quan trọng", cho thấy sự phân hóa trong nhận thức.

  2. Thực trạng xây dựng và thực hiện chương trình: Giáo viên chủ yếu thực hiện chương trình theo kế hoạch được phê duyệt, chú trọng lựa chọn nội dung trọng tâm (39-41% thực hiện thường xuyên), nhấn mạnh các vấn đề cần chú ý trong sách giáo khoa (35% thường xuyên). Tuy nhiên, việc bổ sung, cập nhật thông tin mới và thiết kế nội dung theo chủ đề liên môn còn hạn chế (chỉ khoảng 16-18% thực hiện thường xuyên).

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Giáo viên đã áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo nhóm, giải quyết vấn đề, dự án, tuy nhiên mức độ sử dụng chưa đồng đều. Học sinh phản ánh việc giáo viên vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, chưa tạo nhiều cơ hội cho hoạt động trải nghiệm và vận dụng kiến thức thực tiễn.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Các trường THCS huyện Kim Sơn có cơ sở vật chất tương đối đầy đủ với 25/27 trường đạt chuẩn quốc gia, tuy nhiên trang thiết bị dạy học chuyên môn còn thiếu và chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn KHTN tại các trường THCS huyện Kim Sơn đã đạt được những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức về mục tiêu đổi mới giáo dục và việc thực hiện chương trình theo kế hoạch. Tuy nhiên, sự phân hóa trong nhận thức và thực hành của giáo viên phản ánh những hạn chế trong công tác bồi dưỡng, chỉ đạo chuyên môn và kiểm tra, đánh giá. Việc chưa mạnh dạn cập nhật nội dung mới và áp dụng phương pháp dạy học tích cực đồng bộ là nguyên nhân chính khiến chất lượng dạy học chưa đạt hiệu quả tối ưu. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc quản lý hoạt động dạy học cần tập trung hơn vào phát triển năng lực giáo viên, đổi mới phương pháp và tăng cường điều kiện vật chất. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất sử dụng phương pháp dạy học và bảng phân tích mức độ đồng thuận về mục tiêu dạy học, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học môn KHTN, tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá năng lực. Thời gian thực hiện trong vòng 6-12 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như dạy học theo dự án, nhóm, giải quyết vấn đề, kết hợp với hoạt động trải nghiệm thực tế. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch chỉ đạo và kiểm tra định kỳ, đảm bảo 80% giáo viên áp dụng hiệu quả trong 1 năm học.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Huy động nguồn lực tài chính từ ngân sách địa phương và các chương trình hỗ trợ để trang bị phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, do Phòng GD&ĐT và UBND huyện phối hợp thực hiện.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đa dạng và phù hợp: Phát triển các công cụ đánh giá năng lực học sinh theo hướng tích hợp, chú trọng đánh giá quá trình và sản phẩm học tập. Tổ chức tập huấn cho giáo viên về kỹ thuật đánh giá mới, áp dụng trong năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn KHTN, xây dựng kế hoạch và chỉ đạo thực hiện đổi mới chương trình hiệu quả.

  2. Giáo viên dạy môn KHTN tại các trường THCS: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, thiết kế bài giảng và kiểm tra đánh giá phù hợp với định hướng phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý giáo dục trong bối cảnh đổi mới.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao chất lượng dạy học môn KHTN.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần quản lý hoạt động dạy học môn KHTN ở trường THCS?
    Quản lý giúp đảm bảo hoạt động dạy học diễn ra theo kế hoạch, phát triển năng lực học sinh, nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn KHTN?
    Bao gồm năng lực cán bộ quản lý, trình độ chuyên môn giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, nội dung chương trình và môi trường giáo dục.

  3. Phương pháp dạy học nào hiệu quả trong môn KHTN?
    Phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, nhóm, giải quyết vấn đề và phương pháp “Bàn tay nặn bột” giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động dạy học môn KHTN?
    Sử dụng đa dạng hình thức kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả học tập, chú trọng đánh giá năng lực vận dụng kiến thức và kỹ năng thực hành.

  5. Các biện pháp nâng cao chất lượng quản lý hoạt động dạy học môn KHTN là gì?
    Tăng cường bồi dưỡng cán bộ quản lý và giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá phù hợp và tổ chức kiểm tra, giám sát thường xuyên.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn KHTN ở các trường THCS huyện Kim Sơn đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về mục tiêu đổi mới giáo dục tương đối tốt, tuy nhiên việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực chưa đồng đều.
  • Cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học còn thiếu hụt, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá đa dạng, phù hợp.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo sát định kỳ để đánh giá hiệu quả các biện pháp đã triển khai, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn KHTN tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên trong năm học tới.